Wie is die ander eigenlijk?

• Mediawijsheid
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

Introduction

Thema 2 Val niet voor vals: Bijt niet in de phishinghaak!

Thema 2

Lespakket over online veiligheid en digitaal burgerschap

Val niet

Pas op voor phishing, scams, bots en nepnieuws

voor vals

Extra: laat de leerlingen of doe dit samen met de leerlingen 4 categorieën bedenken waarbinnen zoveel mogelijk van de gegeven woorden in kunnen vallen: een linksboven, rechtsboven, rechtsonder en linksonder. Versleep vervolgens met klas deze woorden naar een van de categorieën.

Les 2 

Val niet voor vals

Wie is die ander eigenlijk?

Val niet voor vals

• Je begrijpt in welke gevallen je extra op je hoede moet zijn bij online contact;

• Je leert hoe je kunt controleren wie degene is met wie je contact hebt;

• Je wordt alert op het herkennen van phishing in berichten en vriendschapsverzoeken.

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Lesdoelen

Hoe weet je of iemand echt degene is die hij (of zij) zegt?

Introduceer het onderwerp met de vraag: "Hoe weet je of iemand echt degene is die hij (of zij) zegt?"

De leerlingen kunnen via hun device een antwoord geven, waarna de antwoorden verschijnen op het centrale scherm. Klik vervolgens op 'Sluit invoer'.

De kaartjes met antwoorden kunnen één voor één of allemaal in één keer worden omgedraaid. 

Gebruik zo nodig de onderstaande voorbeelden.

Voorbeeld 1: het kan gebeuren dat iemand waar je meestal gewoon contact mee hebt, ineens zegt dat hij (m/v) je nu een berichtje stuurt via een andere telefoon (met een ander 06-nummer) of een ander e-mailadres, omdat hij op vakantie is of zijn telefoon is kwijtgeraakt. Dan moet je altijd op je hoede zijn! Het is mogelijk dat je nu opeens met iemand anders te maken hebt.

Voorbeeld 2: bij contact via social media kan het account van je vriend of vriendin gehackt zijn, waardoor er opeens iemand anders achter zit. Je kunt dat soms herkennen aan de totaal andere berichten die er vanaf dat account komen.

En bedenk: als je een onbekende toevoegt als ‘vriend’, loop je mogelijk een risico. Het kan iemand zijn die misbruik van je wil maken. Vrienden die je niet kent, zijn nog steeds onbekenden! Tip: kijk eerst wat je over zo iemand online kunt vinden. Check zijn profielen, bekijk wie zijn vrienden zijn, of zoek andere informatie die bevestigt dat hij is wie hij is.

Val niet voor vals

Op welke manier controleer je iemands identiteit?

Profielfoto – Is de profielfoto verdacht, zoals wazig of moeilijk te zien? Of is er helemaal geen foto, maar alleen een bitmoji of een cartoongezicht? Slechte foto’s, bitmoji’s en afbeeldingen van huisdieren maken het makkelijk om je identiteit te verbergen op social media

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Accountnaam – Is de accountnaam een echte naam (iemands voor- en achternaam) of een nickname zoals ‘x.phoebeertje03’? Nicknames duiden natuurlijk niet automatisch op een vals account (en andersom: een account met een normale naam kan alsnog nep zijn), maar het is altijd goed om erover na te denken.

Vrienden – Heeft deze persoon gemeenschappelijke vrienden met jou, zoals je zou verwachten?

Bio – Wat vertelt deze persoon over zichzelf? Valse accounts hebben vaak weinig informatie in de bio, of er kan wat willekeurige informatie bijeengesprokkeld zijn, of er staan vreemde teksten in die automatisch gegenereerd lijken te zijn. Belangrijkste vraag: kloppen de gegevens met de informatie die je krijgt als je deze personen opzoekt?

Activiteit – Is het account levendig en gebeurt er veel? Dan is dat meestal een goed teken. Is het lang niet gebruikt en gebeurt er weinig? Dat is een slecht teken. Of is het heel erg nieuw? Dat kán verdacht zijn. Nepaccounts hebben vaak weinig inhoud en weinig interactie (zoals reacties en likes). 

