Hoofdstuk 9 - Bindingsvraagstuk: Veiligheid en criminaliteit | HAVO

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Hoofdstuk 9

Bindingsvraagstuk: veiligheid en criminaliteit

Nog vragen over deze leerdoelen?

Wat heb ik het vorige hoofdstuk geleerd?

• wat verhouding en sociale ongelijkheid inhoudt
  
• hoe sociale ongelijkheid ontstaat
  
• wat de gevolgen zijn van sociale ongelijkheid
  
• hoe sociale ongelijkheid wordt bestreden

Startpunt van discussie, met in de volgende slide de vervolgvraag hoe leerlingen de veiligheid bij hun op school ervaren. 

Hoe ervaar jij de veiligheid op school?

En hoe zorgt jouw school voor een veilige omgeving?

Hoe ervaar jij de veiligheid op school?
En hoe zorgt jouw school voor een veilige omgeving?

De vraag kan als stelling worden gebruikt voor een debat in de klas. Misschien kunnen de leerlingen ook aanbevelingen doen voor de school.

Wat leer ik dit hoofdstuk?

• hoe ik veiligheid kan bestuderen
• welke dilemma's komen kijken bij het meten en bestrijden van onveiligheid
• wat de definitie en oorzaken van criminaliteit zijn
• de gevolgen van criminaliteit
• welke invloed en rol media spelen bij criminaliteit
• de ontwikkelingen in de aanpak van criminaliteit door de overheid

Ik leer...

§9.1 Veiligheid bestuderen

Pagina 165

Waar denk je aan bij veiligheid?

Waar denk jij aan bij veiligheid?

Veiligheid gaat niet alleen over fysiek geweld, oorlog of bedreiging, maar ook over veilig opgroeien of sexting.

Veiligheid als maatschappelijk vraagstuk

• Veiligheid gaat niet alleen om criminaliteit, maar ook om bijvoorbeeld natuurrampen, veilige thuissituaties en een pandemie.
  
• Er zijn verschillende sociale en politieke instituties om te zorgen dat we veilig en gezond kunnen leven. 

 

p. 166

Voor een veilige samenleving zijn we afhankelijk van elkaar, daarom is het een bindingsvraagstuk.

Veiligheid als politiek vraagstuk

• Veiligheid is ook een politiek vraagstuk: veel mensen vinden dat de overheid actie moet ondernemen om de veiligheid te vergroten.
• De handhaving van orde is een van de basisfuncties van de staat.

 

Het streven naar veiligheid, kan het inperken van vrijheid beperken. Wat is belangrijker voor jou?

Het streven naar veiligheid, kan het inperken van vrijheid beperken. Wat is belangrijker voor jou?

Vrijheid

Veiligheid

Bespreek in de klas waar de grens ligt. Het lesboek gebruikt op pagina 162/163 de coronamelderapp als voorbeeld.

Veiligheidsutopie

• Het bieden van veiligheid is een basisfunctie van de overheid.
• Een veiligheidsutopie is de onbereikbare wens voor optimale individuele vrijheid en tegelijkertijd het willen garanderen van de collectieve veiligheid. 

Veiligheidsutopie

Waar houdt de bescherming van de staat op? Discussieer over de volgende stellingen: 

"De staat moet ons beschermen tegen ongezonde producten zoals sigaretten en alcohol"

"De staat moet ons beschermen tegen klimaatverandering"

"De staat moet ons beschermen tegen ongezonde producten zoals sigaretten en alcohol"

"De staat moet ons beschermen tegen ongezonde producten zoals sigaretten en alcohol"

Voor

Tegen

"De staat moet ons beschermen tegen ongezonde producten zoals sigaretten en alcohol"

"De staat moet ons beschermen tegen klimaatverandering"

Voor

Tegen

In welk metrostation voel jij je veiliger?

In welk metrostation voel jij je veiliger?

Veiligheidsdilemma met een link naar subjectieve veiligheid

Bescherming en het zien van mensen in uniform met wapens kan ik ook de vraag oproepen 'gaat hier mogelijk iets onveiligs gebeuren?'

Subjectief of objectief?

Er zijn twee soorten veiligheid: 

Objectieve veiligheid: feitelijke aantal misdrijven en ongevallen en feitelijke kans op rampen en risico’s van ongevallen

Subjectieve veiligheid: gevoelens en de beleving van onveiligheid. Dit kan reële gevolgen hebben voor de sociale cohesie of het gezag van de overheid. 

Bedreigingen voor de veiligheid worden in drie categorieën onderverdeeld. Sleep het plaatje naar de juiste categorie (blz. 168).

Bedreiging van technologische aard

Bedreiging van natuurlijke aard

Bedreiging van sociale aard

Rationalisering

Een verklaring voor de afname van natuurlijke en de toename van technologische bedreigingen

Het proces van ordenen en systematiseren van de werkelijkheid met de bedoeling haar voorspelbaar en beheersbaar te maken en

het proces van het doelgericht inzetten van middelen om zo efficiënt en effectief mogelijk resultaten te bereiken.

Pas het begrip toe op dit filmpje, welke bedreigingen brengt deze technologische innovatie met zich mee?

Pas het begrip toe op dit filmpje; welke bedreigingen brengt deze technologische innovatie met zich mee?

Terugkoppeling naar dilemma veiligheid-privacy

Leg het begrip rationalisering uit aan de hand van de uitvinding van de auto.

Globalisering en veiligheid

• Globalisering is het proces van uitbreiding en intensivering van contacten en afhankelijkheden over zeer grote afstanden en over landsgrenzen heen. 
• Bijvoorbeeld: samenwerking Europol en Interpol
  

Institutionalisering en veiligheid

• Institutionalisering is bedoeld om gedrag te reguleren (en zo ook meer voorspelbaar te maken).
• Regels vanuit de overheid -> gedragsverandering.
  
• De keerzijde is dat er steeds meer systemen zijn die kwetsbaar zijn voor bedreigingen.
  

Leg de bedreiging die institutionalisering kan opleveren uit aan de hand van de coronacrisis.

Leg de bedreiging die institutionalisering kan opleveren uit aan de hand van de coronacrisis.

Risicomaatschappij volgens Ulrich Beck

• In risicomaatschappij is het onduidelijk wie er verantwoordelijk is voor de risico’s en de aanpak van bedreigingen.
• Bijvoorbeeld: wie is er verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde?  
• Deze onduidelijkheid kan zorgen voor conflicten en daling van gezag van de overheid.

"De staat moet ons beschermen tegen ongezonde producten zoals sigaretten en alcohol"

"De staat moet ons beschermen tegen alle mensen die een grote kans op crimineel gedrag hebben"

Voor

Tegen

§9.2 Hoe onveiligheid en criminaliteit ontstaan

Pagina 171

Criminaliteit

• Criminaliteit is gedrag dat door de overheid wettelijk strafbaar is gesteld. 
• Criminaliteit is relatief: het is afhankelijk per plaats en tijd.

• Sociale controle is belangrijk voor de binding in de samenleving en kan zorgen voor het voorkomen van crimineel gedrag. 

Relatief: Wiet roken op straat, vreemdgaan, pesten?

Criminologische theorieën

1. Gelegenheidstheorie
2. Rationele keuzetheorie
3. Anomietheorie
4. Etiketteringstheorie 

Gelegenheidstheorie en rationele keuze theorie

Rationele keuzetheorie = een kosten-batenafweging maken voor gedrag. Wat levert het mij op, en wat kost het mij?

Gelegenheidstheorie = kosten-batenafweging plus de omstandigheden van de dader (zie volgende dia).

Gelegenheidstheorie

Het niveau van de criminaliteit wordt bepaald door de aanwezigheid van potentiële daders, de aanwezigheid van  geschikte doelwitten en de afwezigheid van voldoende sociale bewaking.

p.173

Bindingstheorie

Sterke verbinding met een (sociale) groep remt de neiging tot crimineel gedrag. De remming wordt verklaard door de kans op verlies van de bindingen.

Deze theorie sluit aan bij het belang van formele en informele sociale controle

Anomietheorie

Criminaliteit kan worden beïnvloed door omgevingsfactoren (nurture). De sociale druk om algemeen aanvaarde doelen te bereiken leidt ertoe dat mensen de wetten kunnen gaan overtreden.

Etiketteringstheorie

Iemand gaat zich gedragen naar het etiket dat op een groep wordt geplakt, waartoe deze persoon behoort of zich identificeert.

Voorbeeld: door racisme worden in Amerika zwarte Amerikanen sneller als crimineel gezien dan witte Amerikanen -> minder kansen/kapitaal --> vaker crimineel gedrag -> maakt namelijk toch niet uit hoe ze zich gedragen

Bij welke theorie is sociale ongelijkheid een oorzaak van criminaliteit?

Bij welke theorie is sociale ongelijkheid een oorzaak van criminaliteit?

1. Gelegenheidstheorie
2. Anomietheorie
3. Bindingstheorie
4. Rationele keuzetheorie

Anomietheorie: criminaliteit kan worden beïnvloedt door omgevingsfactoren. De sociale druk om doelen te bereiken leidt ertoe dat mensen de wetten kunnen gaan overtreden. 

De sociale structuur van de maatschappij werkt crimineel gedrag in de hand.

Maatschappelijke veranderingen

• Individualisering zorgt voor minder sociale controle en traditionele sociale bindingen.
  
• Ook is er sprake van informalisering: verhoudingen tussen mensen worden minder hiërarchisch, formeel (bv. "Raak me niet aan!")
  

 

Wat zou een gevolg van de informaliteit kunnen zijn?

Wat zou een gevolg van de informaliteit kunnen zijn?

Antwoord in filmpje volgende slide

Maatschappelijke veranderingen

Verschillende factoren zorgen voor de bevordering van criminaliteit:

• Minder sociale cohesie
  
• Meer groepsvorming en integratie in ‘criminele (jeugd)groepen’
  
• Meer losse gezagsverhoudingen
  
• Meer ongelijkheid
  

§9.3 Gevolgen van onveiligheid en criminaliteit

Pagina 176

Materiële en immateriële schade

We onderscheiden twee soorten gevolgen van criminaliteit:

• Materiële gevolgen: schade en het verlies van bezittingen
  
• Immateriële gevolgen: gevoel en beleving van slachtoffers, zoals trauma en reputatieschade.
  

Gevolgen voor slachtoffers

• Slachtoffers bestaan uit nabestaanden, getuigen en betrokkenen. Via Slachtofferhulp kunnen zij praktische, juridische en psychologische hulp krijgen. 
• Directe slachtoffers kunnen allerlei emoties ervaren zoals angst, verdriet, boosheid, etc.

Gevolgen voor de samenleving

• Stereotypering, dit kan leiden tot etnisch profileren.
  
• De samenleving ontwrichten. Bijvoorbeeld het bedreigen van de rechtsstaat.
  
• Foute rolmodellen: criminele socialisatie.

Gevolgen voor verdachten en daders

• Emotionele schade en reputatieschade bij (on)juiste beschuldiging
• Somberheid door vrijheidsbeperking
• Relaties met sociale contacten kunnen worden geschaad 

Straffen

De straf die wordt opgelegd na een strafbaar feit heeft verschillende doelen.

1. Vergelding 
2. Afschrikking
   
3. Speciale preventie - "een ernstige waarschuwing" 
4. Resocialisatie - "heropvoeden" 
5. Bescherming van de samenleving
   

"Oog om oog, tand om tand"

Bij welk doel van straf hoort deze uitspraak?

"Oog om oog, tand om tand"

Bij welk doel van straf hoort deze uitspraak?

1. Vergelding
2. Afschrikking
3. Speciale preventie
4. Bescherming van de samenleving

Rol van de media

• Media spelen een rol in onze beeldvorming over veiligheid.
• Meervoudige berichten over een onderwerp, kunnen een perceptie van onveiligheid creëren.
• Beeldvorming kan invloed hebben op de kloof tussen objectieve en subjectieve veiligheid.

Rol van de media

Er zijn verschillende hypothesen over de rol van de media in de beeldvorming over criminaliteit:

 

• Cultivatiehypothese: het beeld van de werkelijkheid wordt beïnvloedt als mensen veel over een onderwerp kijken of lezen.
  

• Opinieleidershypothese: mensen nemen normen, waarden en gedragingen over van invloedrijke personen, opinieleiders.

Rol van de media

• Mediaframing hypothese: mediamakers kiezen altijd voor een bepaalde invalshoek

• Selectiviteitshypothese: het idee dat mensen graag nieuws lezen of kijken dat hun mening bevestigt (selectieve keuze) en uit berichten datgene oppikken dat aansluit bij hun referentiekader (selectieve perceptie)

Welke rol zou de media kunnen spelen in deze casus?

Welke rol zou de media kunnen spelen in deze casus?

1. Mediaframing hypothese
2. Selectiviteitshypothese
3. Opinieleiders hypothese
4. Cultivatiehypothese

Bron:

https://nos.nl/artikel/2417215-lil-kleine-in-amsterdam-gearresteerd-na-mishandeling-vriendin

www.vpro.nl

Medialogic maakt goede uitzendingen over beeldvorming. Deze aflevering gaat over onze percepties van 'een aanslag'. Kijktip!

Meten van criminaliteit

• Het meten van criminaliteit is lastig, doordat daders ongezien willen blijven. 
• Om criminaliteit te meten, kijken we onder andere naar politie- en rechtbank statistieken.
  
• Het nadeel hiervan is dat rechtbankstatistieken alleen veroordelingen in kaart brengen. Daarnaast worden veroordelingen en rechters beïnvloedt door maatschappelijke processen.

Wat voor maatschappelijke processen kunnen het aantal veroordelingen door rechters beïnvloeden?

Wat voor maatschappelijke processen kunnen het aantal veroordelingen door rechters beïnvloeden?

"veroordelingen door rechters worden beïnvloed door maatschappelijke processen, zoals de hoeveelheid geld dat beschikbaar is voor rechtszaken, het aantal beschikbare rechters en de maatschappelijke wens om nadruk te leggen op bepaalde specifieke misdrijven."

Politiestatistieken

Politiestatistieken zijn afhankelijk van aangiftebereidheid.

Dit is afhankelijk van verschillende factoren:

• Type delict, bijvoorbeeld inbraak versus huiselijk geweld
• Vertrouwen dat slachtoffers hebben in politie en justitie, bijvoorbeeld bij fietsendiefstal wordt weinig aangifte gedaan.

Zelfrapportage

Criminaliteit kan ook in beeld worden gebracht door onderzoeken die gebruiken maken van zelfreportages. Er zijn twee vormen van zelfrapportage: 

1. Slachtoffers: slachtoffers wordt gevraagd wanneer en hoe ze slachtoffer waren.
   
2. Misdrijven: wanneer en welk type misdrijf ze als dader gepleegd hebben (anoniem).

Wat zijn nadelen van de onderzoeksmethode 'zelfrapportage'?

Wat zijn nadelen van de onderzoeksmethode 'zelfrapportage'?

§9.4 Onveiligheid en criminaliteit bestrijden

pagina 182

Twee scholen van mensbeelden

Er zijn twee scholen binnen de criminologie met verschillende visies over de verklaringen van criminaliteit: 

Klassieke school

• De mens is een rationeel wezen, criminaliteit een rationele keuze
  
• Criminaliteit heeft te maken met afwegen van kosten en baten

Moderne school

• De mens is onvrij in zijn denken en handelen
  
• Beslissingen zijn nooit helemaal rationeel
  
• Rekening houden met nature en nurture-factoren

Past jouw visie op straffen en criminaliteit meer bij de klassieke school of bij de moderne school?

Past jouw visie op straffen en criminaliteit meer bij de klassieke school of bij de moderne school?

Klassieke school

Moderne school

Vraag de leerlingen naar hun keuze. Dat is een goed moment om de verschillen tussen de twee scholen nog duidelijker op een rij te krijgen.

Twee scholen van mensbeelden

Klassieke school

Daadrecht

alle daders van een vergelijkbaar vergrijp moeten dezelfde straf krijgen.

Afschrikking en vergelding zijn belangrijke hoofddoelen

Moderne school

Daderrecht

de omstandigheden en de context van de dader en het delict worden meegenomen in het afwegen van de straf.

Straffen

In Nederland is het strafrecht een combinatie van de klassieke en moderne school. Er is per vergrijp enerzijds een vastgelegde straf, anderzijds wordt de context van het vergrijp en de gevolgen voor de dader meegenomen in het bepalen van de straf.

Overheidsbeleid

• De overheid heeft een tweesporenbeleid ontwikkeld om criminaliteit en onveiligheid te bestrijden.
• Daarin worden preventie en repressie gecombineerd.
• Het beleid bestaat uit drie strategieën

Tweesporenbeleid

Repressie

Preventie

Ondersteuning en hulpverlening

Beperken van de gelegenheid

Rechtshandhaving

Overheidsbeleid - preventie

Gericht op het voorkomen van criminaliteit door:

• Ondersteuning en hulpverlening: 'risicogroepen' worden ondersteund om te voorkomen dat zij het foute pad op gaan.
• Beperken van gelegenheid tot criminaliteit: bouwt voort op de gelegenheidstheorie. Bijvoorbeeld door extra politie-inzet.

Het volgende filmpje is het tegenovergestelde van preventie

Dilemma van de rechtsstaat

Rechtshandhaving

orde & veiligheid

Rechtsbescherming

beschermen van vrijheid

Ideologieën - socialisme/sociaaldemocraten

• Maatschappelijke omstandigheden zoals armoede zijn oorzaken van criminaliteit.
• Nadruk op rechtsbescherming.
• Stimuleren van gelijke rechten en kansen op macht, bezit en status. Preventie!
• Criminaliteit moet sterk worden bestreden door overheid en scholen.
  
• Europese aanpak is van belang.
  

***

Ideologieën - liberalisme

• Persoonlijke vrijheid en eigen verantwoordelijkheid (om je aan de wetten te houden) als hoogste waarden.
• Mensen zijn rationele wezens en kiest zelf wat het beste is. 
• Focus op rechtshandhaving en het verdedigen van de democratische rechtsorde met juiste juridische grenzen en straffen.

Ideologieën - confessionelen

• Het gezin, school en het maatschappelijk middenveld zijn belangrijke socialisatoren voor de preventie van criminaliteit.
  
• Normen en waarden zijn belangrijk en het ondersteunen van gezinnen die het moeilijk hebben. 
• De wet handhaven en rechtvaardigheid nastreven past bij de religieuze waarde van confessionele partijen

Welke stroming herken je in de tekst van Mark Rutte?

Welke stroming herken je in de tekst van Mark Rutte?

1. Socialisme
2. Liberalisme
3. Confessionalisme

Door welke woorden of aspecten kwam je op je antwoord?

Door welke woorden of aspecten kwam je op je antwoord?

Ontwikkelingen veiligheidsbeleid

• Integraal veiligheidsbeleid: samenhangende aanpak van politie, justitie, overheidsinstellingen, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven om criminaliteit te bestrijden.
  
• Veiligheidsbeleid is ook afhankelijk van het kabinet.
• Er is steeds meer aandacht voor de slachtoffers van criminaliteit

maatschappij-wetenschappen.nl

maatschappij-wetenschappen.nl

Wat heb je geleerd deze les?

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?*

Wat vind je nog lastig?

Wat leerde ik dit hoofdstuk?

Leerdoelen

• hoe ik veiligheid kan bestuderen
  
• welke dilemma's komen kijken bij het meten en bestrijden van onveiligheid
  
• wat de definitie en oorzaken van criminaliteit zijn
  
• de gevolgen van criminaliteit
  
• welke invloed en rol media spelen bij criminaliteit
  
• de ontwikkelingen in de aanpak van criminaliteit door de overheid

Einde van hoofdstuk 9

Bindingsvraagstuk: veiligheid