Leven in de Sovjet-Unie onder Lenin en Stalin (1917-1953)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Introduction

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Russische Revolutie verliep, hoe Josef Stalin de Sovjet-Unie veranderde in een linkse dictatuur en hoe de bevolking leefde onder zijn bewind.

Leven in de Sovjet-Unie

onder Lenin en Stalin 

(1917-1953)

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Russische Revolutie verliep, hoe Stalin de Sovjet-Unie veranderde in een extreemlinkse dictatuur en hoe de bevolking leefde onder zijn bewind.

Wat weet je eigenlijk
van de Sovjet-Unie?

De Sovjet-Unie

• De Sovjet-Unie is de naam voor Rusland (met een aantal andere landen) tussen 1922 en 1991, toen het land een communistische dictatuur was.
  

• Een sovjet is een raad van boeren, arbeiders en soldaten.
  
• Het bestuur van Sovjet-Unie zou in handen van deze sovjets moeten zijn...
  

Wat is communisme? (1)

• Arbeiders aan de macht

• Alle rijkdommen (ook de fabrieken en de machines) naar de arbeiders

• Omdat 'rijken' en fabrikanten dit niet zomaar zullen laten gebeuren zal er een revolutie van arbeiders komen, mét geweld.

Wat is communisme? (2)

• Einde aan de klassenmaatschappij (indeling van de maatschappij naar economische positie)
  

• Tegen kapitalisme (ergens geld in stoppen met als doel meer geld te verdienen: winst maken). 

• Marx: "Mensen zonder kapitaal moeten leven van hun arbeid."

Wat is communisme? (3)

• Karl Marx schreef zijn ideeën op in Het Communistisch Manifest en later in Das Kapital
  

• Toen Marx in 1883 stierf was er nog nergens een revolutie van arbeiders geweest en bestond het communisme alleen op papier

• Op zijn graf in Londen staat: "Arbeiders aller landen verenigt U"

Hoewel Karl Marx een inwoner van Pruisen was (Duitsland bestond nog niet) was, ligt hij tóch begraven op Highgate Cemetry in Londen. Hoe kwam dit?

Begin 1845 verhuisde Karl Marx naar Brussel, nadat hij afstand had gedaan van zijn Pruisisch staatsburgerschap. In het revolutiejaar 1848 braken in Frankrijk, Italië en Oostenrijk opstanden uit. Toen Marx in zijn Deutsche Brüsseler Zeitung van 27 februari 1848 de Parijse februarirevolutie loofde, vaardigde de Belgische overheid een verbod uit op de krant, arresteerde Marx wegens ordeverstoring en zette hem het land uit. 

Na een tweede, korte periode, in Frankrijk moest hij in 1850 het land verlaten om te voorkomen dat hij werd vastgezet. Overigens mocht hij zelf kiezen wat hij wilde. De familie Marx ging naar Londen.

Het graf in Londen, dat te bezoeken is, is regelmatig het doelwit van vandalisme.

Rusland voor 1917

• Keizerrijk (Russische keizer is een tsaar)

• Grote verschillen tussen arm en rijk

• Bondgenoot van Engeland en Frankrijk vóór en tijdens de Eerste Wereldoorlog (tot 1917)

Russische Revolutie

1917

Oorzaken

• Volk heeft het slecht: gebrek aan alles

• Verlies Russisch-Japanse oorlog (1904-1905)

• Bloedig neerslaan van opstand (1905): Bloedige zondag

• Grote verliezen in de Eerste Wereldoorlog

Bloedige Zondag

1905

• De Russische bevolking wil tijdens een demonstratie de tsaar duidelijk maken dat het niet zo goed gaat in het land én om hem te ondersteunen
• De meeste demonstranten zijn overigens helemaal niet tegen de tsaar!

Verliezen in de 

Eerste Wereldoorlog

• Het Russische leger is groot, maar zwak en slecht uitgerust.
• Soms hebben soldaten niet eens een wapen

Raspoetin

Februari 1917

• Voedselrellen en stakingen

• Demonstraties tegen de tsaar

• Er komt een voorlopige (democratische) regering o.l.v. de mensjewieken (gematigde communisten)

• Tsaar Nicolaas II treedt af 

Oktober 1917

• Onrust in Rusland blijft
  

• Duitsland(!) helpt Lenin, Rusland binnen te smokkelen (april 1917)

• Bolsjewieken (radicale communisten) o.l.v. Lenin grijpen de macht en de voorlopige regering wordt afgezet

Aprilstellingen van Lenin

april 1917

• alle grond aan de boeren
• alle macht aan de sovjets
• alle fabrieken aan de arbeiders
• vrede met Duitsland

Video

The Russian Revolution

00:04-00:09

Vrede van Brest-Litovsk

maart 1918

• Het communistische Sovjet-Rusland (later: Sovjet-Unie) sluit vrede met Duitsland en laat zijn oude bondgenoten, Engeland en Frankrijk, in de steek
  
• Let op: ze worden geen bondgenoot van Duitsland!

