3.3 Het bestuur wordt feodaal

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Leerdoelen

• uitleggen dat de afspraak tussen leenman en leenheer zowel zakelijk als persoonlijk was;
• uitleggen dat het feodale stelsel een manier was om het bestuur te organiseren;
• uitleggen hoe het feodale stelsel ontstond;
• een aantal nadelen van het feodale stelsel noemen.

Kenmerkend aspect

• Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur

Ontstaan van het feodalisme

De Romeinse provincie Gallië kwam onder invloed van de (niet geromaniseerde) Germaanse stam der Franken:

• 481: Clovis: met geweld versloeg hij andere lokale stamhoofden en bekeerde zich tot het katholieke christendom.
  
• De steun van vazallen (krijgslieden) was essentieel (gebonden door eed van trouw). Zij leefden aan het hof en kregen later eigen plek
• 8e eeuw: macht in handen van Karel Martel. Hij was belast met de strijd tegen de moslims (Poitier) en deed een beroep op ruiters met een kostbare wapenuitrusting (ridders met lansen, zwaarden en maliënkolder). Om deze mannen te binden moest hij hen belonen met land.......

Feodale stelsel: hoe het werkt

• Feodum (Lat.) betekent 'leen'
• Feodale stelsel: manier van besturen (politiek systeem) waarbij leenheren gebied 'in leen' geven aan leenmannen (krijgslieden die een adellijke titel verkregen: graaf, hertog, baron)
• Persoonlijk contract gebaseerd op een eed van trouw en belofte door de leenman (om de leenheer bij te staan in 'raad en daad')  in ruil voor grondgebied (domein) en bescherming (onderlinge afhankelijkheid)
• De basis van het feodaal systeem is trouw. Een koning (opperste leenheer) moet erop vertrouwen dat een leenman hem trouw blijft, om zo zijn rijk te proberen als een eenheid te kunnen besturen (streven naar centraal bestuur). Dit was echter zeer lastig!

Verdere uitbouw feodaal systeem

• 768: Karel de Grote (kleinzoon van Martel) krijgt de macht.
  
• Uitbouw feodaal systeem door koppeling met bestuur: Rijk werd verdeeld in ca. 400 graafschappen (gouwen) en hertogdommen (groter domein) die belast werden met het handhaven van het koninklijk gezag in hun gebieden.
• In ruil voor het leen (feodum) betaalde de leenman eenmalig een grote som geld en beloofde hij militaire dienst in tijden van oorlog (raad en daad).
• De opbrengsten (belastingen) uit het leen mocht de leenman zelf behouden. Bestuur en rechtspraak behoorde ook tot zijn taken.

Feodaal systeem - de zwakke punten!

• Leenmannen waren lastig te controleren
• Ze opereerden steeds meer zelfstandig en ongehoorzaam (koning in hun eigen domein) 
• Ze maakten hun ambt erfelijk (eigenlijk na dood leenman domein weer terug aan leenheer) 
• Ze gaven zelf land en ambten in leen: achterleenmannen en achterachterleenmannen (baronnen en ridders) zorgde voor verdere versnippering
• Trouw en loyaliteit als fundament van het systeem voor 'politieke eenheid'. Echter verraad en opstand tegen de eigen heer kwam vaak voor.
• Leenmannen hadden vaak meerdere leenheren en speelden deze uit bij onderlinge conflicten

Bestuurlijke organisatie

Leg uit op welke afspraak het feodalisme of leenstelsel gebaseerd was

Het feodalisme was bedoeld om het centraal gezag te versterken. Maar na verloop van tijd leidde het juist tot het tegenovergestelde. Leg uit!

Bekijk de afbeelding. Noem de kenmerken van het leenstelsel die hier worden afgebeeld

Noem 3 verplichtingen die de leenman (vazal) had ten opzichte van de leenheer?

Noem 3 verplichtingen van de leenheer (vorst of hoge adel) aan zijn leenman

Welke bestuursvorm was het meest kenmerkend voor de tijd van monniken en ridders? Monarchie, aristocratie of democratie?

Leg uit hoe niet-adellijke ridders op den duur tot de adel gingen behoren

Vaak worden de begrippen hofstelsel en leenstelsel door elkaar heen gebruikt. Toch zijn ze niet hetzelfde. Leg uit!

Begrippen

• feodaal stelsel: een bestuurssysteem waarbij een leenheer grond en rechten in ‘leen’ geeft aan een ondergeschikte leenman, in ruil voor trouwe dienst; ook ‘leenstelsel’, ‘feodalisme’ of ‘feodaliteit’ genoemd.
• leenheer: iemand die leenmannen aan zich heeft gebonden door hun grond en rechten in ‘leen’ te geven.
• leenman: iemand die van een leenheer grond en rechten in ‘leen’ heeft gekregen en in ruil daarvoor trouwe dienst belooft; ook wel ‘vazal’ genoemd.
• vazal: leenman.

0