Historisch Overzicht vanaf 1848: De Koude Oorlog

Ready to use this lesson plan? Use the button below to save a copy of this lesson plan in your account. After doing so, you will be able to modify the lessons as you wish.

TIjd van Televise en Computer

Met de huidige situatie zou je haast denken dat de Koude Oorlog weer terug is. En als we de media mogen geloven, is dat ook zo. Toch is het karakter van de Koude Oorlog, los van spanningen tussen twee machtige landen, anders. De blokvorming is tegenwoordig veel minder aanwezig en voor veel leerlingen liggen bedreigingen voor de vrede en de veiligheid op een totaal ander vlak dan tijdens de Koude Oorlog.

Het is een fraai staaltje van de geschiedenis herhaalt zich, waartoe mensen zich graag wenden om de hedendaagse wereld en de gebeurtenissen te verklaren, terwijl dat de grootste flauwekul is: elke situatie is weer uniek.

Maar wat maakt de Koude Oorlog dan zo bijzonder? En nog veel belangrijker: hoe breng je dit over op de leerlingen? Een oorlog is nog wel 'herkenbaar’ voor de leerlingen, een oorlog die eigenlijk geen oorlog was, is een schimmige abstractie. Laat staan dat je ook nog een bepaald ‘unheimisch’ gevoel van een eventuele totale vernietiging van de aarde wilt delen met de leerlingen.

In de lessen zitten fascinerende, en soms ook iconische, afbeeldingen die trachten de leerlingen mee te nemen in de tijd van de Koude Oorlog. De tijd van hun ouders. Een onzekere tijd, maar ook een tijd die gek genoeg veiliger was dan nu. Want wie gaat nu een atoombom gooien, als je weet dat je er dan zelf ook aangaat. Die paradox is heel bijzonder, en overigens ook alleen te maken aan het eind van dit onderwerp.

Een leuk intro is altijd, en niet alleen bij dit ondwerp, het tijdvak-icoon met de klas te bekijken. In zitten namelijk best veel betekenissen: de raket is bijvoorbeeld al op meerdere manieren uit te leggen. Met een woordweb in LessonUp kun je samen met de klas het icoon analyseren.

Hoewel de leerlingen minstens al een keer eerder de verschillen tussen het communisme en het kapitalisme hebben gehad, is het goed om deze nogmaals te behandelen: -ismen blijven immers lastige materie.

Het is goed om gelijk de kenmerken en de periodisering van de Koude Oorlog met de leerlingen te bespreken. Hoewel sommige kenmerken wellicht nu nog abstract en ver weg lijken, werkt het verhelderend en kan er indien nodig op worden teruggegrepen.

Hoewel de Koude Oorlog onderdeel van de periode Tijd van Televisie en Computer is, ligt de oorzaak ervan natuurlijk nog in de Tijd van Wereldoorlogen.

In deze les komen daarom uitgebreid de Conferenties van Jalta en Potsdam aan bod, waarbij in wordt gegaan op de afspraken die de Geallieerden wel én niet hebben gemaakt. Met name de onvoltooide afspraken met betrekking tot Duitsland en Berlijn zijn natuurlijk kenmerkend voor de latere problemen.

Verreweg het meest belangrijke begrip in deze les is invloedssferen. Voor leerlingen is dit altijd lastig: wat betekent het nu dat je wel een mening kunt hebben wat de ander doet, maar dat je niet mag ingrijpen? Het verklaart uiteindelijk veel van het karakter de Koude Oorlog: wel dreiging, geen oorlog. Zeker als later in deze serie bij de situatie rondom Berlijn wordt behandeld, komen de invloedssferen altijd weer terug.

Onderwerpen:

Kapitalisme versus communisme
Van vijanden naar bondgenoten
Bondgenoten worden weer vijanden

Personen:

Jozef Stalin
Winston Churchill
Franklin Roosevelt
Harry Truman
Clement Attlee

5.1. Een verdeelde wereld

December 2017 - Lesson with 30 slides by Geschiedenisleraar.nl

GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 3-6

“Meneer, dat is verkeerd geschreven!” . Een alerte leerling die aangeeft dat het crisis moet zijn en niet crises.

