5.2. Crises tijdens de Koude Oorlog

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

De Koude Oorlog (1945-1989)

2. Crises tijdens de Koude Oorlog

De Blokkade van Berlijn

mei 1948 - juni 1949

Wat is er hand?

• Ruzie over Berlijn loopt hoog op

• Stalin wil West-Berlijn toevoegen aan de Sovjet-zone

• Westelijke bezettingszones steeds meer één gebied

• Directe aanleiding: invoering van de D-Mark in westelijke bezettingszones

Een jaar lang landt er iedere 3 minuten een vliegtuig in West-Berlijn

Wat gebeurt er?

• Stalin blokkeert alle aanvoerwegen naar West-Berlijn om zo de stad tot overgave te dwingen: Blokkade van Berlijn
  

• Het Westen gaat West-Berlijn via de lucht bevoorraden: de luchtbrug

• Een jaar lang landt er iedere 3 minuten een vliegtuig in West-Berlijn
  

• 
  

Oprichting West-Duitsland (BRD) 

en 

Oost-Duitsland (DDR)

mei (BRD) en oktober (DDR) 1949

Video: Berlijn en de Koude Oorlog

fragment: De Blokkade van Berlijn

Video

Noord en Zuid, waarom er 2 Korea's zijn

Video

Hoe kwamen Noord- en Zuid-Korea in oorlog?

Stalin sterft

5 maart 1953

• Er is geen directe opvolger
  
• Na een machtsstrijd wordt Chroesjtsjov de nieuwe leider (1956)
  
• Hij wil afrekenen met de terreur van Stalin: destalinisatie
  

De Hongaarse Opstand

1956

• Sommige landen in het Oostblok dachten dat ze hierdoor meer vrijheid hadden, bijvoorbeeld Hongarije. 
• Dit bleek niet waar: de Hongaarse opstand (1956) werd keihard door de Sovjet-Unie neergeslagen.

Video

De Hongaarse Opstand

U2-incident

1 mei 1960

De Sovjet-Unie schiet een Amerikaans spionagevliegtuig neer

Video: reconstructie U2-incident

Piloot Francis Gary Powers overleeft de crash en wordt gevangen genomen door de Sovjet-Unie. 

Hij zal later worden geruild tegen een Sovjet-spion. 

De speelfilm Bridge of Spies (2015) gaat hierover.

Berlijnse Muur

13 augustus 1961

Waarom een muur?

•  Veel inwoners van Oost-Duitsland willen weg.
  

• De grens (IJzeren Gordijn) tussen Oost- en West-Duitsland is dicht
  

• De grens tussen Oost- en West-Berlijn is wél open
  

• West-Berlijn is volgens de Sovjet-Unie 'de etalage van het kapitalisme'.

Waarom een muur?

• Veel Oost-Berlijners zien het rijke westen en willen weg. Vooral mensen met een hogere opleiding vluchten naar het westen
  

• De Oost-Duitse regering ziet dit als een grote bedreiging voor de toekomst van hun land: Berlijn moet dicht
  

• Vergeet dit ook niet: de Oost-Duitse regering geeft aan dat ze de Muur bouwen om zich tegen het fascistische Westen te beschermen.

Gevolgen

• Bouw van De Berlijnse Muur, augustus 1961
  

• Laatste gat in het IJzeren Gordijn is dicht

• West-Berlijn was wél bereikbaar vanuit West-Duitsland

• Vluchtelingenstroom neemt sterk af

• Wel: veel ontsnappingen, vaak met dodelijke afloop...

• Vergeet dit ook niet: ontsnappen betekende vaak dat je je familie nooit meer zag.
  

Video: Berlijn en de Koude Oorlog

Fragment: De Berlijnse Muur

"Ich bin ein Berliner"

Toespraak van Kennedy tijdens zijn bezoek 

aan Berlijn in juni 1962

Video: De Berlijnse Muur

1. Het ontstaan

Cubacrisis

16-28 oktober 1962

Fidel Castro pleegt staatsgreep in Cuba

• Cubaanse Revolutie tegen corruptie en grote ongelijkheid in Cuba
  

• 1 januari 1959

• Cuba wordt communistisch
  

• Buitenlandse bedrijven, vaak Amerikaans, worden genationaliseerd.