Berichten – Wat is het type berichten in het account? Kloppen die met de bio?

Val niet voor vals

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Situatie 1

Je krijgt een online bericht van een onbekende:

“Hey, je lijkt me leuk. Mag ik een follow?” – Daan

Geef de de volgende opdracht:

• Bedenk wat je zou doen in de gegeven situatie en bespreek dat in je groepje.
• Heb je weleens iets meegemaakt wat hierop lijkt? Wat heb je toen gedaan? Deel je ervaringen met elkaar. 
• Wie zou je om advies willen (en durven) vragen, als je niet weet wat je moet doen?

Bij deze opdracht is ook een spiekbriefje beschikbaar. Schat zelf in of het nodig is om het uit te delen (misschien eerder in de brugklas, of bij lagere opleidingsniveaus), zodat ze kunnen praten over de gegeven opties.

Bespreek alle situaties en de gekozen oplossingen klassikaal. Geef ruimte aan het vertellen van ervaringen: situaties die ze zelf hebben meegemaakt. Leerlingen praten hier onderling namelijk heel weinig over, en leren veel van luisteren naar elkaars verhalen.

Vertel tot slot waar ze online hulp kunnen vragen als er iets is gebeurd waar ze last van hebben. De belangrijkste instantie is Meldknop.nl (voor een volledig overzicht: zie ‘Online hulp’ bij thema 5 – ‘Praat erover als je twijfelt’). Noem ook de mogelijkheden om hulp te vragen binnen de school.

Dit is een digitale variant van de activiteit zoals beschreven in het docentenmateriaal. Deze opdracht is zowel klassikaal, in groepsverband als zelfstandig te doen. Als de leerlingen zijn ingelogd met hun device (via de pincode linksonder in het scherm), kan de docent op 'Deel scherm' klikken, waarbij de slide op alle devices verschijnt. De groene knop rechtsonder is een hotspot, waar het 'spiekbriefje' staat.

Val niet voor vals

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Situatie 2

Je krijgt een bericht van iemand die jij niet herkent:

“Hey, dit is Jana! Herinner je je me nog van afgelopen zomer?”

Geef de de volgende opdracht:

• Bedenk wat je zou doen in de gegeven situatie en bespreek dat in je groepje.
• Heb je weleens iets meegemaakt wat hierop lijkt? Wat heb je toen gedaan? Deel je ervaringen met elkaar. 
• Wie zou je om advies willen (en durven) vragen, als je niet weet wat je moet doen

Bij deze opdracht is ook een spiekbriefje beschikbaar. Schat zelf in of het nodig is om het uit te delen (misschien eerder in de brugklas, of bij lagere opleidingsniveaus), zodat ze kunnen praten over de gegeven opties.

Bespreek alle situaties en de gekozen oplossingen klassikaal. Geef ruimte aan het vertellen van ervaringen: situaties die ze zelf hebben meegemaakt. Leerlingen praten hier onderling namelijk heel weinig over, en leren veel van luisteren naar elkaars verhalen.

Vertel tot slot waar ze online hulp kunnen vragen als er iets is gebeurd waar ze last van hebben. De belangrijkste instantie is Meldknop.nl (voor een volledig overzicht: zie ‘Online hulp’ bij thema 5 – ‘Praat erover als je twijfelt’). Noem ook de mogelijkheden om hulp te vragen binnen de school.

Dit is een digitale variant van de activiteit zoals beschreven in het docentenmateriaal. Deze opdracht is zowel klassikaal, in groepsverband als zelfstandig te doen. Als de leerlingen zijn ingelogd met hun device (via de pincode linksonder in het scherm), kan de docent op 'Deel scherm' klikken, waarbij de slide op alle devices verschijnt. De groene knop rechtsonder is een hotspot, waar het 'spiekbriefje' staat.

Val niet voor vals

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Situatie 3

Je krijgt een bericht van @phoebeertje03 (iemand die jij niet volgt):

“Hallo! Ik vind je berichten leuk, je bent ZO chill! Geef me je 06, dan kunnen we verder praten!”