Russische Burgeroorlog

november 1917 - oktober 1922

• Complexe en bloedige oorlog tussen de Roden (bolsjewieken) en de Witten (anti-bolsjewieken/voorstanders Tsaar).
  
• Niet alleen tussen Russen, maar ook veel buitenlandse legers vochten.
• Roden winnen door grote verdeeldheid van de Witten en het Rode Leger

Amerikaanse soldaten marcheren in de Russische stad Vladivostok als onderdeel van het geallieerde anti-bolsjewistische leger.

De witte ridder verslaat de rode draak.

In juli 1918 worden tsaar Nicolaas II en zijn gezin

op brute wijze vermoord door de bolsjewieken.

Dit om te voorkomen dat buitenlandse legers 

hem gaan bevrijden.

Video

Day that shook the world:

The execution of the Romanovs

0

De kamer, waarin de familie is vermoord,

laat duidelijk zien hoeveel geweld is gebruikt.

Sovjet-Unie

december 1922

De Sovjet-Unie 

onder Lenin

1917-1924

Vladimir Iljitsj Oeljanov werd fel tegenstander van de tsaar nadat zijn broer Aleksander ter dood was veroordeeld voor moordcomplot op de tsaar.

Vladimir gebruikte de schuilnaam Lenin (naar de rivier Lena), maar dat voorkwam niet dat hij 1895 werd opgepakt en verbannen naar Siberië.

Hoe zag de Sovjet-Unie onder Lenin er uit?

• Eén partij heeft de macht en leidt de revolutie: de Communistische Partij. Dit heet ook wel: eenpartijdictatuur. 

• Breuk met ideeën van Marx: die geloofde dat de wereldrevolutie door de arbeidersklasse zou worden geleid.

• Geheime politie (NKVD) rekent af met ‘vijanden’ van de Revolutie

Oorlogscommunisme

• Boeren moeten gratis graan en vlees leveren
• Fabrieken moeten staatseigendom worden
• Privé-eigendom is illegaal (en dus strafbaar)
• Arbeiders moeten inzetbare 'arbeidslegers' worden
• Gevolg: tienduizenden onwillige boeren vermoord of naar strafkampen gestuurd en en uitbreken van hongersnoden

Nieuwe Economische Politiek

vanaf 1921

• Het oorlogscommunisme werkt niet en leidt tot veel weerstand van de bevolking.
• Tegen de onwil van het volk valt niet te strijden: Lenin komt met de N.E.P.
• Een deel van oogst mag weer op vrije markt worden verkocht.

Langzaam begint een jongeman, genaamd Iosif Dzjoegasjvili (bijnaam: Stalin), steeds belangrijker binnen de Communistische Partij te worden.

Lenin moet niets van Stalin hebben: hij vindt hem te grof en ongeschikt als leider (of opvolger). Maar Lenin krijgt een aantal beroertes...

• ...en sterft in 1924 zonder een duidelijke opvolger aan te kunnen stellen.

• Het lichaam van Lenin is sindsdien opgebaard en te bekijken op het Rode Plein in Moskou

De Sovjet-Unie 

onder Stalin

1924-1953

Stalin had geen gelukkige jeugd: het gezin leefde in grote armoede. Hij ging naar school, maar werd uiteindelijk weggestuurd...

...omdat hij geen examen had afgelegd en hij de revolutionaire ideeën (van Marx) erg interessant vond. 

In maart 1919 werd Stalin als één van de vijf leden van het bestuur van de Communistische Partij gekozen. In april 1922 werd hij secretaris-generaal van de partij. Niemand wist toen dat deze functie zou uitgroeien tot het belangrijkste en machtigste ambt in de Sovjet-Unie. 

Als secretaris-generaal had hij de bevoegdheid mensen binnen de Partij posities te geven of te ontnemen...

• Stalin zal het economisch achtergebleven land snel industrialiseren en de Sovjet-Unie laten uitgroeien tot een wereldmacht.

• Maar dit had een erg hoge prijs...
  
• Het land werd een totalitaire staat met Stalin als dictator
  

Visie Marxisme:

De communistische revolutie wordt door de arbeidersklasse geleid.

Visie Leninisme:

De communistische revolutie wordt door de partij geleid.

Visie Stalinisme:

Communisme met één man als leider (Stalin zelf).

Stalin wist dat Lenin de voorkeur gaf aan anderen om het land te leiden. 

Deze tegenstanders werden in een machtsstrijd, letterlijk, uit de weg geruimd.

