Inleiding ethiek

• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Ethiek

Lesdoelen

• Je kunt het verschil tussen ethische optiek en visie uitleggen
• Je kent het verschil tussen "normen" en "waarden" 
• Je kunt uitleggen wat ethiek is en een voorbeeld geven van een "ethische dilemma"
• Je kunt een ethisch dilemma oplossen aan de hand van het stappenplan

Ethische dilemma's (uit de kletspot)

Herhalen van de basiskennis

Kennen van de basis 

begrippen:

* Waarden

* Normen

* Deugden

* Ethische visies

Basisbegrippen

Waarden: Dingen die wij belangrijk vinden in de omgang met elkaar of in onze manier van leven. Het gaat hier niet om materiele zaken die je kunt kopen of vast kunt pakken. Je moet deze waarde in één woord kunnen zeggen. Bijvoorbeeld: vriendschap, liefde, vertrouwen, vrijheid.

Normen: De gedragsregels die jij gebruikt om je aan jouw waarden te houden. Bijvoorbeeld: Vertrouwen --> Ik lieg niet tegen mijn vrienden.

Moraal: Al jouw normen en waarden bij elkaar.

Moreel verantwoord: Dan vind jij dat het goed is. Bijvoorbeeld: Je vindt het goed als een moordenaar de doodstraf krijgt.

Moreel verwerpelijk: Dan vind jij dat het niet goed is. Bijvoorbeeld: Aapjes die aan een ketting vastzitten en trucjes moeten doen voor toeristen. 

Basisbegrippen

Ethiek: Nadenken over wat goed is, en wat slecht/kwaad

Ethisch dilemma: In een moeilijke situatie zitten waarbij je moet kiezen tussen het goede of het slechte doen (bijvoorbeeld wel of geen boerka-verbod instellen in Nederland)

Ethische onderwerpen: Onderwerpen waarbij je voor jezelf moet bepalen of jij dit goed of slecht vindt, waar jij je mening over moet bepalen (bijvoorbeeld de doodstraf, abortus of euthanasie).

Begrippen

Optiek: Manier waarop je naar de werkelijkheid kijkt. Verschillende 'brillen'. Bv: de commerciële optiek, de juridische optiek, de historische opties, of natuurlijk de ethische optiek. 

Ethische optiek: De benadering dat de mens uiteindelijk het goede behoort te doen. Bv: Iemand verdrinkt. Je kan die persoon helpen. Vanuit de ethische optiek moet je dit persoon dan helpen.

Herhaling optieken

De commerciële optiek: Hoe kunnen we zoveel mogelijk winst maken?

De juridische optiek: Wat zijn de wettelijke regel?

De esthetische optiek: Is dit mooi of lelijk?

De ethische optiek: Wat is uiteindelijk het goede om te doen?

Voorbeelden van benaderingen

• Commerciële benadering 
• Juridische benadering 
• Ethische benadering 
• Nog meer voorbeelden van benaderingen 

(Optiek)

Commerciële optiek

Welke manier van benadering is financieel het beste?

Juridische optiek

Wat schrijft de wet? Hoort bijvoorbeeld een misdrijf aangegeven te worden bij de politie?

Ethische optiek

Wat is juist? Wat is menswaardig in een situatie? Wat is goed en wat is kwaad (fout) in een situatie? 

-economische optiek 

-historische optiek 

-aardrijkskundige optiek 

-esthetische optiek (wat is mooi en wat is lelijk? Wat is nou precies een mooie vormgeving?) 

-levensbeschouwelijk optiek

-medische optiek

-etc.

Elke optiek heeft een eigen aandachtsveld waarmee naar de werkelijkheid gekeken wordt. 

Leg met eigen woorden uit wat het verschil is tussen een optiek en een visie.

Ethische visies

Standpunten over hoe wij ons horen te gedragen.

Er is een verschil tussen een optiek en een visie. 

Een optiek is een bepaalde invalshoek en een visie 

is een standpunt. 

Ethische visies zijn standpunten die worden 

ingenomen binnen de ethische optiek.

Noem de verschillende visies binnen het vak Ethiek.

Waarin verschillen ze van elkaar?

Visies:

Ethische visie: Onderzoeken wat nu uiteindelijk het goede is om te doen. Bijvoorbeeld: beginselethiek / gevolgenethiek

Beginselethiek: Wat zijn jouw normen en waarden en hoe leef je die na?

Gevolgenethiek: Hoe kom je tot een goed resultaat? 

