IFFR + MtM: Quo Vadis, Aida? - Les 1: Voorafgaand aan de filmvertoning

• Filmeducatie, geschiedenis, burgerschapskunde, maatschappijleer, mediawijsheid, burgerschap
• HBO
• MBO
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6
• Studiejaar 1-4

Quo Vadis, Aida?

Les 1: Voorafgaand aan de filmvertoning

Deze lessenreeks is tot stand gekomen vanuit de samenwerking met LUX Nijmegen, LantarenVenster, International Film Festival Rotterdam en  geschiedenisdocente en filmdidacticus Kimber van Valkenburg.

1.  Analyse van film: welke keuzes maakt een maker om zijn/haar verhaal te vertellen 
2. Filmbeleving: jullie bekijken Quo Vadis, Aida? in een bioscoop 
3. Filmreflectie: jullie onderzoeken geschiedverfilming en leren je verhouden tot de film binnen de context waarin deze verschenen is

Komende 3 lessen:

Docent

Tijdens de komende drie lessen houden we ons bezig met de film Quo Vadis, Aida? 

• Stap je in de schoenen van Jasmila Žbanić, de maker van de film Quo Vadis, Aida?
• Bekijk je Quo Vadis, Aida? In LantarenVenster en onderzoek je de film
• Onderzoek je geschiedverfilming: fictie vs documentaire en leer je je verhouden tot de film binnen de context waarin deze verschenen is. Geschiedverfilming is het verfilmen van een historische gebeurtenis/tijd.

• Leren we wat filmische elementen zijn
• Onderzoeken we wat het verschil tussen de manier waarop een verhaal wordt verteld in een documentaire vs. een speelfilm 
• Leren we dat een maker een perspectief kiest vanwaaruit een verhaal wordt verteld

In deze les: Filmanalyse

Docent

Lees de slide voor

Uit welke elementen bestaat een film? Denk aan camera,....

Bekijk de trailer van de film Quo Vadis, Aida? van de maker Jasmila Žbanić op de volgende slide. Wat valt jou op qua filmische elementen in deze trailer?

Docent

Wanneer een maker een filmverhaal maakt dan heeft hij meerdere elementen waarmee hij dit verhaal kan verbeelden. Het zijn de elementen waaruit een film bestaat. Film is een taal en kan worden ontleed. 

Antwoorden

• Uit welke elementen bestaat een film? Denk aan camera,.... camera, montage, muziek/geluid,  kleur, kostuum, decor, personages, acteurs, etc.

Bekijk de trailer.

LET OP:

Vergeet het geluid niet aan te zetten

Wat viel jou op qua camerabeelden? Wat doet dat qua gevoel met je?

Wat viel jou op aan het geluid? Wat doet dat qua gevoel met je?

Wat viel je op aan de kleuren? Wat doet dat qua gevoel met je?

Wat vond je van de trailer?

Docent

Behandel de vragen op de slide

Antwoorden

• Wat vond je van de trailer? Eigen antwoorden van leerlingen. Belangrijk is het uitvragen waarom ze dit vonden en meerdere leerlingen aan het woord laten komen zodat ook duidelijk wordt dat niet iedereen hetzelfde vindt.
• Wat viel jou op qua camerabeelden? Wat doet dat qua gevoel met je? Veel ingezoomde shots en shots die elkaar snel afwisselen. Het is heel dicht op de huid. Dit geeft een gevoel alsof je er zelf bij bent. 
• Wat viel jou op aan het geluid? Wat doet dat qua gevoel met je?Spannende muziek, harde geluiden. Dit geeft het gevoel van spanning en dreiging.
• Wat viel je op aan de kleuren? Wat doet dat qua gevoel met je? Veel donkere kleuren, grijze tinten, groene tinten. Het geeft een triest gevoel.

Wat is het grootste verschil tussen een speelfilm en een documentaire mbt het verhaal?

Is dit een trailer van een speelfilm of van een documentaire? Waaraan merk je dit?

Stel je voor je maakt een film over een oorlog. Wat zouden argumenten kunnen zijn om een speelfilm te maken over deze historische gebeurtenis?

Wat zouden argumenten kunnen zijn om een documentaire te maken over deze historische gebeurtenis?