Stalin zal het economisch achtergebleven land snel industrialiseren

en de Sovjet-Unie laten uitgroeien tot een wereldmacht.

Maar dit had een erg hoge prijs..

Het land werd een totalitaire staat met Stalin als dictator

Trotski: 

van Lenin's beoogde opvolger tot banneling

Persoonsverheerlijking

• Om het volk te laten zien dat hij de beste leider voor het beste volk, in het beste land was, liet Stalin zich graag afbeelden als een geweldige leider: een vader voor het volk.
• Dit heet persoonsverheerlijking

De moord op de populaire Kirov was letterlijk het startschot voor de Grote Zuivering.

De Grote Zuivering

• Stalin zag overal tegenstanders, vooral in mensen die een belangrijke rol in het bestuur of leger hadden.
• Tussen 1934 en 1938 laat Stalin rond de 1 miljoen 'tegenstanders' oppakken en veroordelen.
• De Sovjet-Unie wordt zo 'gezuiverd'.

Showprocessen

• Tegenstanders worden (meestal) vals beschuldigd en worden in een oneerlijke rechtszaak tot zware straffen veroordeeld.

• Bij dit soort showprocessen stond de uitkomst al vast voordat de rechtszaak was begonnen: schuldig!

Stalin gebruikte alles om zijn macht in het land te vergroten en te behouden, zoals censuur.

Stalin bepaalde wat er in de kranten én de geschiedenisboeken kwam te staan: vroegere medestanders (hier: oud-NVKD-hoofd Jezjov) werden 'er uit geschreven'

Foto's werden gemanipuleerd, zodat het leek als zijn tegenstanders nooit hadden bestaan...

...of dat ze zulke slechte dingen hadden gedaan, dat er nooit meer aan hen gedacht mocht worden

• ...en ze waren zeer effectief! De angst onder de bevolking was groot. 
• Zelfs zó groot dat mensen niet meer op een familiefoto met deze 'verraders' wilden worden vertoond.

Goelag

• Miljoenen 'tegenstanders' kwamen terecht in een goelag, een strafkamp.
• In deze 'opvoedingskampen' moesten de gevangenen, onder zeer zware omstandigheden, dwangarbeid verrichten.

• Sommige van deze kampen hadden niet eens hekken, omdat ontsnappen zinloos was: de kou en de wolven zouden je uiteindelijk wel doden...
  

Goelag

Miljoenen 'tegenstanders' kwamen terecht in een goelag, een strafkamp.

In deze 'opvoedingskampen' moesten de gevangenen, onder zeer zware omstandigheden, dwangarbeid verrichten.

Veel van deze kampen hadden niet eens hekken, omdat ontsnappen zinloos was: de kou en de wolven zouden je uiteindelijk wel doden

• Exacte aantallen zijn onbekend, maar tussen 1936 en 1950 zijn vermoedelijk 12 miljoen mensen om het leven gekomen in de goelags.

• Meestal als gevolg van de vreselijke omstandigheden, een combinatie van: honger, kou en zware lichamelijke inspanning

Video

The Gulags

00:04-00:09

Verheerlijking van

arbeiders en boeren

• De Sovjet-Unie is een land van arbeiders en boeren, dit zijn de helden van het land!

• Overigens leek dit in propaganda veel mooier dan de realiteit was...
  

Verheerlijking van

arbeiders en boeren

De Sovjet-Unie is een land van arbeiders en boeren,

dit zijn de helden van het land!

Overigens leek dit in propaganda veel mooier dan de realiteit was...

Collectivisatie

• De landbouw moest veranderen om alle monden te voeden. 
• Tientallen kleine zelfstandige boerderijen werden samengevoegd (collectivisatie) tot één groot boerenbedrijf, een kolchoz.

• De boerengezinnen werkten en woonden daar met elkaar. 
• De grond, het vee, de gereedschappen, de oogst: alles was van iedereen. 
• Later kwamen er ook sovchozen.

• letterlijk vertaald: collectieve huishouding
• collectieve boerderij
• boerderijen waren eigendom van groepen samenwerkende boeren en van de staat
• boeren op mochten een stukje privé-land houden, een paar dieren en hun eigen huis bezitten

• letterlijk vertaald: sovjet huishouding
• collectieve staatsboerderij
• staatslandbouwbedrijf (soort: 'boerderijfabriek')
• alles is eigendom van de staat
• boeren zijn arbeiders die werken voor een vast loon

Kolchozen

Sovchozen

• De collectivisatie moest zorgen voor een hogere opbrengst, maar dat viel vaak tegen en er ontstonden hongersnoden. Overigens meestal door eigen schuld: boeren slachtten hun vee uit protest tegen de collectivisatie. 
  

