par 2: Van verlies naar winst: 1800-1870

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Paragraaf 2

Van verlies naar winst: 1800-1870

Leerdoelen:

• Aan het eind van deze les kun je:
  
• beschrijven hoe koning Willem I de kolonie weer winstgevend wilde maken
• uitleggen wat het cultuurstelsel was en welke gevolgen de invoering hiervan had
• beschrijven wat de ethische politiek inhield

Kolonie: Overzees gebied dat door

 Nederlanders werd bestuurd.

Nederland stond er financieel slecht voor.  Oorzaken: 

• 1799: VOC failliet. De overheid nam hun schulden over.
  
• Kaapvaart door o.a. Engeland
• Engeland had zelfs Java veroverd
• Tussen 1810 en 1813 hoorde Nederland bij Frankrijk en moest  er flink meebetaald worden aan de oorlogen van Napoleon

Vrij van Frankrijk..

1815: Napoleon verslagen en verbannen

Nederland wordt een monarchie met Willem I als koning . 

In de nieuwe grondwet van Nederland stond dat het Indische eilandenrijk voortaan onderdeel, dus kolonie, is van Nederland onder nieuwe naam: Nederlands-Indië

Kostenpost Nederlands-Indië

•  In 1815 kreeg Nederland Java weer terug van de Engelsen. 
• De Nederlandse handelsvloot was echter ouderwets en kon niet concurreren met de moderne Engelse schepen.
  
• Op Java ontstonden er volksopstanden en ook de Indische vorsten verzetten zich tegen de Nederlanders
  
• In 1825 groeide een opstand van prins Diponegoro uit tot de Java-oorlog die vijf jaar duurde. 
• Koninklijk Nederlands- Indisch Leger (KNIL) treed op tegen bevolking
  
• Gevolg van de Java-oorlog > de Nederlandse schatkist was bijna leeg. 

Nederland wil proberen de kolonie weer winstgevend te maken

--> invoering cultuurstelsel in 1830

 Het cultuurstelsel

• Bedacht door gouverneur-generaal Johannes van den Bosch
• 20% van de grond gebruiken voor Nederlandse exportproducten als koffie, suiker, tabak, thee, indigo. 
• Doel: kolonie winstgevend maken
  

• Plantloon (laag!)
• Herendiensten voor boeren zonder eigen grond

16

Duaal bestuur tijdens het cultuurstelsel

• Nederland laat het bestaande, inlandse (Javaanse) bestuur intact: de bevolking had daardoor met hun vertrouwde leiders te maken. 

• Nederland plaats boven en naast dit inlandse bestuur, een eigen, binnenlands, bestuur met Nederlandse ambtenaren. 
• Boven de Gouverneur-generaal stond de koning. 

Gouverneur-Generaal

Gouverneur

Resident

Binnenlands bestuur

Assistent-resident

Regent

Inlands bestuur

Districtshoofd

Onderdistrictshoofd

Dorpshoofd

Verdeelt het werk en betaalt het plantloon uit

Hoogste ambtenaar in Nederlands-Indië

Hoofd van een provincie

Controleur

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

Javaanse vorsten

Waarom betrokken de Nederlandse bestuurders de Indonesische adel bij het bestuur van Java?

1. Omdat de Indonesische adel bij de verkiezingen inspraak eiste in het bestuur
2. Omdat de Indonesische bevolking beter luisterde naar de eigen Indonesische vorsten
3. Omdat de Nederlandse bestuurders zich hielden aan een oud verdrag
4. Omdat de liberalen dit een vorm van gelijkheid vonden.

Gevolgen cultuurstelsel Nederland 

De Nederlandsche Handelsmaatschappij, opgericht door koning Willem I, verkocht de Indische producten. 

Geld van winsten werd in NL ingezet voor modernisering --> groei Nederlandse economie, bevordering industrialisatie en infrastructuur. 

De Javanen: honger door te weinig loon en te weinig tijd om eigen voedsel te verbouwen --> veel doden.

Gevolgen cultuurstelsel Nederlands-Indië

-Positief: ontstaan geldeconomie i.p.v. ruilhandel, bouw fabrieken, land ontgonnen, verbetering infrastructuur.

-Negatief: grotere verschillen tussen arm en rijk: regenten lieten meer dan een vijfde deel van de grond bebouwen met exportproducten en er werd meer dan 66 dagen arbeid geëist. Gevolg: te weinig land en tijd om voedsel voor zichzelf te verbouwen --> hongersnood. 

Max Havelaar

Nederlandse overheid richtte zich alleen op winst, geen aandacht voor Javaanse bevolking

• Boek van Multatuli (Latijn voor: 'ik heb veel leed gedragen'), pseudoniem Eduard Douwes Dekker
• Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij.

• Belangrijkste protest tegen het cultuurstelsel
  

Groeiende kritiek op het cultuurstelsel 

• uitbuiting Javaanse boeren moest stoppen!
• regering bepaalde welke producten verbouwd moesten worden: geen vrije economie. De -hoofdzakelijk liberale - Nederlandse regering wilde juist wél een vrije economie. 
• volgens Multatuli was Nederland een roofstaat
  

Einde cultuurstelsel

Rond 1860: Cultuurstelsel verdwijnt langzaam, 

steeds meer eilanden moesten onder Nederlands bestuur worden gebracht = pacificatie.