Geef de de volgende opdracht:

• Bedenk wat je zou doen in de gegeven situatie en bespreek dat in je groepje.
• Heb je weleens iets meegemaakt wat hierop lijkt? Wat heb je toen gedaan? Deel je ervaringen met elkaar. 
• Wie zou je om advies willen (en durven) vragen, als je niet weet wat je moet doen

Bij deze opdracht is ook een spiekbriefje beschikbaar. Schat zelf in of het nodig is om het uit te delen (misschien eerder in de brugklas, of bij lagere opleidingsniveaus), zodat ze kunnen praten over de gegeven opties.

Bespreek alle situaties en de gekozen oplossingen klassikaal. Geef ruimte aan het vertellen van ervaringen: situaties die ze zelf hebben meegemaakt. Leerlingen praten hier onderling namelijk heel weinig over, en leren veel van luisteren naar elkaars verhalen.

Vertel tot slot waar ze online hulp kunnen vragen als er iets is gebeurd waar ze last van hebben. De belangrijkste instantie is Meldknop.nl (voor een volledig overzicht: zie ‘Online hulp’ bij thema 5 – ‘Praat erover als je twijfelt’). Noem ook de mogelijkheden om hulp te vragen binnen de school.

Dit is een digitale variant van de activiteit zoals beschreven in het docentenmateriaal. Deze opdracht is zowel klassikaal, in groepsverband als zelfstandig te doen. Als de leerlingen zijn ingelogd met hun device (via de pincode linksonder in het scherm), kan de docent op 'Deel scherm' klikken, waarbij de slide op alle devices verschijnt. De groene knop rechtsonder is een hotspot, waar het 'spiekbriefje' staat.

Val niet voor vals

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Situatie 4

Je krijgt een bericht van iemand die je niet kent:

“Zag je vandaag in de gang. Je bent echt CUTE! Chillen? Waar woon je? Ik kan langskomen om elkaar weer te zien.”

Geef de de volgende opdracht:

• Bedenk wat je zou doen in de gegeven situatie en bespreek dat in je groepje.
• Heb je weleens iets meegemaakt wat hierop lijkt? Wat heb je toen gedaan? Deel je ervaringen met elkaar. 
• Wie zou je om advies willen (en durven) vragen, als je niet weet wat je moet doen

Bij deze opdracht is ook een spiekbriefje beschikbaar. Schat zelf in of het nodig is om het uit te delen (misschien eerder in de brugklas, of bij lagere opleidingsniveaus), zodat ze kunnen praten over de gegeven opties.

Bespreek alle situaties en de gekozen oplossingen klassikaal. Geef ruimte aan het vertellen van ervaringen: situaties die ze zelf hebben meegemaakt. Leerlingen praten hier onderling namelijk heel weinig over, en leren veel van luisteren naar elkaars verhalen.

Vertel tot slot waar ze online hulp kunnen vragen als er iets is gebeurd waar ze last van hebben. De belangrijkste instantie is Meldknop.nl (voor een volledig overzicht: zie ‘Online hulp’ bij thema 5 – ‘Praat erover als je twijfelt’). Noem ook de mogelijkheden om hulp te vragen binnen de school.

Dit is een digitale variant van de activiteit zoals beschreven in het docentenmateriaal. Deze opdracht is zowel klassikaal, in groepsverband als zelfstandig te doen. Als de leerlingen zijn ingelogd met hun device (via de pincode linksonder in het scherm), kan de docent op 'Deel scherm' klikken, waarbij de slide op alle devices verschijnt. De groene knop rechtsonder is een hotspot, waar het 'spiekbriefje' staat.

Val niet voor vals

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Situatie 5

Je krijgt dit bericht:

“Hi, ik heb net je vriendin Sam ontmoet! Ze heeft me over jou verteld. Zullen we meeten? Waar woon je?”

Geef de de volgende opdracht:

• Bedenk wat je zou doen in de gegeven situatie en bespreek dat in je groepje.
• Heb je weleens iets meegemaakt wat hierop lijkt? Wat heb je toen gedaan? Deel je ervaringen met elkaar. 
• Wie zou je om advies willen (en durven) vragen, als je niet weet wat je moet doen

Bij deze opdracht is ook een spiekbriefje beschikbaar. Schat zelf in of het nodig is om het uit te delen (misschien eerder in de brugklas, of bij lagere opleidingsniveaus), zodat ze kunnen praten over de gegeven opties.