• Boeren die zich op deze manier verzetten tegen de collectivisatie, omdat ze hun eigen boerderijtje niet wilden opgeven, werden gezien als vijanden van het communisme. Miljoenen boeren zijn om die reden vermoord.
  

De Holodomor was een hongersnood op het grondgebied van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek in de jaren 1932-1933. Het aantal doden lag tussen de 2,5 en de 7,5 miljoen.

De Oekraïense boeren verborgen hun graan en slachtten hun vee liever dan dat ze het leverden aan de staatsboerderijen. De verplichte graanleveranties werden als straf verhoogd, hoewel de oogst in 1932 mislukte. Miljoenen boeren, door de communisten aangeduid als koelakken, werden gedeporteerd naar Siberië.

De Holodomor wordt in sommige landen gezien als een genocide.

Planeconomie

• Onder Stalin werd de Sovjet-Unie een planeconomie.
• Dit betekende dat de staat besliste wat én hoe er moest worden geproduceerd.

• Hiermee wilde Stalin laten zien dat de Sovjet-Unie een machtiger land was dan de kapitalistische landen met hun vrije markt-economie.

Zo waren er vijfjarenplannen: hierin was vastgelegd wat er in de komende vijf jaar moest worden geproduceerd.

Dát het werd geproduceerd was meestal belangrijker dan hoe het was geproduceerd: de kwaliteit en de keuze was beperkt.

Totalitaire samenleving

• Onder Stalin werd de Sovjet-Unie een totalitaire samenleving:
  
• Een samenleving waarin de overheid alle macht in handen heeft en grote invloed heeft op het leven van de burgers. 
  
• In een totalitaire samenleving is het individu onbelangrijk.
  

• Een ander voorbeeld van een totalitaire samenleving is: Nazi-Duitsland
  

Video

In Europa

1933 | Russisch verraad

Stalin overlijdt

5 maart 1953

Was het moord? Dat is nooit helemaal duidelijk geworden.

Wel dat Stalin in zijn laatste jaren compleet paranoia was geworden:

overal zag hij complotten tegen zich en wilde hij 'tegenstanders' uitschakelen.

De rol van de Sovjet-Unie in de geschiedenis (1)

• Tussen 1917-1939 De Sovjet-Unie wordt vrijwel genegeerd: het communisme is een verkeerd systeem (Interbellum)

• Tussen 1939-1941: De Sovjet-Unie is onze vijand: ze hebben een verdrag met Hitler gesloten! (Tweede Wereldoorlog)

De rol van de Sovjet-Unie in de geschiedenis (2)

• Tussen 1941-1947: De Sovjet-Unie is onze bondgenoot: ze helpen Hitler te verslaan! (Tweede Wereldoorlog)

• Tussen 1947-1989: De Sovjet-Unie is onze vijand: ze willen het communisme verspreiden over de wereld! (Koude Oorlog)

Zet in de juiste volgorde

Stalin organiseerde showprocessen. Welke reden had hij daarvoor?

1. Zo liet hij zien dat hij beter was dan zijn voorganger, die mensen zonder proces in strafkampen liet opsluiten.
2. Dankzij de showprocessen werd duidelijk dat de planeconomie goed werkte.
3. Dankzij de showprocessen leek het alsof er in de Sovjet-Unie een eerlijke rechtspraak was.
4. Door de showprocessen werd Stalin steeds populairder, ook bij zijn tegenstanders.

Het doel van terreur is dat het volk in angst leeft
en daardoor niet in opstand durft te komen.

1. Dit is waar
2. Dit is niet waar

In een totalitaire samenleving, zoals in
de Sovjet-Unie, heeft de overheid alle macht. De overheid kan terreur dus makkelijk tegengaan. Daarom komt er in een totalitaire samenleving vrijwel nooit terreur voor.

1. Dit is waar
2. Dit is niet waar

Video

Clipphanger: Wat is communisme?

00:04-00:09

Begrippen uit deze les

• Russische Revolutie
  
• communisten


• mensjewieken
• bolsjewieken
• Roden
• Witten
• machtsstrijd
• censuur
• propaganda
• persoonsverheerlijking
• showprocessen
• goelag
• Grote Zuivering
• collectivisatie
• planeconomie

Personen uit deze les

Karl Marx

Tsaar Nicolaas II

Vladimir Lenin

Josef Stalin

Jaartallen uit deze les

• februari 1917: 1e Russische Revolutie
  
• april 1917: Aprilstellingen
• oktober 1917: 2e Russische Revolutie
• 1917-1922: Russische Burgeroorlog
• 1922: oprichting Sovjet-Unie
• 1924: dood Lenin
• 1928: start eerste vijfjarenplan
• 1934-1938: Grote Zuivering
• 1953: dood Stalin

Schrijf 3 dingen op die je
deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze
les nog niet zo goed hebt begrepen.