Docent

Behandel de vragen op de slide

 

Antwoorden

• Is dit een trailer van een speelfilm of van een documentaire? Waaraan merk je dit? Dit is een speelfilm. Je merkt die aan de manier waarop is gefilmd, aan de montage, aan de muziek en het geluid, aan de kleuren. Een documentaire en speelfilm verschillen van elkaar mbt filmische elementen. Toch zijn er ook filmmakers die spelen met deze elementen waardoor een speelfilm een documentaire lijkt, of andersom. Dit worden hybride films genoemd. 
• Stel je voor je maakt een film over een oorlog. Wat zouden argumenten kunnen zijn om een speelfilm te maken over deze historische gebeurtenis? Bijv. In een speelfilm kun je als maker veel (eigen artistieke) elementen toevoegen en dat is goed voor de spanning van een film over de oorlog.
• Wat zouden argumenten kunnen zijn om een documentaire te maken over deze historische gebeurtenis? Bijv. Met een documentaire blijf je dichter bij de waarheid en dat is belangrijk wanneer het gaat om historische oorlogsverhalen.
• Wat is het grootste verschil tussen een speelfilm en een documentaire mbt het verhaal? Bij documentaire is het verhaal gebaseerd op/ geconstrueerd door gebeurtenissen in de werkelijkheid. Er zitten geen scènes in die verzonnen zijn of die nooit plaats hebben gevonden. De relatie met de werkelijkheid staat centraal. Bij fictiefilm kan dit ook het geval zijn, maar daar neemt de scenarioschrijver/ filmmaker de vrijheid om elementen aan het verhaal te veranderen/ toe te voegen. De relatie met de werkelijkheid is minder van belang. 

Bekijk nu de video essay op de volgende slide. Let goed op de verschillen tussen de beelden. 

Bekijk de volgende video essay om duidelijk te maken dat het verhaal van Jasmila Žbanić ook een verhaal is in een bepaalde context in een bepaalde tijd. 

Is voor de maker de relatie met de werkelijkheid van belang denk je?

Bestaat 'de waarheid' of heb je het altijd over 'perspectieven op de waarheid'?

Wat viel je op aan de verschillen tussen het oude beeldmateriaal en de fragmenten uit de speelfilm?

Docent

Behandel de vragen op de slide

Antwoorden

• Wat viel je op aan de verschillen tussen het oude beeldmateriaal en de fragmenten uit de speelfilm? De kleuren van de speelfilm zijn helder. Het beeld van de speelfilm was scherp. De camera maakt ingezoomde en wijdse shots tov enkel wijdse shots. Het beeld is steady ipv wiebelig. 
• Is voor de maker de relatie met de werkelijkheid van belang denk je? Ja. De maker heeft enorm lang onderzoek gedaan om de 'waarheid' zo goed als mogelijk te verfilmen. 
• Bestaat 'de waarheid' of heb je het altijd over 'perspectieven op de waarheid'? Het zullen altijd perspectieven zijn. Tenzij je het hebt over feitelijke gebeurtenissen zoals een tijdstip, een jaartal, een kleur, een naam, etc. 

De maker van deze film vertelt het verhaal over de val van Srebrenica vanuit het perspectief van een vrouw uit Srebrenica. Zij werkt als tolk voor de VN. Waarom zou de maker dit perspecief gekozen hebben denk je?

Docent

Behandel de vraag op de slide

Antwoord

• Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Bijv. omdat ze zelf een vrouw is 

'De vrouwen uit Srebrenica zijn een grote inspiratiebron. Hun strijd duurt nog steeds voort. Ik heb ook het boek De Tolk van Srebrenica gelezen van Hasan Nuhanović. Hij had een vergelijkbare ervaring als Aida. Hasan werkte voor de VN als tolk en moest zijn familie vertellen dat zij de basis moesten verlaten. Het is een tragisch verhaal. Ik ontwikkelde het idee dat de film zou moeten gaan over een vrouw die haar familie probeert te beschermen. Een vrouw gaf me de mogelijkheid om de oorlog vanuit een vrouwelijk perspectief te tonen.' 

Docent

Lees de quote van de maker met de leerlingen

Wat vind je er van dat de maker haar verhaal heeft gebaseerd op een waargebeurd verhaal van een mannelijke tolk, maar dat de tolk in deze film een vrouw is?

Waarom is het perspectief van een vrouwelijke Bosnische tolk die werkt voor de VN ook interessant voor het verhaal?

