Thema 5: Erfelijkheid BS 1+2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Thema 5: Erfelijkheid

Tijdens deze les:

1) Je doorloopt zelfstandig deze uitleg "PowerPoint"

2) Tussendoor komen vragen die je zo goed mogelijk probeert te beantwoorden

3) De PowerPoint zelf komt in Its Learning

3) Bij de dia "Einde van les 1" kun je stoppen

BS 1: Genotype en fenotype

Fenotype= zichtbare uiterlijke eigenschappen 

Genotype en fenotype

Fenotype= zichtbare uiterlijke eigenschappen 

(een combinatie van erfelijke eigenschappen en omgevingsinvloeden)

Genotype= alle erfelijke eigenschappen samen 

Welk van deze eigenschappen wordt niet veroorzaakt door het genotype?

1. Albino/albinisme
2. Gebruinde huid in de zomer
3. Huidskleur van een inwoner van Afrika
4. Psoriasis

Iedere lichaamscel van de mens heeft 46 chromosomen

De informatie voor elke erfelijke eigenschap ligt als chromosoom in de celkern van elke lichaamscel. 

Hoeveel chromosomen zitten er dan in de eicel of zaadcel VOOR bevruchting?

Bepaalde delen van het DNA van een mens bevatten informatie over de stoffen die de kleur van de ogen bepalen.
Waar bevindt zich dit DNA in een cel?

1. In de celkern
2. In het cytoplasma

In het DNA vormen de basen A, C, G en T vaste paren.
Welke paren zijn dat?

1. A+ G; C+T
2. A+T; C+G

Het gekleurde deel van het oog heet de iris.
Bevat een cel in de iris 46 chromosomen?

1. Ja
2. Nee

Het gekleurde deel van het oog heet de iris.
Bevat een cel in de iris de erfelijke eigenschap voor de haarkleur?

1. Ja
2. Nee
3. Is niet te bepalen

Elke lichaamscel bevat 46 chromosomen

Elke lichaamscel bevat alle erfelijke eigeschappen.

Het maakt dus niet uit welke cel er onderzocht wordt (bijvoorbeeld bij een moordonderzoek) elke lichaamscel "verteld" welke haarkleur, oogkleur, huidskleur en geslacht iemand heeft. 

Wanneer iemand transgender man is en zich laat opereren zodat diegene volledig vrouw wordt, waaraan verandert diegene dan iets

1. Alleen aan het genotype
2. Alleen aan het fenotype
3. Zowel aan het genotype als aan het fenotype
4. Aan geen van beide

Genotype en fenotype

Wat je ook aan je uiterlijk (fenotype) laat veranderen, je genotype verandert nooit.

Het fenotype is een combinatie van milieuomstandigheden (in dit geval de operatie, make-up, kleding)

Het DNA (genotype) van deze persoon zal altijd "vertellen" dat diegene geboren is als man. 

BS 2: Chromosomen, genen en eiwitten

Een chromosoom= 1 complete DNA-streng

Een gen= 1 stukje van een DNA-streng dat codeert voor 1 erfelijke eigenschap.

1 chromosoom bevat veel genen.

Lichaamscellen en geslachtscellen

In lichaamscellen komen chromosomen in paren voor.

Genen komen dus ook voor in paren.

Op 2 chromosomen die samen 1 paar vormen bevinden zich genen die informatie bevatten voor dezelfde eigenschappen.

1 genenpaar codeert samen voor 1 erfelijke eigenschap.

1. genenpaar codeert 

samen voor 1 erfelijke eigenschap.

Welke chromosomen vormen
een chromosomenpaar?

1. 1+2
2. 1+3
3. 1+4
4. 2+4

Het juiste antwoord is uiteraard 1+4:

Het juiste allel                                          (in dit geval haarkleur, moet op dezelfde plek op het chromosoom liggen)

In geslachtscellen (zaadcellen en eicellen) komen chromosomen in enkelvoud voor en bevatten dus maar 23 chromosomen.

Het genotype van de eicel is dus veranderd na bevruchting.

