Inleiding nieuw burgerschapsonderwijs

Wat is burgerschap? (oud)

Het mbo  leidt studenten op voor (1) een beroep, (2) een vervolgopleiding en (3) tot burgers die volwaardig deelnemen aan de maatschappij. Daarom gelden voor iedereen die een mbo-diploma wil halen naast beroepskwalificatie-eisen ook algemene eisen: Nederlands, rekenen, Engels en loopbaan en burgerschap. 

Inhoud van het vak 

(sinds 2013) 

Aanpassingen in 2016, 2019

Problemen

•  De huidige kwalificatie-eisen bieden onvoldoende heldere doelen en vereisten. Als gevolg daarvan is het onvoldoende duidelijk wat de student precies moet kennen en kunnen.

• De inspanningsverplichting leidt tot vrijblijvendheid. Omdat het bevoegd gezag in het mbo zelf de eisen kan bepalen waaraan de student voor burgerschap moet voldoen, zijn verschillen in de kwaliteit van burgerschapsonderwijs (te) groot. 

Persoonlijke ervaringen: 

• huidige eisen bouwen niet voort op kennis van maatschappijleer (tegelijkertijd verschilt die kennis per student want is afhankelijk van vooropleiding; differentiatie moet maar is lastig)
• studenten willen actuele, leeftijdsgerichte of beroepsgerichte aanpak (tijdsinvestering van docent/sector)

 

Oplossingen (per 2026-2027?)

Nieuwe eisen aan student  

Bij burgerschapsonderwijs in het mbo gaat het om hoe mensen zich verhouden tot elkaar, de samenleving, het beroep en de wereld. Daarbij zijn er telkens keuzes te maken tussen verschillende waarden, belangen en standpunten. 

De twintig nieuwe kwalificatie-eisen zijn daarom ingedeeld in vier thema’s waar telkens spanningen bij naar voren komen. Deze vier thema’s zijn: 

• Verschil en gelijkwaardigheid

• Individu en groep

• Maatschappijvisies en maatschappelijke vraagstukken

• Macht en besluitvorming

Bij elk thema zijn eisen gesteld die ingaan op

- kennis

- veranderbaarheid

- ervaringen

- standpuntbepaling

- verkennen van handelingsmogelijkheden 

Het gaat om onder meer kennis, vaardigheden en houdingen zoals kritisch denken en het nemen van verantwoordelijkheid voor het maken van (ethische) keuzes en het eigen

handelen. 

Voorbeeld thema A Verschil en Gelijkwaardigheid

De student verkent diens standpunten en ontwikkelt handelingsmogelijkheden bij vraagstukken waar verschil en gelijkwaardigheid op gespannen voet staan en beschrijft hoe deze standpunten en handelingsmogelijkheden zich verhouden tot democratische waarden en dilemma’s.

VOORBEELDUITWERKING

Vraagstuk: Een middelbare school overweegt genderneutrale toiletten in te voeren, maar dit roept uiteenlopende reacties op bij leerlingen, ouders en docenten. Sommige mensen zien het als een stap naar inclusiviteit en gelijkwaardigheid, terwijl anderen zich zorgen maken over privacy of traditionele normen.

Stap 1: Standpunten verkennen

Stap 2: Mogelijke oplossingen uitwerken

Stap 3: Relatie tot democratische waarden uitwerken

Gelijkwaardigheid (iedereen moet zich veilig en erkend voelen).

Vrijheid (mogen mensen hun eigen voorkeur behouden?).

Meerderheidsbesluit vs. minderheidsrechten (wat als de meerderheid tegen is, maar een minderheid hierdoor wordt benadeeld?).

De student beschrijft hoe diens persoonlijke standpunt zich ontwikkelt op basis van de verschillende perspectieven en hoe dit zich verhoudt tot democratische principes.

Voorbeeld ‘Belastingen als burgerschapsonderwijs’

Belastingen zijn een relevant onderdeel van burgerschapsonderwijs (dat onderdeel is van thema B ‘individu en groep’ zoals beschreven in de nieuwe kwalificatie-eisen). Een element daarvan is dat studenten leren hoe het belastingstelsel in elkaar zit en waarom dat zo georganiseerd is. Veel studenten vinden het ook prettig om te leren hoe zij een  belastingaangifte moeten doen. Omdat het voor studenten beter mogelijk is om deel te nemen aan de samenleving als ze weten hoe de belastingaangifte werkt, kan een school ervoor kiezen studenten hierbij te begeleiden. 

DISCUSSIE: Praktische vaardigheden aanleren valt niet onder Burgerschap. 

Instellingsexamen

"Een instellingsexamen zou kunnen bestaan uit een portfolio-examen, een schriftelijke toets, een presentatie, een criteriumgericht interview – of een combinatie daarvan. Hierbij kan ook de praktijk een rol krijgen, in de beroepscontext of in de vorm van maatschappelijke activiteiten."

Tallandbreed, per sector of per team?

Professionalisering docenten

* Docentprofiel burgerschapsonderwijs ontwikkeld

* Leergang Burgerschapsonderwijs aan de hogeschool voor huidige docenten om bekwaamheid te verhogen

* Diverse trainingen en cursussen t.b.v. gesprekstechnieken beschikbaar voor alle docenten --> "goed burgerschapsonderwijs is zichtbaar binnen de hele school"