Uitleg les 4: Cultuur van het moderne - muziek

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

1. Cultuur van het moderne 

Muziek

Leerdoelen

o Ik herken en kan onderzoek naar atonaliteit uitleggen adhv een voorbeeld

o Ik kan uitleggen wat wordt bedoeld met het uitdrukken van innerlijke gevoelens van kunstenaar, zoals angst en vervreemding

o Ik weet dat kunstenaars streven naar puurheid en directheid in de EXPRESSIE

 Inspiratie daarvoor in nieuwe concepten: abstractie, stilering, atonaliteit, syncope, blue note

Begrippen: jazz, blues, blue note, atonaliteit, syncopisch ritme

o Ik weet welke begrippen bij kunstanalyse muziek horen

Muziek cultuur van het moderne?

Modernisme

• Periode eerste helft 20e eeuw
  
• Grote veranderingen in de westerse samenleving en kunst
  
• Ontstaan verschillende kunststromingen
  
• Grootste idealen: Idee dat met kunst de wereld verandert/verbetert kan worden (utopie)
  
• Afstand van academische regels, breken met het verleden
  
• Origineel zijn, unieke werken, onafhankelijk (autonoom)
  
• Avant-garde; grote vernieuwingen in de kunst
  
• Onderzoek naar de essentie van kunst. Ontstaan van abstractie, expressie en vervreemding.
  

Context

•  Ik weet dat kunstenaars BREKEN MET HET VERLEDEN: overgang van 19e naar 20e eeuw.
  
• Ik begrijp wat de Russische revolutie en WO1 en WO2 voor invloed hebben gehad op de kunsten.
  
• Ik weet wat de invloed van de TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN op de kunsten is (bv elektrisch licht, auto, treinen, radio)
  
• Ik begrijp welke maatschappelijke verhoudingen ter discussie staan (zoals socialisme, nationalisme versus internationalisme, eerste feministische golf en emancipatie van de vrouw)
  
• Nieuwe denkers (zoals Darwin, Freud)
  

Kernconcepten

• VERNIEUWING EN VOORUITGANGSDENKEN​
  
• ONDERZOEK NAAR GRONDSLAGEN​
  
• EXPRESSIE EN VERVREEMDING​
  

​

Modernistische muziek

Accenten: 

Expressionisme en atonaliteit in muziek 

Ontstaan nieuwe muzieksoorten: blues & jazz 

Voorbeelden/invalshoeken: 

• Waardering Afro-Amerikaanse muziek (jazz) 
  
• Muziek: blues & ragtime 
  
• Stravinsky (niet-Europese invloeden op kunstenaar) 
  
• Schonberg twaalftoonstechniek
• Bartok: onderzoek volkscultuur 
  

FOTO: Schonberg

ATONALITEIT

Schönbergs muziek vanaf 1909 was atonaal. Dat wil zeggen dat het afstand neemt van de gebruikelijke traditionele toonladders en akkoorden. Omdat de melodie en samenklanken niet in verband staan tot een centrale toon, is elk gevoel van ordening en herkenning verdwenen.

Schönbergs eerste composities leken op de opzwepende stijl van de late romantiek, vooral van Wagner. In die muziek kwamen gedeeltes voor met grote, onlogische sprongen, begeleid door verrassende akkoorden die de luisteraar voortdurend in spanning hielden. Schönberg maakte deze uitzonderingen tot regel: hij schreef in heftige, onsamenhangende muzikale 'kreten' vol dissonante samenklanken. Hiermee probeerde hij als expressionist rechtstreeks gevoelens uit te drukken.

19e eeuw

20e eeuw

VERNIEUWING EN VOORUITGANGSDENKEN: Breken met het verleden​

VERNIEUWING EN VOORUITGANGSDENKEN

• Het expressionisme vraagt om muziek waarin niet al te veel regels gelden. Schonberg neemt afstand van de geldende harmonieleer. Zijn muziek is ATONAAL (klinkt niet makkelijk in het gehoor). Stravinsky componeert de muziek voor de Sacre du Printemps, hij werkt ook met ATONALITEIT maar voegt vooral ook een vernieuwende ritme structuur toe. Geïnspireerd door oude volksmuziek. Ook Bela Bartok componeert muziek geïnspireerd door oude volksmuziek.
  
• De JAZZ komt rond 1900 op in Amerika. Het is muziek van de Afro-Amerikanen die al snel heel populair wordt ook bij een wit publiek. Het is muziek waar je op kan dansen met een expressief karakter, denk maar aan de blues.
  