Lichaamscellen en geslachtscellen

Bevruchting en genotype

Bevruchting= versmelten van de celkern                                                  van  zaadcel en eicel. 

De chromosomen uit de zaadcel (23) + eicel (23) komen samen 

De bevruchte eicel bevat weer 46 chromosomen

Het genotype ontstaat op het moment van bevruchting.

Celdeling

Na de bevruchting vindt celdeling plaats.

Bij deze celdeling ontstaan twee dochtercellen                                  uit één moedercel.

De erfelijke informatie in de dochtercellen is                                  hetzelfde als die in de moedercel (een kopie) 

De dochtercellen hebben dus hetzelfde genotype als de moedercel. 

Einde van les 1

1) Zorg dat je de theorie begrijpt, lees desnoods de tekst nog eens door, oefen de flitskaartjes en leer de samenvatting in het boek

2) Zorg dat alle opdrachten die tot nu toe huiswerk waren (zie SOM) zijn bijgewerkt

Stappen Kruisingsschema:

1. Noteer het fenotype van de ouders
   (P = Parentes)
2. Noteer het genotype van de ouders
3. Noteer de geslachtscellen
4. Maak de opmaak van het kruisingsschema
5. Zet de geslachtscellen van de ouders in het schema
6. Vul de genotypen van de nakomelingen in 
7. Zet de genotypen onder het schema
8. Noteer hoe de fenotypen eruit zien

Trek de conclusies:

1. Noteer de verhouding van de genotypen van de nakomelingen
2. Noteer de percentages van de genotypen  van de nakomelingen
3. Noteer de verhouding van het fenotype van de nakomelingen
4. Noteer de percentages van het fenotype van de nakomelingen
5. Beantwoord  de vragen die gesteld worden
   

Stappen Kruisingsschema:

1. Noteer het fenotype van de ouders
   (P = Parentes)
2. Noteer het genotype van de ouders
3. Noteer de geslachtscellen
4. Maak de opmaak van het kruisingsschema
5. Zet de geslachtscellen van de ouders in het schema
6. Vul de genotypen van de nakomelingen in 
7. Zet de genotypen onder het schema
8. Noteer hoe de fenotypen eruit zien

Trek de conclusies:

1. Noteer de verhouding van de genotypen van de nakomelingen
2. Noteer de percentages van de genotypen  van de nakomelingen
3. Noteer de verhouding van het fenotype van de nakomelingen
4. Noteer de percentages van het fenotype van de nakomelingen
5. Beantwoord  de vragen die gesteld worden
   

Kruisingsschema

1. Noteer het fenotype
2. Noteer het genotype
3. Noteer de genen in de geslachtscellen
4. Maak het kruisingsschema
5. Zet de genen van de geslachtscellen in het schema
6. Vul de nakomelingen in
7. Noteer onder het schema de verschillende genotypen
8. Schrijf daaronder het fenotype

Kruisingsschema

conclusies

1. er ontstaan de genotypen Bb en bb in de verhouding 1:1
2. er ontstaan 50 % Bb en 50% bb
3. er ontstaan de fenotypen bruin en wit in de verhouding 1:1
4. er ontstaan 50% bruine en 50% witte cavia's

Welke nakomelingen krijgen twee ouders die heterozygoot zijn voor donker haar?

Oefenen: Kruisingsschema

Het gen voor een normale sinaasappel is dominant over het gen voor navelsinaasappel

a. Een sinaasappel heeft genotype Bb. Is het dan een normale sinaasappel of een

    navelsinaasappel?

b. Geef het genotype van een navelsinaasappel

c. Een homozygote gewone sinaasappel wordt gekruist met een navelsinaasappel. 

    Hoe zien de genotypen van de nakomelingen er uit?

d. Je gaat de nakomelingen onderling weer kruisen.

     Hoeveel % van de nakomelingen zijn gewone sinaasappelen?

Opdracht 1

Sinaasappel

biologiepagina.nl

Deze les leer je:

Je oefent met het oplossen van kruisingsvraagstukken.

Je weet hoe je de uitkomst moet opschrijven.