Klopt…als het enkelvoud is! En daarbij heb jij als docent gelijk een bruggetje om aan te geven dat er tijdens de Koude Oorlog verschillende crises waren. Overigens worden niet alle incidenten in deze les bevraagd bij het eindexamen, maar zoals ook bij eerder lessen het geval was is dit puur voor een beter overzicht gedaan. Voor meer informatie over de examenstof: onderaan dit lesplan staat de syllabus voor het examenjaar 2018.

Deze les is een chronologische weergave van de Koude Oorlog. Dit werkt simpelweg het beste bij de leerlingen.

Het merendeel van deze les gaat over de situatie rondom Berlijn: de Berlijnse Blokkade, de bouw en val van de Berlijnse Muur en het leven met de Muur. Bij dat laatste onderdeel zit een fantastische serie afkomstig van de website Retronaut. Een link naar de site is hieronder opgenomen.

Naast de verplichte onderwerpen als de Hongaarse Opstand en de Cubacris, zijn in deze les ook de Koreaanse Oorlog en de Vietnamoorlog opgenomen. Zeker de huidige spanningen op het Koreaanse schiereiland zijn hiermee in een keer goed uit te leggen. Daarnaast is de Vietnamoorlog voor veel leerlingen altijd een grote bekende onbekende. Ze kennen de beelden wel, maar het hoe en wat is vaak duidelijk. En dat is het overigens ook, want wie vecht nu precies tegen wie?

Als je tijd over hebt, dan zou je de film Forrest Gump kunnen laten zien. Niet omdat de Koude Oorlog nu zo overdreven terugkomt in de film, maar wel vanwege het feit dat hij de Amerikaanse zeitgeist van de jaren ’50 tot begin jaren ’80 zo ontzettend mooi weergeeft. En het is ook gewoon een wonderschone film, die eigenlijk door elke leerling wordt gewaardeerd.

Onderwerpen:

Berlijn in de Koude Oorlog
Crisis rondom Cuba
Hete oorlogen in de Koude Oorlog: Korea en Vietnam
Het Oostblok in opstand: Hongarije, 1956

Personen:

John F. Kennedy
Lyndon B Johnson
Nikita Chroesjstsjov
Fidel Castro
Mikhail Gorbatsjov
Ronald Reagan

Video's:

5.2. Crises tijdens de Koude Oorlog

October 2018 - Lesson with 86 slides by Geschiedenisleraar.nl

GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 3-6

Nederland verandert tijdens de Koude Oorlog enorm. Het is ook en niet voor niets dat er een geheel schoolexamenonderwerp over de cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945 bestaat. Van economische groei tot veranderingen in het onderwijs, maar ook de verdere emancipatie van vrouwen en de twijfel aan de gezagsdragers.

Deze les is vaak vooral leuk en qua inhoud niet erg ‘zwaar’. De meeste leerlingen (her)kennen een aantal namen die voorkomen, zoals de hippies, de amerikanisering van Nederland en de pluriforme samenleving.

Zover is het nog niet aan het begin van de les: de Bezetting is er voorbij en Nederland ligt ‘op zijn gat’. Er moet hard, en vooral samen, worden gewerkt: de schouders eronder. Ook wel bekend als harmoniemodel.

De Wederopbouw begint pas vanaf de jaren ’50 echt zijn vruchten af te werpen, met dank aan het Amerikaanse Marshallplan. De echte welvaart, de consumptiemaatschappij en de verzorgingsstaat, komt pas in de jaren ’60, als ook de gasbel in Slochteren is gevonden.

Twee begrippen die vaak wat lastiger zijn, ook tijdens het eindexamen, zijn ontzuiling en secularisatie. Het eerste onderdeel kan het best worden uitgelegd door eerst nog weer even terug te grijpen op de verzuiling aan het eind van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw. Er is een grote kans dat het begrip nogmaals helemaal moet worden uitgelegd. Het andere begrip, secularisatie, is abstract. Het gaat eigenlijk te ver om een begrip als seculier uit te leggen. Meestal helpt een afbeelding zoals in de les is gebruikt, of een andere afbeelding, bijvoorbeeld van Paradiso, dat vroeger een kerk was. Daarna kan worden ingegaan op de sterk afgenomen invloed van de kerk, alsmede het dalend aantal kerkgangers, waardoor kerken overbodig werden.

Onderwerpen: