NN C6 H6 Romantiek en realisme 2324

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4,5

Romantiek en realisme (1800-1900)

Historische context: historische achtergrond 1800-1875

Het doorwerken van de Verlichting:

• Liberalisme (liberalisme-> uitgangspunt is zo veel mogelijk vrijheid voor het individu, zolang hij de vrijheid van anderen niet beperkt) werd de heersende ideologie 
• Steeds meer politieke invloed voor de burgerij
• Volken worden onafhankelijk
• Afschaffing slavernij Nederland (formele afschaffing 1863)

Economische bloei door industriële revolutie en technische vernieuwingen

Nederland: jaartallen

• 1795-1813 kolonie van Frankrijk (Napoleon)/ Bataafse Republiek
• v.a. 1813-1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (=Nederland, België en Luxemburg)- koning Willem I-> zoon Willem II wordt koning in 1840
• 1839 Afscheiding België ( en Duitstalige Luxemburg)
• 1848 nieuwe grondwet opgesteld door de liberaal Johan Thorbecke (1798-1872) en het begin parlementaire democratie

Burgers en stoommachines

Industrialisatie-> kinderarbeid

• Industrialisatie (stoommachine en elektrische motor-> mechanisatie/ fabrieken)  ->start in Engeland vanaf 1775
• Industrialisatie Nederland vanaf 1850 -> economische bloei en sociale ongelijkheid 
  
• Meer arbeiders dan werk-> werkeloosheid en staken zinloos
• kinderen tussen de 6 en 11 jaar werken zestien uur per dag in de fabriek-> kinderwetje van Van Houten 1874 (eerste sociale wet in Nederland)

Psychologie: Freud

• Weense psychiater Sigmund Freud (1856-1939)-> grondlegger psychoanalyse
• theorieën over onderbewuste-> geen controle over
• een theorie: Eros en Thanatos (=Grieks 'liefde en dood'-> 'levensdrift en doodsdrift')
• Freuds theorieën -> veel invloed op literatuur van toen en nu

Culturele context

Grote maatschappelijke, polortieke en technische  veranderingen -> reactie kunstenaars:

• romantiek-> vluchten
•  realisme-> vechten

Romantiek: vluchten

Nieuwe cultuurstroming-> reactie op verlichting

Kenmerk verlichting: nadruk op rationalisme (verstand) 

Kenmerken romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke.
• individualisme: nadruk op originaliteit

Romantische schilderkunst

• open compositie, afbeelding lijkt deel van een groter geheel
• warme kleuren
• meer nadruk op kleur dan op vorm
• onderwerpen: natuur, verre oorden, andere tijden

Natuur

Het schilderij 'Schipbreuk op een rotsachtige kust' (1837) / Wijnand Nuijen -> hoogtepunt uit de Nederlandse romantische schilderkunst: De natuur is belangrijk en wordt uitvergroot: zeer heftige stormen en zeer donkere en dreigende luchten.

Waarom is deze afbeelding 'romantisch'?

Caspar David Friedrich, 'De wandelaar boven de nevelen' (1818).

Open compositie, warme kleuren, meer nadruk op kleur dan op vorm, onderwerp is de ongerepte natuur. Er spreekt verlangen en gevoel uit.

Romatische literatuur

Populaire genres: 

• historische roman
• gothic novel (verzonnen werkelijkheid) -> legt basis voor griezelverhaal (Dracula van Bram Stoker)
• zwarte romantiek (aandacht voor duistere kant mens)->  detective (Sherlock Holmes van Arthur Conan Doyle)

Romantische literatuur kenmerken (algemeen):

• Antirationalisme 
• Nadruk op gevoel: Weltschmerz (wereldpijn)en Sehnsucht (verlangen)
• Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
• Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk.
• Fernweh: verlangen naar andere tijd of plaats -> escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit
• Individualiteit

Humor

• Gevoeligheid en onvrede over alledaagse werkelijkheid kunnen humor oproepen -> omgaan met kloof tussen werkelijkheid en ideaal-> schrijver: Piet Paaltjens/ Francois HaverSchmidt

Sehnsucht is

1. Het verlangen naar het verleden.
2. Het verlangen naar de onbereikbare geliefde.
3. Het verlangen naar het onbereikbare.
4. Het verlangen naar exotische oorden.

Weltschmerz is

1. Suïcidaal zijn.
2. Verbolgen zijn over de liefde.
3. Hunkering naar een ideale samenleving.
4. Verdriet over een onvolmaakte wereld.

Een ander woord voor vluchten is

1. sciencefiction
2. industrialisering
3. escapisme
4. detectives

Sprookjes horen vooral bij de romantiek omdat men toen

1. geïnteresseerd was in oude volksverhalen.
2. geïnteresseerd was in het verleden.
3. wilde vluchten naar het platteland.
4. wilde vluchten uit het hier en nu.

Realisme: vechten

Realistische literatuur kenmerken (algemeen):

1. Realistische schrijvers: tekst is zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid (realisme-effect).
2. Realisme richtte zich op de eigentijdse werkelijkheid ->aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking.
3. Realistische schrijvers: werkelijkheid en waarheid kunnen met de zintuigen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen). 
4. Realistische schrijvers: omarmen moderniteit (+ waarheid kennen en doorgronden met behulp van moderne wetenschap).
5. De teksten gaan over sociale mobiliteit en (in) stabiliteit.

De realistische roman maakt in de loop van de negentiende eeuw een ontwikkeling door van nog belerend naar objectief en naturalistisch.

Realistische literatuur

Voorbeelden:

• Max Havelaar (1860): kritische roman over corrupt bestuur in voormalig Nederlands-Indië
• Fabriekskinderen (1863): schrijver schrijft boek naar aanleiding van bezoek aan Leidse textielfabriek-> kinderen die gevaarlijk werk doen
• Op hoop van Zegen (1900): toneelstuk geschreven over uitbuiting van vissersfamilie door werkgever

Romantische en realistische literatuur: 

• Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
• Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver.
• Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.

6.2 Fabriekskinderen/ Jacob Jan Cremer

6.3 Snikken en Grimlachjes/ Piet Paaltjens