02-10 ZM1B les 4 (1.3)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 2

Wel op tafel:

Map

Pen

Feniksboeken

Flesje water

Welkom bij Geschiedenis ZM1B!

Niet op tafel:

Telefoon of Zakkie

Laptop

Tas

HK2C les 2 (1.1+1.2) 

ZM1B les 4 (1.3)

H1 Leven van de natuur

Wat gaan we doen vandaag?

• §1.2 Jagers werden boer: Akkerbouw en veeteelt - een ander soort samenleving - de eerste steden - boeren in Europa (HERHALEN)

• Lesdoelen §1.3

• §1.3 Boeren in onze streken: bandkeramiekers - trechterbekercultuur - steen, brons en ijzer - begraven in het veen - Ötzi

Herhalen §1.2

Video:

https://schooltv.nl/video-item/het-verhaal-van-nederland-in-de-klas-jagers-en-boeren

(vanaf 04:30)

Herhalen

§1.2

§1.2

vanaf 10.000 v.Chr

Akkerbouw en veeteelt

(Landbouw)

• De natuur veranderde
• Minder succes voor jagers en verzamelaars
• Zelf voedsel verbouwen (akkerbouw)
• granen

• Wilde dieren temmen
• Het houden van tamme dieren (Veeteelt)
• Veiliger en makkelijker dan jagen
• Vlees, melk, huiden (leer en wol)

Herhalen

Een ander soort samenleving

(De landbouwrevolutie)

• De overgang van:

pre-agrarische samenleving

- Geen vaste woonplek (nomaden)
- Kleine groepen
- Weinig bezit/ spullen
- Geen voedsel over

landbouwsamenleving

- Vaste woonplekken/ dorpen

- Grotere groepen

- Meer bezit/ spullen

- Voedsel over

- Niet iedereen hoeft te jagen/ verzamelen! (specialisatie)

§1.2

naar

Herhalen

§1.2

De eerste dorpen en steden

• De eerste landbouw vond plaats in het Midden-Oosten 
• Vruchtbare halve maan/ Mesopotamië

• Bouwden permanente huizen en boerderijen bij de akkers en het vee
• Meer bezit: gereedschap, potten, meubels
• Nieuwe manier van leven verspreidde zich langzaam (Azië, Europa) > nieuwe grond 

Herhalen

Je eigen boeren dorp

Je gaat een plattegrond maken van je eigen boeren dorp in de steentijd:

Legenda:

huis =

graan =

... = ... 

... = ...

Naam + klas

• Kijk in je boek wat er allemaal in je dorp moet komen

voorbeeld

• Schrijf bovenin je naam en klas
• Maak onderaan een vakje voor de legenda

Lesdoelen 1.3

Aan het eind van deze les:

1. Kun je uitleggen wie de 'bandkeramiekers' waren en wat de 'trechterbekercultuur' was.
2. Kun je het begrip cultuur uitleggen.
3. Weet je wie Ötzi was en wat er met hem gebeurt is.

Lees: blz. 14+15 leerboek

§1.3

• Woonden rond 5.300 v.Chr. in Zuid-Limburg
• De eerste boeren in Nederland
• Zijn rond 4.400 v.Chr. weer verdwenen

• Woonden rond 3.500 v.Chr. in het Noorden van Nederland
• Kwamen waarschijnlijk uit Noord-Duitsland en Scandinavië
• Vanaf 3.000 v.Chr. leven er alleen nog deze boeren in Nederland, geen jagers-verzamelaars meer

Bandkeramiek

trechterbeker

§1.3

Zelf doen:

leerboek blz. 14-15

Werkboek blz. 21-22-23

lees 'bandkeramiekers' en 'trechterbekercultuur'

Maken: opdr. 

2a

3

4c

6a-6b

§1.3

Wat is er aan de hand?

• 19 september, 1991
  

• Lichaam gevonden in de Alpen, op de grens tussen Italië en Zwitserland
  

• Een man in het ijs, een bergbeklimmer?
  

• Onderzocht in een laboratorium
  

• Oudste ijsmummie ooit!
  

Het verhaal van: Ötzi

Wie was Ötzi ?

• Vernoemd naar de plek waar hij gevonden is, het Ötzdal (Zwitserland)

• 3.000 meter hoogte
  

• 5.000 jaar in het ijs gelegen
  

• 1991-5.000= +/- 3.000 v.Chr. geleefd
  

• Oudere, verzwakte en gewonde man
  

Het verhaal van: Ötzi

Wat kan Ötzi ons allemaal vertellen?

• Lichaam goed bewaard; tatoeages, nagels, maaginhoud, pollen, leeftijd, etc.
  

• Kleding; materialen, kruimels, korrels, etc.
  

• Spullen; bladeren (woonplaats), koperen bijl (techniek + status)

Het verhaal van: Ötzi

Wat deed Ötzi in de bergen?

• Theorie 1991: Kudde geiten naar nieuwe weidegrond brengen? > herder
  
• Conclusie 1991: Ötzi, oude man 46, gewrichtsontsteking > storm > onderkoeld > sterft uiteindelijk in het Ötzdal

• Theorie 2001: Geen bewijs van kudde geiten, nieuwe scan?
• Pijlpunt in linkerschouder, diepe snee in zijn hand, bloedsporen op kleding en wapens van verschillende mensen > kort voor zijn dood in gevecht geweest

• Conclusie 2001: Ötzi, oude man 46, pijnlijke gewrichten > uitgeput door het gevecht > zwaar gewond > heeft veel bloed verloren > sterft uiteindelijk in het Ötzdal

Het verhaal van: Ötzi

Wat kan onderzoek ons vertellen?

• Geslacht
  
• Leeftijd
  
• Wanneer hij leefde
  
• Woonplaats
  
• Dieet
  
• Ziektebeeld
  
• bezittingen
  
• Sociale status
  
• Leefwijze
  
• Doodsoorzaak
  

Het verhaal van: Ötzi

Lesdoelen 1.3

Nu deze les (bijna) aan het einde is:

1. Kun je uitleggen wie de 'bandkeramiekers' waren en wat de 'trechterbekercultuur' was
2. Kun je het begrip cultuur uitleggen
3. Weet je wie Ötzi was en wat er met hem gebeurt is

1. Schrijf twee dingen op die je van 1.3 hebt geleerd

...............................................

...............................................

2. Schrijf minimaal één ding op wat je nog lastig vind van 1.3

...............................................

Check out

Opdrachten 

maak van 1.3 opdracht:

Als je nu lekker doorwerkt, heb je minder huiswerk!

Leerboek blz. 14+15

Werkboek blz. 21 t/m 23

2a

3

4c

6a-6b