• Vergeet dit ook niet: het communisme kwam voor de Amerikanen nu wel heel dichtbij. Cuba ligt op ongeveer 150 kilometer van de VS 
  

Cuba

(Communistisch)

Verenigde Staten

(Kapitalistisch)

De afstand tussen Cuba en de Verenigde Staten is ongeveer 200km

?

Oorzaken

• Sinds 1959 was Cuba communistisch
  

• Dit zorgde voor grote irritatie én angst bij de Verenigde Staten: "Communisme in de achtertuin!"

• Mislukte invasie van de CIA op Cuba: Varkensbaai-incident (april 1961)

Oorzaken

• (Economische) boycot van Cuba sinds 1959

• Cuba gaat/moet suiker verkopen aan de Sovjet-Unie

• Cuba en de Sovjet-Unie zijn bang voor een Amerikaanse invasie van Cuba.
  

• De Sovjet-Unie plaatst raketten op Cuba in ruil voor kopen van Cubaanse suiker

16-22 oktober 1962

• Amerikaanse vliegtuigen tonen foto's van een raketbasis in aanbouw
  

• President Kennedy wordt op de hoogte gebracht
  

• De laatste raketonderdelen zijn per schip onderweg van de Sovjet-Unie naar Cuba
  

Grote onrust bij de Verenigde Staten

Wat zal Kennedy  doen?

• Niets doen

• Praten met de Sovjet-Unie (diplomatie)

• Aanval op Cuba

• Invasie van Cuba

• Fidel Castro overhalen: "Werk samen met ons, niet met de Russen."

• Blokkade van het eiland, zodat er geen schepen met onderdelen Cuba bereiken

Hij besluit:

• Praten met de Sovjet-Unie

• Blokkade rondom Cuba

De spanning neemt toe...

Kennedy aan Chroesjtsjov:

• Haal de raketbasis op Cuba weg

• Laat de Sovjet-schepen met raketonderdelen omkeren
  

Chroesjtsjov aan Kennedy:

• Akkoord, maar dan moeten de Amerikanen Cuba niet aanvallen

Chroesjtsjov aan Kennedy:

• Akkoord, maar dan moeten de Amerikanen Cuba niet aanvallen

• De Verenigde Staten moet hun raketten uit Turkije weghalen. Deze stonden gericht op de Sovjet Unie
  

• Vergeet dit ook niet: de Amerikanen dachten dat het bestaan van deze raketten heel geheim was...
  

Robert Kennedy adviseert zijn broer: 

"Reageer alleen op het eerste verzoek van Chroesjtsjov. Doe net of je het tweede bericht niet hebt ontvangen."

Chroesjtsjov gaat akkoord!

Video: De Cubacrisis

Gevolgen van de Cubacrisis

Iedereen beseft dat de wereld heel dicht bij een nieuwe wereldoorlog had gezeten

• Betere communicatie tussen de VS en de SU: directe telefoonverbinding (Hotline)

• De Amerikanen halen ook hun raketten uit Turkije, maar spreken met Chroesjtsjov af dat hij dit niet bekend maakt.
  

• Chroesjtsjov zal, mede door zijn optreden, in 1964 als leider van de SU worden afgezet.

De Praagse Lente

1968

• In 1968 wordt Alexander Dubček leider van Tsjechoslowakije
• Hij wil ‘communisme met een menselijk gezicht’
• Mensen mochten zeggen en schrijven wat ze willen
• Uiteindelijk grijpt de Sovjet-Unie in en Dubček werd gearresteerd
• Deze Praagse Lente heeft een half jaar geduurd 
• 
  

Video

High Speed History:

Wat was de Praagse Lente?

De Koude Oorlog ontdooit

De tweede helft van de jaren '80

Waarom?