Werkten eilanden niet mee: inzet KNIL 

Van cultuurstelsel naar ethische politiek

Vanaf 1860 werden de eilanden door de Nederlandse overheid  bestuurd. De handel ging via bedrijven. 

In Europa: industriële revolutie en daardoor grote vraag naar grondstoffen (olie, tin, palmolie, katoen) en afzetgebieden. 

Bedrijven: Koninklijke olie (nu Shell) voor olie, Unilever voor palmolie. 

🏵

🌴

🌴

🌴

🕳

🌴

🕳

🛢

🛢

🛢

Koffie

☕️

⚽️

🌴

🍚

🍚

🍚

🍚

🖇

🖇

🚬

🌴

🚬

Goud

🏵

🌴

🛢

🌴

🌴

☕️

🛢

🌴

🍭

🏵

🏵

☕️

Palmolie

🌴

Tabak

🚬

Aardolie

🛢

Suikerriet

🍭

Kolen

🕳

Rubber

⚽️

Rijst

🍚

Tin

🖇

Thee

🍵

🍵

🍵

Wat is het cultuurstelsel?

1. Regels waardoor boeren in Nederlands-Indië de Nederlanders hebben verjaagd uit hun land.
2. Regels waardoor boeren in Nederlands-Indië als soldaten moesten vechten voor Nederland
3. Regels waardoor boeren in Nederlands-Indië heel rijk zijn geworden
4. Regels waardoor boeren in Nederlands-Indië producten moesten verbouwen voor de handel met Nederland.

Welke kritiek had Multatuli op het cultuurstelsel?

1. Door het cultuurstelsel maakte Nederland te weinig winst
2. De bevolking van Java werd slecht behandeld
3. Door het cultuurstelsel konden ondernemers niet vrij handelen met Java

Welk beroemde boek vormde de grootste kritiek op het Cultuurstelsel?

1. Multatuli
2. Max Havelaar
3. Eduard Douwes Dekker
4. Ethische Politiek

In Nederland ontstond kritiek op het cultuurstelsel. Welke kritiek hadden steeds meer liberalen?

1. De regering bepaalde welke producten boeren moesten verbouwen.
2. Er was te weinig interesse voor producten uit Indonesië.
3. Er werd verlies gemaakt.
4. Javaanse boeren werden uitgebuit.

Wat is GEEN gevolg van het cultuurstelsel voor de Javaanse boeren?

1. Boeren moesten vaak de beste grond afstaan voor bebouwing van cultuurproducten
2. Sommige regenten eisten ook nog een belasting van de boeren voor hun eigen luxeleven
3. Boeren werden nooit gedwongen om meer dan 1/5 deel van hun land te bebouwen
4. Boeren konden minder rijst verbouwen en daardoor ontstonden hongersnoden

einde par 2 feniks

Ethische politiek  I

Vanaf tweede helft 19e eeuw: ook vanuit Nederland groeide de kritiek op het Nederlandse beleid. Nederland moest ook wat terug doen voor Nederlands-Indië: geen uitbuiting meer, maar opvoeding.

Indisch bestuur meer te zeggen geven (dan kon ooit Indië ook zelfstandig worden)

Gevolg: Ethische politiek  van ca 1900

Ethische politiek II

• Door irrigatie meer rijst verbouwen
• Emigratie: stimuleren van migratie naar andere eilanden
• Educatie: meer scholen op platteland bouwen,  Indonesische studenten konden in Nederland studeren
• Gezondheidszorg: inentingen en bouw ziekenhuizen
• Cultuur: Indonesische bevolking werd christelijk gemaakt
• Verbeteren infrastructuur: aanleg wegen, bruggen etc

Onbedoelde gevolgen:

• Geschoolde Indonesiërs werden zich bewust van hun  ondergeschikte positie, van de ongelijkheid.
• Verlangen naar eigen staat groeit: nationalisme.
• 1927: Oprichting Partei Nasional Indonesia (PNI) onder Soekarno en Hatta.

*PNI gezien als bedreiging, in 1929 verboden,

 Soekarno gevangen gezet.

Wat houdt de ethische politiek in?

1. Nederland ging iets terug doen voor de Indonesiërs
2. Dat je alleen de politiek in mocht als je Nederlands was
3. De afschaffing van het Cultuurstelsel
4. Indonesiërs mochten ook politieke partijen oprichten

Wat was een onbedoeld gevolg van de ethische politiek?

1. Imperialisme
2. Industrialisatie
3. Militarisme
4. Nationalisme

Begrippen en personen

• cultuurstelsel
• herendiensten
• geldeconomie
• duaal bestuursstelsel
• Multatuli    
• gouverneur-generaal
• KNIL: Koninklijk Nederlands-Indisch Leger
• Nederlands-Indië
• Nederlandse Handelsmaatschappij
• plantloon

Leerdoelen:

• Aan het eind van deze les kun je:
  
• beschrijven hoe koning Willem I de kolonie weer winstgevend wilde maken
• uitleggen wat het cultuurstelsel was en welke gevolgen de invoering hiervan had
• beschrijven wat de ethische politiek inhield