15.1 Zintuigcellen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H15: Waarnemen

Inhoud hoofdstuk

14.1 Zintuigcellen

14.4 Netvlies en de hersenen

14.5 Zintuigen en regeling

Doel 15.1

• Je leert welke verschillende typen prikkels er zijn en hoe zintuigcellen er op reageren.
• Je leert welke verschillende typen prikkels er zijn en hoe zintuigcellen erop reageren.
• Je beschrijft de bouw en werking van het evenwichtszintuig.
  

Zintuigcellen

Zintuigcellen (receptorcellen)

moeten een signaal

doorgeven aan een

sensorisch neuron.

Prikkels

druk

warmte (temp)

geur/ smaak (moleculen)

licht (golflengte)

Receptoren - adequate prikkel

Mechanoreceptoren: druk

Thermoreceptoren: temperatuur

Chemoreceptoren: moleculen

Fotoreceptoren: licht

Receptoren - adequate prikkel

Receptorcellen hebben, net als neuronen, over hun membraan een rustpotentiaal (H13). Een adequate prikkel leidt in de cel tot een verandering van het membraanpotentiaal, door het openen (of dicht gaan) van ionpoorten

Onderbouw: Adequate prikkel

Een prikkel waar het zintuig gevoelig voor is, heet een adequate prikkel voor dat zintuig.

Voor de gezichtszintuigen is licht de adequate prikkel.

Voor de gehoorzintuigen is geluid de adequate prikkel.

Voor de reukzintuigen is geur de adequate prikkel.

Voor de smaakzintuigen zijn zoet, zout, zuur en bitter adequate prikkels.

Voor de gevoelszintuigen zijn druk, warmte, kou en pijn adequate prikkels.

Receptoren - prikkels

Druk en warmte: 

Prikkel zorgt direct voor openen 

ion-poort.

Instroom van positieve lading.

Receptoren - prikkels

Chemoreceptoren: binding
moleculen aan receptor zorgt
voor openen ion-poorten

Zowel SMAAK- als REUKZINTUIG

Tong

Neus

Receptoren - prikkels

Licht:

Prikkel zorgt voor signaalcascade die

leidt tot openen ion-poort, instroom

positieve lading.

In summary: Light closes cGMP-gated sodium channels, reducing the influx of both Na+ and Ca2+ ions. Stopping the influx of Na+ ions effectively switches off the dark current. Reducing this dark current causes the photoreceptor to hyperpolarise, which reduces glutamate release which thus reduces the inhibition of retinal nerve

Secundaire boodschapper (12.2)

Receptoreiwit zorgt voor activiteit in het G-eiwit en van een enzym in het celmembraan. 

Hierdoor wordt een secundaire boodschapper (klein molecuul, bijv. cAMP) geactiveerd die voor een reactie in de cel zorgt. 

Secundaire boodschappercascade (Lichtreceptor)

G-Eiwit

G-Eiwit

Meer in 14.4

• Receptoreiwit activeert het G-eiwit
• Enzyme wordt geactiveerd
• cGMP wordt omgezet tot GMP
• Zonder cGMP sluiten Na⁺ Poorten -> Geen impuls
  

Algemeen: Receptoren - impuls

1. Receptorcel ontvangt de prikkel

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van ionpoorten (meestal Na⁺ poorten) in de zintuigcel

3. Prikkeldrempel bereikt? Neurotransmitter vrij in de synaps met het sensorische neuron

4. Impuls in het neuron

5. Waarneming in het sensorisch deel van de hersenen

Harde/ zachte prikkels

Evenwichtszintuig

Bevindt zich in het binnenoor.

Registreert de stand van je

hoofd én beweging van je

hoofd.

Evenwichtszintuig - vestibulum

Bevat endolymfe (vloeistof)

Bevat 2 maculae (1)

Registreren rechtlijnige

bewegingen (ja-knikken),

vertragen en versnellen

(voortwaarts/ achterwaarts

en naar boven/ beneden)

vestibulum met maculae:

houding

(versnellen), voorover buigen

Halfcircelvormige organen met endolymfe

: beweging

draaien ten op zichte van de grond

Macula

Geleilaag met kalksteentjes.

Deze geleilaag en de kalksteentjes

reageren op beweging (als gevolg 

van zwaartekracht of versnelling).

Zintuigharen (ciliën) op de

zintuigcellen registreren deze

verandering

Macula - horizontaal

Macula 2 - verticaal

Registreert ook zwaartekracht

en versnelling omhoog/ omlaag (lift)

Macula - hoofdbeweging

Macula - versnelling/vertraging horizontaal

Evenwichtszintuig - 

Halfcirkelvormige

kanalen

Halfcirkelvormige kanalen

Bevatten endolymfe (vloeistof)

In elke basis zit een knobbel met

een cupula (2), een geleiachtige

massa

Registreren bewegingen/ 

versnellingen in de X, Y en Z-

richting

Cupula

Cupula klappen om als de

endolymfe gaat stromen

(klapdeur)  

Altijd in tegengestelde

richting van de beweging

(traagheid)

Cupulae 

Zijn vooral gevoelig voor veranderingen

in snelheid. Niet voor een constante

snelheid.

Cupulae en de zweefmolen

Als je een tijdje ronddraait op dezelfde snel-

heid registreren je cupulae dit niet (meer).

De vloeistof in de kanalen draait dan op

dezelfde snelheid als het lichaam.

Staat je lichaam daarna stil dan slaan de 

cupula wél weer uit, de vloeistof blijft nog

even draaien: duizelig.

Cupulae en alcohol

Stap 1 (begin al na 10 minuten)

Alcohol komt via het bloed in de

cupula. Deze wordt dan lichter dan water. 

De cupula in het vertikale kanaal gaat

zweven.

Draaisensatie!

Cupulae en alcohol

Stap 2 (na 6 uur):

Alcohol zit óók in de endolymfe.

De cupula heeft dan weer dezelfde dicht-

heid en zweeft niet.

Cupulae en alcohol

Stap 3:

Alcohol is uit de cupula maar nog niet 

uit de endolymfe.

De cupula zakt dan juist in de endolymfe.

Draaisensatie.

Wat helpt? Nieuwe alcohol.

Doel 15.1

Je hebt de verschillende typen zintuigcellen geleerd
Je hebt geleerd hoe de zintuigcellen een prikkel omzetten in een impuls 

BINAS 15.1

BINAS 87D Gehoor en evenwicht

Begrippen 15.1

zintuigcellen, adequate prikkel,receptorcellen, mechanoreceptoren, thermoreceptoren, chemoreceptoren, fotoreceptoren, secundaire boodschapperstof, prikkeldrempel, impulsfrequentie, pijnreceptoren, adaptatie

Huiswerk

In de online methode.

Maak de opdrachten van 

14.1: Leerroute C (3 t/m 7*)