Gevolgenethiek

Het gaat niet om het handelen zelf maar om het gevolg --> handeling mag dus goed of fout zijn --> zolang het gevolg positief is 

Drie grote stromingen zijn:

• Hedonisme 
• Eudemonisme 
• Utilisme 

Ethische stromingen

Hedonisme, eudemonisme & utilisme

Genot, geluk & nut

Het Eudemonisme 

• Lijkt veel op Hedonisme --> vervangt 'genot' voor 'geluk'.
• Het Griekse ‘eudemonia’ betekent gelukzaligheid
• 2 belangrijke verschillen : 1. Geluk is voor lange termijn - 2. geluk is een onderdeel van een persoon (niet gericht op de zintuigen)

Belangrijk! --> hier zit harmonie in, blij zijn met jezelf, maar ook met en voor je omgeving.

Hoe gelukkig zijn jullie?

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

www.duurzaammbo.nl

Klassieke utilisme vs regel-utilisme

Regel- utilisme

• handelen volgens bepaalde regels
• prioriteit handeling met beste gevolgen

Klassieke utilisme

• gevolgen uit handelingen
• meeste geluk

Opdracht Geluk

Ga bij jezelf na wat nodig is om gelukkig te kunnen zijn. 

Schrijf zoveel mogelijk items op.

Geef je blaadje daarna door aan je buurman/vrouw. 

Laat die er bij schrijven wat zij hadden bedacht maar wat nog niet op het lijstje stond.

Doe dat daarna nog een keer.

Bespreek vervolgens de items in de klas en rubriceer ze onder de kopjes people (wat te maken heeft met mensen) profit (wat te maken heeft met geld, welvaart) en planet (wat te maken heeft met de omgeving, de aarde, je huis, je werkplek).

Opdracht

Wat past het beste bij jou en de manier hoe jij in het leven staat: hedonisme, eudemonisme of utilisme? Of een combinatie?

Leg in minimaal 75 woorden uit wat het beste bij jou past, of welke combinatie. Gebruik de theorie en minimaal één voorbeeld bij je uitleg.

Kant & Utilisme

Wat gaan we vandaag doen?

Ethische optiek

Wanneer je ethisch naar iets gaat kijken dan kijk je naar  de menswaardigheid van ons handelen:

menswaardig betekent met respect voor onze menselijkheid

Wat is het juiste handelen; welke keuze(s) 

moet ik maken?

De vraag naar het juiste (menswaardige) handelen kun je heel verschillend beantwoorden. Want wat is eigenlijk menswaardig te noemen?

De ethiek van Immanuel Kant (1724-1804)

Goede bedoeling

Neiging 

Plichtsbesef

Menswaardigheid

Zou je willen dat iedereen doet zoals jij het doet? 

Zo ja, dan handel je (volgens jou) goed.

Opdracht ethiek van Kant

(In tweetallen)

A. Wat is er goed of slecht aan deze situaties, oftewel, zijn deze situaties ethisch verantwoord? Waarom wel of waarom niet? (minimaal 60 woorden)

B. Zoek de theorie over Kant op internet en pas de begrippen neiging, plichtsbesef en menswaardigheid toe op deze beide situaties. Dit kan op verschillende manier, wees creatief. (minimaal 150 woorden)

C. Stel jezelf voor dat je zelf in deze situatie zit, dus tentoongesteld wordt in een mensen-zoo of werkt in deze kobaltmijnen. Hoe zou jij dit vinden? Wat zou jij zelf willen dat er aan zou worden gedaan? (minimaal 100 woorden)

Voorbeelden van ethische dilemma's

1. Mag je een kleine groep onschuldige mensen vermoorden om een grotere groep mensen te beschermen?

2. Mag de overheid je verbieden om te schaatsen op te dun ijs?

3. Moet je wel of geen donor worden?

4. Mag de overheid onze privacy schenden om ons zelf te beschermen?

5. Mag bedrijven en burgers het milieu vervuilen als je weet dat dit zorgt voor klimaatverandering?

6. Mag een restaurant de ruimte zo inrichten dat mensen zo snel mogelijk weer weg gaan nadat ze hebben gegeten?

7. Mogen robots op zo'n manier worden ingezet dat ze de banen overnemen van mensen?

8. Moeten we ouders die roken waar kinderen bij zitten kunnen vervolgen voor kindermishandeling?

9. Mag je mensen een boete geven omdat ze hun telefoon gebruiken tijdens het fietsen?

10. Mag je moslima's verbieden om een hoofddoek te dragen?

Ethiek als proces

Ethiek als proces

A. Ethische gevoeligheid:
- Wat zijn de gevolgen van mijn gedrag voor anderen?
- Wat voor gevoel heb ik bij de situatie?
- Ben ik verantwoordelijk?
- Hoe zou ik het vinden als ik word behandeld zoals ik anderen behandel?

Ethiek als proces

B. Ethische analyse:
- Welke optieken spelen een rol?

- Welke waarden spelen mee?

- Wat is precies het ethische dilemma?

- Wie zijn er allemaal bij betrokken?

- Wie is er verantwoordelijk?

Ethiek als proces

C. Ethisch oordeel:

Geef goede argumenten om aan te geven wat jij een goede of niet goede manier van handelen is in een ethisch dilemma. Dit moeten goede argumenten zijn. Hier kun je feiten, cijfers en voorbeelden bij gebruiken. Niet 'dat vind ik' of 'dat heb ik ergens gelezen'. 

Ethiek als proces

D. Ethische motivatie (gemotiveerd zijn om het goede te doen in een situatie):

Vier redenen waarom mensen niet het goede doen:

1. Gemakzucht / desinteresse

2. Eigen belang

3. Je voelt je niet verantwoordelijk

4. Invloed vanuit de omgeving

Ethiek als proces

E. Ethisch handelen

Je oordeel omzetten in handelen. Doen wat jij denkt dat goed is. Aan de hand van de door jou gemaakte analyse. 

Huiswerk

Opdracht in tweetallen

Kies twee ethische dilemma's. Je mag de voorbeelden uit de praktijk gebruiken of zelf een bedenken. Gebruik het stappenschema dat is uitgelegd in de les. Dit kunnen je vinden bij bronnen van Itslearning.

Beantwoord de vragen van het stappenplan en geef goede argumenten en leg uit wat jullie het goede vinden om te doen in deze situatie. 

Stappenplan en casus ethiek

Fase 1: Het formuleren van de case

Fase 2: Welke optieken spelen een rol?

Fase 3: Welke waarden spelen een rol?

Fase 4: Wat is het ethisch probleem?

Fase 5: Welke belanghebbenden spelen een rol?

Fase 6: Wie is moreel verantwoordelijk?

Fase 7: Het formuleren van een oplossing (ethisch oordeel)

Presentatie van dilemma 

Kies een van de casussen die jullie samen hebben ingebracht en werk deze uit volgens het stappenplan uit. De opdracht mag in tweetallen worden gemaakt. Presenteer je casus met de uitgewerkte stappen aan de groep.

Vragen bij 'The Social Dilemma'

Beantwoord in tweetallen de volgende vragen:

1. 'Als het gratis is, dan ben jij waarschijnlijk het product'. Wat wordt hiermee bedoeld?

2. Wat is het nadeel van algoritmes? Denk hierbij aan 'pizzagate'.

3. Waarom houden de uitvinders van social media dit vaak weg bij hun eigen kinderen? Wat zegt dit over social media?

Geef. uitgebreid antwoord op de vragen (schrijf je antwoorden in een Word-document en lever deze via Itslearning in)

De ethische optiek

De benadering dat mensen uiteindelijk het goede behoren te doen (menswaardig, niet alleen denken, maar ook echt doen).

Opdracht: Interview iemand over zijn beroep. 

Aan wat voor 'beroepsethiek' moet/wil deze persoon 

zich houden?

De oorlog in Oekraïne 

Heel kort samengevat:

Rusland wil niet dat de NAVO uitbreidt. Oekraïne wil bij de NAVO. Dit is een reden waarom Poetin Oekraïne is binnengevallen. Europese landen en de VS steunen Oekraïne. China steunt Rusland.

In deze oorlog worden vreselijke dingen gedaan. Bombardementen, onschuldige burgers vermoord, verkrachting. De laatste twee voor zover bekend vooral door de Russen. 

A. Noem drie waarden die bij deze situatie horen. Noem bij iedere waarde een norm.

B. Wat is goed, en wat is slecht in deze oorlog, volgens jullie?

C. Stel, je bent een Rus die de oorlog in moet. Je weet dat de Russen daar vreselijke dingen doen. Wat kan dan een ethisch dilemma zijn voor je?

D. Bespreek deze oorlog vanuit twee verschillende optieken. (zoek ze op op intetnet)