VERNIEUWING EN VOORUITGANGSDENKEN / EXPRESSIE

• Komt van de plantages waar de slaven zongen​
  
• Blue=teneergeslagen/verdrietig​
  
• Vaak langzaam gezongen en liefdesverdriet als thema​
  
• Blue note/dirty intonation: tonen onzuiver beginnen of eindigen (ligt net onder de toon)​
  
• Voorloper van de jazz, boogiewoogie(snelle blues), rhytm-and-blues, rock-’n-roll en soul.​
  

​

BLUES

VERNIEUWING EN VOORUITGANGSDENKEN

• Ontstaan nieuwe muzieksoorten: blues & jazz 
  
• Ontstaan in New Orleans (Amerika)
  
• Vermenging van folk, blues, oorspronkelijk Afrikaanse spirituele muziek, ragtime en klassieke muziek
  
• Meeslepend RITME (strak en swingend)
  
• SYNCOPES (wanneer tonen niet op de eerste tel vallen)
  
• Bands met blaasinstrumenten, slagwerk, piano, tuba en soms een banjo
  
• IMPROVISATIES in de solo’s
  
• Piano en slagwerk vormen vaak de ritmesectie
  

NEGATIEVE IMAGO JAZZ

• De vrije manier waarop op jazz werd gedanst zou een ongeoorloofde omgang tussen de seksen in de hand werken.
  
• De opzwepende muziek zou dierlijke driften in de mens losmaken.
  
• Jazzmuziek was muziek van zwarte mensen, die destijds beschouwd werden als tweederangsburgers.
  
• (witte variant van jazz: Dixieland)
  

ONDERZOEK NAAR GRONDSLAGEN

• Essentie (primitivisme)
  
• Abstractie
  
• Onderzoekend
  

Bartok: onderzoek volkscultuur 

Bartok legt volksmuziek uit zijn eigen land Hongarije vast op de fonograaf

Ontwikkelt zelf geheel nieuwe nationaal-Hongaarse kunstmuziek

De volksmuziek inspireert: het verschilt in alles van de liederen die hem als stadsmens bekend zijn (onder andere: andere toonladders en ritmes)

ONDERZOEK NAAR GRONDSLAGEN

• Essentie (primitivisme)
• Onderzoekend

Stravinsky (niet-Europese invloeden op kunstenaar) 

Geïnspireerd door Russische volksmelodieën

Ritme heel belangrijk

Sacre du Printemps

EXPRESSIE

• Expressionisme en atonaliteit in muziek 
  
• Schonberg

Analyse Schonberg

Voorstelling:

De muziek is geen programmamuziek, maar verklankt innerlijke conflicten en emoties. Is introvert.

Vormgeving:

De traditionele tonaliteit wordt losgelaten. Men maakt gebruik van dodecafonie (=twaalftoonsmuziek), waarbij geen toon belangrijker is dan de andere

Er zijn veel dissonanten en onverwachte orkestraties. Muziek springt van hoog naar laag, wisselt van tempo en dynamiek. Geen poging om prettig in het gehoor liggende muziek te maken.

Muzikale thema’s ontbreken

Voorbeeld van compositie vanuit dodecafonie/twaalftoonsmuziek - zie volgende slide

EXPRESSIE intellectuele muziek

• Intellectuele muziek: je moet het leren waarderen.
  
• Theoretische muziek: twaalftoonssysteem
  
• Heel moeilijk te spelen voor musici: ze waren het niet gewend, hadden weinig houvast aan andere partijen (want geen herkenbare melodieen) en het vereiste nieuwe technische vaardigheden (grote sprongen en toonsafstanden)
  
• Titels van Kandinsky’s werk introduceren muzikale termen in de schilderkunst.
  

EXPRESSIE blues

• Komt van de plantages waar de slaven zongen
  
• Blue=teneergeslagen/verdrietig
  
• Vaak langzaam gezongen en liefdesverdriet als thema
  
• Blue note/dirty intonation: tonen onzuiver beginnen of eindigen (ligt net onder de toon)
  
• Voorloper van de jazz, boogiewoogie(snelle blues), rhytm-and-blues, rock-’n-roll en soul.

VERVREEMDING

• Experimenten met muziek
  
• Bijvoorbeeld: Composities gebaseerd op oerklanken
  
• Of de lawaaimachines van Russolo (futurisme)