Bespreek alle situaties en de gekozen oplossingen klassikaal. Geef ruimte aan het vertellen van ervaringen: situaties die ze zelf hebben meegemaakt. Leerlingen praten hier onderling namelijk heel weinig over, en leren veel van luisteren naar elkaars verhalen.

Vertel tot slot waar ze online hulp kunnen vragen als er iets is gebeurd waar ze last van hebben. De belangrijkste instantie is Meldknop.nl (voor een volledig overzicht: zie ‘Online hulp’ bij thema 5 – ‘Praat erover als je twijfelt’). Noem ook de mogelijkheden om hulp te vragen binnen de school.

Dit is een digitale variant van de activiteit zoals beschreven in het docentenmateriaal. Deze opdracht is zowel klassikaal, in groepsverband als zelfstandig te doen. Als de leerlingen zijn ingelogd met hun device (via de pincode linksonder in het scherm), kan de docent op 'Deel scherm' klikken, waarbij de slide op alle devices verschijnt. De groene knop rechtsonder is een hotspot, waar het 'spiekbriefje' staat.

Val niet voor vals

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Situatie 6

Je krijgt een bericht van @Wiskunde_Mark. Je wiskundeleraar heet ook Mark. Hij wil even je 06 weten want hij wil je wat vragen.

Geef de de volgende opdracht:

• Bedenk wat je zou doen in de gegeven situatie en bespreek dat in je groepje.
• Heb je weleens iets meegemaakt wat hierop lijkt? Wat heb je toen gedaan? Deel je ervaringen met elkaar. 
• Wie zou je om advies willen (en durven) vragen, als je niet weet wat je moet doen

Bij deze opdracht is ook een spiekbriefje beschikbaar. Schat zelf in of het nodig is om het uit te delen (misschien eerder in de brugklas, of bij lagere opleidingsniveaus), zodat ze kunnen praten over de gegeven opties.

Bespreek alle situaties en de gekozen oplossingen klassikaal. Geef ruimte aan het vertellen van ervaringen: situaties die ze zelf hebben meegemaakt. Leerlingen praten hier onderling namelijk heel weinig over, en leren veel van luisteren naar elkaars verhalen.

Vertel tot slot waar ze online hulp kunnen vragen als er iets is gebeurd waar ze last van hebben. De belangrijkste instantie is Meldknop.nl (voor een volledig overzicht: zie ‘Online hulp’ bij thema 5 – ‘Praat erover als je twijfelt’). Noem ook de mogelijkheden om hulp te vragen binnen de school.

Dit is een digitale variant van de activiteit zoals beschreven in het docentenmateriaal. Deze opdracht is zowel klassikaal, in groepsverband als zelfstandig te doen. Als de leerlingen zijn ingelogd met hun device (via de pincode linksonder in het scherm), kan de docent op 'Deel scherm' klikken, waarbij de slide op alle devices verschijnt. De groene knop rechtsonder is een hotspot, waar het 'spiekbriefje' staat.

Val niet voor vals

• Kun je aangeven wat je van deze les geleerd hebt?

• Ga je nu iets anders doen als je online contact hebt met een onbekende? Wat dan precies?

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Samengevat

• Vraag de leerlingen om te vertellen wat ze van deze les geleerd hebben.
• Vraag of ze vanaf nu anders zullen omgaan met online contact met onbekenden.

Val niet voor vals

Catfishing: een valse identiteit of account aanmaken op een online platform om mensen te verleiden hun persoonsgegevens prijs te geven (door ze te laten geloven dat ze met een echte persoon te maken hebben).

Spearphishing: een speciale vorm van phishing waarbij iemand jou persoonlijk aanspreekt en dingen van je lijkt te weten, zoals de namen van je ouders, de naam van je hond of de namen van je broers en zusjes, wat een betrouwbare indruk maakt.

Les 2 

Wie is de ander eigenlijk?

Woordenlijst

• Vraag de leerlingen om te vertellen wat ze van deze les geleerd hebben.
• Vraag of ze vanaf nu anders zullen omgaan met online contact met onbekenden.