Docent

Behandel de vragen op de slide

Antwoorden

• Wat vind je er van dat de maker haar verhaal heeft gebaseerd op een waargebeurd verhaal van een mannelijke tolk, maar dat de tolk in deze film een vrouw is? Leerlingen mogen hier hun eigen mening over geven. Ze kunnen het heel goed vinden om vrouwen een hoofdrol te laten spelen in een oorlogsfilm (deze films worden meestal vanuit mannelijke perspectieven verteld). Of ze vinden het juist oneerlijk dat de maker de waarheid heeft verdraaid. 
• Waarom is het perspectief van een vrouwelijke Bosnische tolk die werkt voor de VN ook interessant voor het verhaal? Meerdere antwoorden mogelijk. Omdat je dan te maken hebt met iemand die vanuit verschillende rollen in de oorlog zit. De rol als moeder, als vrouw, als Bosniër, als tolk voor de VN. Het is daarbij ook interessant omdat het verhaal gaat over interne conflicten, een probleem. En problemen zijn vaak een uitgangspunt van een verhaal. Het zorgt voor spanning en sensatie. Het houdt een kijker op het puntje van de stoel: wat zal deze tolk gaan doen? welke keuzes moet ze gaan maken?

Lees op de volgende slide wat de maker hier zelf over zegt.

'Voor de oorlog was Aida een docent. Om te kunnen overleven werd ze tijdens de oorlog tolk voor de VN. Ze is Bosnisch en daardoor kan ze zich identificeren met de problemen van het leven in een belegerde stad. Ze woont daar met haar familie, maar ze werkt ook voor de VN met bepaalde regels waar ze zich aan moet houden. Dat zorgt voor een intern conflict: enerzijds is ze loyaal aan haar mede-Bosniërs anderzijds aan de werkgevers van de VN.' 

Docent

Lees de quote met de leerlingen. 

Bekijk het interview met Juda Goslinga een acteur uit de film waarin hij vertelt over het perspectief van deze film. 

LET OP:

Vergeet het geluid niet aan te zetten

Wat is een dilemma?

Wat betekent moreel?

Wat is een moreel dilemma?

Welk moreel dilemma viel jou op in de trailer? (bekijk zo nodig de trailer nogmaals)

Docent

Vertel:

Het filmverhaal wordt dus vertelt vanuit  het perspectief van Aida, een inwoner van Srebrenica die werkte als tolk voor de VN. 

We volgen Aida gedurende de dagen rondom de val van Srebrenica. In deze dagen wordt de kijker continu geconfronteerd met morele dilemma's waar personages in deze film mee te maken krijgen.

Behandel nu de vragen

Antwoorden

• Wat is een dilemma? Een moeilijke keuze
• Wat is moreel? Ethisch/ het juiste
• Wat is dan een moreel dilemma? Een situatie waarbij twee of meerdere partijen botsen in overtuiging van hetgeen dat goed of slecht is. Je weet niet altijd gelijk wat je moet doen. Als de een kiest voor zijn of haar keuze, heeft dit negatieve invloed op de ander(en) en andersom. 
• Welk moreel dilemma viel jou op in de trailer? (bekijk zo nodig de trailer nogmaals). Bijvoorbeeld het moment waarop Aida vraagt of haar familie op de  VN-lijst mag. Ze werkt voor de VN en werknemers van de VN kunnen het land verlaten. De generaal wil haar familie niet op de lijst plaatsen omdat hij vindt dat hij daarmee levens op het spel zet. Alleen AIda kan opt de lijst worden geplaatst. Haar man en kinderen zijn geen VN-werknemers en kunnen dus geen gebruik maken van dit 'privilege'. 

Docent

Bekijk dit korte interview met Micha Hulshof die Majoor de Haan speelt in deze film. Ook hij vertelt hoe deze film gaat over het maken van keuzes (morele dilemma's).

LET OP:

Vergeet het geluid niet aan te zetten 

Bewust van filmische elementen waarmee een maker zijn filmverhaal vertelt en bewust van de gekozen perspectieven bekijken jullie de film Quo Vadis, Aida? tijdens de volgende les in de bioscoop. 

• Geleerd wat filmische elementen zijn
• Onderzocht wat het verschil is in verhaal in documentaires en speelfilms
• Geleerd dat een filmmaker kiest voor een perspectief waarvanuit het filmverhaal wordt vertelt  
  
• Geleerd wat morele dilemma's zijn

In deze les hebben we:

Docent

Lees de slide voor

• Bekijken jullie de film op groot doek
• Verwoorden jullie het effect van de film op jouzelf
• Onderzoeken jullie de film: hoe is het verhaal verteld?

In de volgende les:

Docent

Lees de slide voor

Veel plezier bij het kijken naar de film!