De Vroege Middeleeuwen

Het leven van de meeste boeren speelde zich af rondom het domein van de heer. In dit economische systeem, het hofstelsel of domeinstelsel waren de meesten van hen horige boeren met weinig rechten. Er waren overigens wel vrije boeren buiten het domein, hoewel deze meestal wel moesten meevechten in de oorlogen van de heer.

In het hofstelsel moesten de boeren werken op zowel de akkers van de heer, als hun eigen akkers. Van de opbrengst van de laatstgenoemde moesten zij een deel als pacht betalen. Gemiddeld waren de boeren 30-50% van hun opbrengst kwijt aan pacht (aan de heer, maar ook aan de kerk). Overigens moesten ook de vrije boeren pacht betalen. Dit was dus niet alleen voorbehouden aan horigen.

Een belangrijke uitvinding in de landbouw vindt plaats rond het jaar 1000: het drieslagstelsel. Dit is op zich geen lastig onderwerp om uit te leggen aan de leerlingen. In de les zit een schematische weergave van de het drieslagstelsel dat leerlingen goed kan helpen. De gevolgen van het drieslagstelsel zijn natuurlijk enorm: de grote opbrengsten zullen uiteindelijk zelfs aan de basis van het ontstaan en/of groei van de middeleeuwse steden staan. Hierover meer bij het volgende tijdvak.

Het laatste onderdeel van deze les gaat over de ridders. Dit klinkt eigenlijk vaak veel spectaculairder dan het is: zeker de ridders in de vroege middeleeuwen waren gewoon huurlingen, vechtersbazen, die betaald kregen voor hun diensten. In eerste instantie geschiedde deze betaling in een wapenuitrusting en een paard. Pas later (na het jaar 1000) krijgen zij grote, stenen kastelen zoals wij die tegenwoordig soms nog kunnen bezoeken. Overigens als je geluk hebt: de meeste kastelen zijn in latere eeuwen dermate grondig verbouwd, dat er van het oorspronkelijke gebouw nog maar weinig terug te vinden of te herkennen is.

Onderwerpen:

Voor de leerlingen is het belang van de geestelijken in de middeleeuwen waarschijnlijk moeilijk te bevatten. Voor hen is het niet vanzelfsprekend dat een god hen helpt het leven om hen heen te verklaren. Daarvoor heb je tenslotte internet. Maar zoom daar eens op in: wat als je niet zou kunnen lezen en schrijven? En dat je geen school hebt waar je dingen kunt leren? Zou jij dan ziekte en dood begrijpen. Het is lastig voor ze, omdat die situatie voor hen simpelweg niet geldt.

De rol van de geestelijkheid in de middeleeuwen is niet te onderschatten: positief en negatief. De Angelsaksische monniken die het christendom brachten in delen van ons land, maar ook de monniken die allerlei boeken en andere geschriften met hun monnikenwerk kopieerden. Een leuke video hierover is ingevoegd in deze les.

Heb jij tijd over, dan kun je in de klas Umberto Eco’s The Name of the Rose laten zien. Het blijft een film die het leven in een klooster op een spannende wijze laat zien. Waarschijnlijk is de film overigens meer geschikt voor havo/vwo klassen, en in mindere mate voor het vmbo, maar dat is een inschatting die de docent zelf het beste kan maken.

Onderwerpen:

Hoewel deze les ingaat op het de belangrijkste onderdelen van de islam als godsdienst, is deze les geen uitgebreide samenvatting. Uiteraard komen onderdelen als de Koran en de vijf zuilen wél aan bod.

Bij dit onderwerp is het zeker leuk om islamitische leerlingen aan het woord te laten, al kent dit natuurlijk een risico. Dit hangt (helaas) sterk af van de sentimenten die er in een klas kunnen zijn: "Zie je wel: moslims zijn gewelddadig...". Zucht... Aan de andere kant is deze les misschien wel juist een goed startpunt om vooroordelen weg te nemen en ook voorschot te nemen om de kruistochten in de late Middeleeuwen: "Zie je wel: christenen zijn óók gewelddadig...".

Ook een aanrader: de video over Arabische cijfers in Nederland en met name de onwetendheid hierover.