• Reagan wordt herkozen in 1984: hij kan nu iets vriendelijker richting de Sovjet-Unie zijn

• Nieuwe leider voor de Sovjet-Unie: Mikhail Gorbatsjov: brengt een ander geluid
  

Mikhail Gorbatsjov

• Glasnost: openheid
  

• Perestrojka: economische hervormingen
  

• Bezuinigen op militaire activiteiten: minder wapens, minder soldaten. 

• Dus ook minder Sovjet-soldaten buiten de Sovjet-Unie
  

• Vergeet dit ook niet: wat betreft Gorbatsjov is de wapenwedloop voorbij. De Sovjet-Unie doet in ieder geval niet meer mee.
  

Gevolgen

• Gorbatsjov wil een betere relatie hebben met de Westerse landen

• Verschillende, belangrijke ontmoetingen tussen Reagan en de Gorbatsjov

• Eenzijdige ontwapening van de Sovjet-Unie
  

• Terugtrekking van de Sovjet-troepen uit Afghanistan
  

• Vergeet dit ook niet: Gorbatsjov wil graag dat zijn ideeën ook in andere communistische landen van Oost-Europa worden ingevoerd. Deze landen willen, kunnen en durven dit niet.
  

Video: De Berlijnse Muur

Toespraak van Reagan in West-Berlijn, juni 1987

1989

De val van het communisme in Oost-Europa

Oorzaken

 

• De ideeën van Gorbatsjov (glasnost, perestrojka)...
  

• ...botsen met de oude, vastgeroeste, ideeën van de Oosteuropese leiders...
  

• ...maar zijn wél populair bij het volk van die landen!
  

Hongarije zet de grens met Oostenrijk open

Deze Oost-Europese leider begrijpt wél de ideeën van Glasnost en Perestrojka, mei 1989.

Veel andere inwoners van Oost-Europese landen vluchten via Hongarije naar het westen.

De val van de Berlijnse Muur

9 november 1989

Wat is er aan de hand?

• Bevolking van Oost-Berlijn en Oost-Duitsland wil meer vrijheid en openzetten van de grens

• ... maar de Oost-Duitse regering wil dit absoluut niet!
  

• Grote demonstraties tegen de regering in Oost-Berlijn
  

• Ook tijdens het 40e verjaardagsfeest van de DDR

Gorbatsjov is eregast...

...maar komt niet om feest te vieren, maar om de leiders van Oost-Duitsland te waarschuwen: 

de Sovjet-Unie helpt niet meer bij het neerslaan van demonstraties

Elke avond zijn er demonstraties

De druk op de Oost-Duitse regering neemt toe, terwijl de wereldpers kijkt naar de situatie in Oost-Berlijn

Video: Tagesschau van 9 november 1989 

met de persconferentie van Günter Schabowski

Eén van de partijleiders van de DDR geeft, twijfelend, aan: 

We hebben besloten dat iedere DDR-burger de grens over mag. 

Dat geldt - voor zover ik weet - ... vanaf nu.

Video: De Berlijnse Muur

2. De val

Daarna gaat het snel...

Totale ineenstorting 

van het communisme in Oost-Europa

• 16 november 1989: communistische leider van Bulgarije wordt afgezet

• 28 november 1989: communistische partij van Tjecho-Slowakije staat haar macht af

• 25 december 1989: communistische leider Roemenië wordt terechtgesteld

• april 1990: vrije verkiezingen in delen van Joegoslavië

Duitsland herenigd

3 oktober 1990

Einde van de Sovjet-Unie

25 december 1991

Eind goed, al goed?

Nee, in sommige delen van het voormalige Oost-blok ontstaan grote en kleine problemen

• Economische achterstand 'Oost-Duitsers' t.o.v. 'West-Duitsers'

• Sommigen, niet alleen Oost-Duitsers, moesten wennen aan het kapitalisme (ongeveer 65% vond het communisme beter)
  

• Joegoslavische Burgeroorlogen (1991-2001)

Begrippen uit deze les

• Warschaupact
  
• destalinisatie
• Dominotheorie
• Vietcong
• perestrojka
• glasnost

Personen uit deze les

• John F. Kennedy
• Lyndon B Johnson
• Nikita Chroesjstsjov
• Fidel Castro
• Mikhail Gorbatsjov
• Ronald Reagan

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen