Hoofdstuk 10 - Natievorming | VWO

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Wat is typisch Nederlands?

Hoofdstuk 10

Natievorming

Een media-tip passend bij dit hoofdstuk is het programma Holland!. Hierin gaat Rianne van Dorst op zoek naar de Nederlandse identiteit en onderzoekt ze onder andere in symbolen, (politieke) waarden en tradities.

Het hele fragment is relevant voor dit hoofdstuk. Mocht je als docent een korter fragment willen laten zien, de volgende suggesties: 

00:00 - 01:50 - Taal als belangrijkste verbindende factor

03:02 - 03:56 - Genuanceerde uitleg over nationale identiteit

Wat heb ik het vorige hoofdstuk geleerd?

Vorig hoofdstuk leerde ik ...

• wat een paradigma is
• wat het rationele actor-paradigma, conflict-paradigma, fucntionalisme-paradigma en het sociaalconstructivisme-paradigma inhouden
• hoe er door de verschillende paradigma's naar socialisatie gekeken wordt
• hoe de paradigma's kunnen worden ingedeeld

Wat leer ik dit hoofdstuk?

• Ik weet hoe bindingen gezien worden vanuit de paradigma's
• Ik weet wat de relatie is tussen politiek en (nationale) identiteit en dat dit gebaseerd is op het dilemma van collectieve actie. 
• Ik weet wat de modernistische en essentialistische blik is op het ontstaan van naties. 
• Ik weet wat het verschil is tussen een natiestaat en een multinationale staat
• Ik weet hoe nationale cultuur onderhevig is aan politieke en sociale ontwikkelingen.
• Ik weet wat de oorzaken zijn voor de toegenomen politieke aandacht voor identiteit. 

Leerdoelen

§10.1 Context: Dé Nederlandse identiteit

Pagina 203

Bestaat dé Nederlander volgens jou? En zo ja, wat houdt dat in?

Als je op vakantie bent, waaraan kun je Nederlanders herkennen?

Volgens koningin Máxima bestaat dé Nederlander niet. 

Bestaat dé Nederlander volgens jou? En zo ja, wat houdt dat in?

Bestaat dé Nederlander volgens jou? En zo ja, wat houdt dat in?

Volgens koningin Máxima bestaat dé Nederlander niet. 

Welke kernconcepten passen bij natievorming?

Hoe kan sociale ongelijkheid
bestreden worden?

Leg uit dat de juiste antwoorden zijn: identiteit, socialisatie, binding, sociale cohesie en groepsvorming (pagina 204).

Dit is omdat het gaat om een collectieve identiteit, waarbij er binding bestaat tussen de verschillende actoren die tot een groep behoren en waarbij normen en waarden worden overgedragen bij het proces van socialisatie. 

Welk paradigma is van toepassing?

Functionalisme of Conflict?

01:44

Leg uit op welke manier het functionalisme en het conflictparadigma in botsing komen rond het 'twerkverbod' en vanuit welk paradigma uiteindelijk door de gemeente gehandeld wordt. Gebruik in je uitleg het begrip 'sociale cohesie'

03:31

Welk paradigma is van toepassing?

Bindingen en paradigma's

Functionalisme-

paradigma

Functionalisten zien sociale cohesie als de lijm van de samenleving en vragen zich af wat mensen bindt, hoe sociale cohesie ontstaat en met welke indicatoren deze gemeten kan worden. 

Conflict-paradigma

Interesseren zich in geringe mate van sociale cohesie. Kijken naar in- en uitsluitingsprocessen, ‘haves’ en ‘havenots’ en conflicten die hierdoor of door culturele kenmerken ontstaan. 

Bindingen en paradigma's

Sociaalconstructivisme-paradigma

Nadruk op de persoonlijkheid en identiteit van de actor en de identificaties en subjectieve opvattingen van die persoon  Mogelijkheid tot multiple-identity.

Rationele-actor paradigma

Bindingen zijn ruilrelaties, en worden in stand gehouden zolang mensen baat hebben bij een binding. 

07:45

Bij welk paradigma past de toespraak van koningin Máxima uit 2007 het best?

Bij welk paradigma past de toespraak van koningin Máxima uit 2007 het best?

1. Functionalisme-paradigma
2. Conflict-paradigma
3. Rationele actor-paradigma
4. Sociaalconstructivisme- paradigma

Het juiste antwoord is sociaalconstructivisme-paradigma. In de speech benadrukt Maxima het hebben van verschillende identiteiten, bijvoorbeeld zowel Nederlander, Europeaan en wereldburger of zowel Nederlands als Marokkaans. Ze eindigt de speech door te zeggen dat het niet 'of of' is maar 'en en'. Daarin zou je kunnen het sociaalconstructivisme paradigma kunnen herkennen, wat stelt dat mensen 'dynamische, meervoudige en wisselende identificatie hebben met verschillende groepen of personen' (multiple identities).

01:41

Vanuit welk paradigma gaan vakbond en werkgever met elkaar om?

01:14

Vanuit welk paradigma benaderen de gele hesjes Rutte?

02:19

Vanuit welk paradigma neemt Marcel Hirscher de Nederlandse identiteit aan?

§10.2 Analyse: de politiek en de cultuur

Pagina 206

Politieke bindingen

Nederlanders hebben politieke bindingen met elkaar, omdat sommige zaken niet door het individu geregeld worden, maar door het collectief.

Het feit dat de overheid gezag heeft is een gevolg van het proces van staatsvorming.

Wat is géén collectief goed?

Wat is géén collectief goed?

1. 
2. 
3. 
4. 

Het goede antwoord is A, omdat niet alle media door de overheid gefinancierd wordt. Wel zijn er natuurlijk zaken als de NPO die worden gefinancierd door middel van belastinggeld. 

Dilemma van collectieve actie

De overheid heeft als politieke institutie de macht om burgers te dwingen mee te doen aan een collectieve actie. Zo worden free riders voorkomen en wordt het dilemma van collectieve actie opgelost. 

Natie

Een natie bestaat uit groepen mensen met eenzelfde geschiedenis, taal en/of cultuur die zich daardoor verbonden voelen met elkaar. Naties streven naar een eigen, soevereine staat en kunnen gevormd worden op basis van etnische groep of rond gedeelde waarden.

Debat over natievorming

Modernisten

Nadruk op de persoonlijkheid en identiteit van de actor en de identificaties en subjectieve opvattingen van die persoon  Mogelijkheid tot multiple-identity.

Essentialisten

Bindingen zijn ruilrelaties, en worden in stand gehouden zolang mensen baat hebben bij een binding. 

Staatsvorming > Natievorming

Natievorming > Staatsvorming

Stelling: Mensen met een lagere opleiding participeren meer in de politiek dan mensen met een hogere opleiding.

Past het ontstaan van Nederland eerder bij een essentialistische of modernistische visie op staatsvorming? 

Essentialis-tische visie

Modernistischevisie

Het juiste antwoord is de modernistische visie. Het vormen van een natie was een strategie van de politieke elite om de bevolking aan de staat te binden, door onder andere de invoering van Standaardnederlands en het invoeren van nationale feestdagen. Kortom, eerst staatsvorming en vervolgens natievorming. 

Natiestaat en multinationale staten

Natiestaat

Wanneer een land één natie heeft en de grenzen van de natie samenvallen met de staat. 

Multinationale staat

Meerdere naties leven naast elkaar in dezelfde staat of naties wonen verspreid over meerdere staten.

Noem een voorbeeld van een natiestaat en een multinationale staat.

Noem een voorbeeld van een natiestaat en een multinationale staat. 

Voorbeeld van een multinationale staat

Nationale cultuur en identiteit

Essentialisten

Nationale cultuur en identiteit komen voort uit langlopende tradities en symbolen, bijvoorbeeld de poldercultuur. 

Modernisten

Het gaat eerder om invented traditions: tradities die ooit zijn bedacht om de bindingen met de staat en de sociale cohesie in Nederland te versterken. 

§10.3 Ontwikkelingen nationale cultuur

Pagina 209

Politieke ontwikkelingen

• Conflicten tussen staten, naties of groepen met gedeelde waarden en/of belangen die over staatsgrenzen heen georganiseerd zijn.

• Internationalisering van militaire, economische en politieke macht.

• Multinationals en NGO’s krijgen steeds meer invloed

Politieke ontwikkelingen

• Meer internationale samenwerkingsverbanden op het gebied van defensie, economie en politiek.

• Steeds meer problemen krijgen een bovennationaal karakter, zoals terrorisme, migratie en klimaat.  https://www.npostart.nl/nieuwsuur/02-09-2023/VPWON_1343728 

De Verenigde Naties als voorbeeld van internationale samenwerking.

Welke andere internationale samenwerkingen ken je nog meer?

Welke andere internationale
samenwerkingen ken je nog meer?

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: Europese Unie, Europol, Europees milieuagentschap, NAVO

Gevolgen van politieke ontwikkelingen

1. Toename binding

Bindingen en afhankelijkheden tussen actoren op internationaal niveau nemen toe (globalisering).

2. Afname autonomie

De autonomie en macht van nationale staten wordt aangetast. 

In tijden van conflict kunnen afhankelijkheden juist nadelig zijn.

Stelling: Mensen met een lagere opleiding participeren meer in de politiek dan mensen met een hogere opleiding.

Past het ontstaan van Nederland eerder bij een essentialistische of modernistische visie op staatsvorming? 

Essentialis-tische visie

Modernistischevisie

Het juiste antwoord is de modernistische visie. Het vormen van een natie was een strategie van de politieke elite om de bevolking aan de staat te binden, door onder andere de invoering van Standaardnederlands en het invoeren van nationale feestdagen. Kortom, eerst staatsvorming en vervolgens natievorming. 

Noem een voorbeeld van een natiestaat en een multinationale staat.

Noem een voorbeeld van een natiestaat en een multinationale staat. 

Welke andere internationale samenwerkingen ken je nog meer?

Welke andere internationale
samenwerkingen ken je nog meer?

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: Europese Unie, Europol, Europees milieuagentschap, NAVO

Voel jij je verbonden met Europa? Leg uit waarom wel of niet.

Voel jij je verbonden met Europa? Leg uit waarom wel of niet. 

Aan welke veranderingen zijn cultuur en identiteit onderhevig?

Aan welke veranderingen zijn
cultuur en identiteit onderhevig?

Bespreek met de leerlingen de volgende ontwikkelingen: individualisering, democratisering, secularisering, rationalisering, globalisering, digitalisering en de uitbreiding van het kapitalisme en de opkomst van de multiculturele samenleving. 

Bij welk uitgangspunt over cultuur past de volgende stelling?
'Er moet ruimte gegeven worden aan verschillende culturele overtuigingen'

Bij welk uitgangspunt over cultuur past de volgende stelling? 'Er moet ruimte gegeven worden aan verschillende culturele overtuigingen' 

Cultuur-universalisme

Cultuur-relativisme

Leg uit dat beide antwoorden goed zijn. 

Cultuuruniversalisten stellen dat het in culturen gaat om algemeen menselijke praktijken en dat daarom ruimte gegeven moet worden om dat het in wezen toch om hetzelfde gaat. Cultuurrelativisten daarentegen stellen dat culturen gelijkwaardig zijn in hun diversiteit en dat ruimte gegeven moet worden aan elkaars cultuur. 

Voel jij je verbonden met Europa? Leg uit waarom wel of niet.

Voel jij je verbonden met Europa? Leg uit waarom wel of niet. 

Nationale of Europese identiteit

Waarom mensen minder sterke bindingen hebben met de EU dan met nationale staten:

• Gebrek aan breed gedragen gevoel van gemeenschappelijkheid
• De verschillen tussen culturen in Europa zijn groot
• Er is sprake van tegenstrijdige belangen tussen de verschillende Europese lidstaten.

Nationale of Europese identiteit

• Gebrek aan een gezamenlijke Europese media die aandacht schenken aan de politieke ontwikkelingen in de EU.
• Sterke nationale bindingen: neo-nationalistisch cultureel verzet. 

Cultuur is relatief

De nationale cultuur en identiteit is relatief. Dat betekent dat cultuur aan verandering onderhevig is.

Aan welke veranderingen zijn cultuur en identiteit onderhevig?

Aan welke veranderingen zijn
cultuur en identiteit onderhevig?

Bespreek met de leerlingen de volgende ontwikkelingen: individualisering, democratisering, secularisering, rationalisering, globalisering, digitalisering en de uitbreiding van het kapitalisme en de opkomst van de multiculturele samenleving. 

§10.4 Politiek en overheidsbeleid over identiteit

Pagina 213

Voorbeeld van een debat over identiteit vanuit het perspectief van jongeren. Benadruk dat er sinds 2000 sprake is van een verhit maatschappelijk debat over identiteit. 

Politiek over identiteit

In de politiek is er steeds meer aandacht voor identiteit, door:

• Politieke en sociale ontwikkelingen (10.3)
• Transnationale identificaties als gevolg van globalisering
• Mondialisering van de media

Identiteit en integratie

 Integratie van migranten wordt beleefd als een probleem waarbij de loyaliteit aan Nederland de belangrijkste vraag is. Bijvoorbeeld: debat over 2 paspoorten

Sommige burgers voelen zich door politieke en sociale ontwikkelingen niet meer thuis in Nederland en delen niet langer dezelfde waarden. Dit kan leiden tot spanningen en radicalisering. 

Integratie en identiteitsvraagstuk

Integratievraagstuk als samenlevingsprobleem

Cultuuruniversalisme

Onder de vraag over identiteit en integratie ligt een van de meest fundamentele discussies in de multiculturele samenleving: cultuuruniversalisme versus cultuurrelativisme.

Cultuurrelativisme

Bij welk uitgangspunt over cultuur past de volgende stelling?
'Er moet ruimte gegeven worden aan verschillende culturele overtuigingen'

Bij welk uitgangspunt over cultuur past de volgende stelling? 'Er moet ruimte gegeven worden aan verschillende culturele overtuigingen' 

Cultuur-universalisme

Cultuur-relativisme

Leg uit dat beide antwoorden goed zijn. 

Cultuuruniversalisten stellen dat het in culturen gaat om algemeen menselijke praktijken en dat daarom ruimte gegeven moet worden om dat het in wezen toch om hetzelfde gaat. Cultuurrelativisten daarentegen stellen dat culturen gelijkwaardig zijn in hun diversiteit en dat ruimte gegeven moet worden aan elkaars cultuur. 

Vormen van identificatie

De WRR ziet identificatie als een dynamisch proces van het leggen, onderhouden en verbreken van bindingen. 3 vormen van identificatie:

1. Functionele identificatie: ontstaat als mensen een gemeenschappelijk belang hebben en worden gezien als lid van een groep. 

Vormen van identificatie

2. Normatieve identificatie: ontstaat als er mogelijkheden zijn om eigen normen en opvattingen te kunnen volgen en in te brengen in het publieke en politieke domein. Hoe meer mensen toegang hebben tot publieke discussies, hoe meer zij zich identificeren met de sociale en politieke orde. 

Vormen van identificatie

3. Emotionele identificatie: gevoelens van verbondenheid, loyaliteit en trots.

Door globalisering en individualisering is er sprake van hybride identificaties.

Benadruk dat sinds het rapport van de WRR in 2007 de politieke posities ten opzichte van nationale identiteit en identificatie meer gepolariseerd zijn geraakt, en dat er sprake is van een tegenstelling tussen statische identiteit en dynamische identificatie visies. 

Bestaat dé Nederlander volgens jou? En zo ja, wat houdt dat in?

Bestaat dé Nederlander volgens jou? En zo ja, wat houdt dat in?

Volgens koningin Máxima bestaat dé Nederlander niet. 

07:45

Bij welk paradigma past de toespraak van koningin Máxima uit 2007 het best?

Bij welk paradigma past de toespraak van koningin Máxima uit 2007 het best?

1. Functionalisme-paradigma
2. Conflict-paradigma
3. Rationele actor-paradigma
4. Sociaalconstructivisme- paradigma

Het juiste antwoord is sociaalconstructivisme-paradigma. In de speech benadrukt Maxima het hebben van verschillende identiteiten, bijvoorbeeld zowel Nederlander, Europeaan en wereldburger of zowel Nederlands als Marokkaans. Ze eindigt de speech door te zeggen dat het niet 'of of' is maar 'en en'. Daarin zou je kunnen het sociaalconstructivisme paradigma kunnen herkennen, wat stelt dat mensen 'dynamische, meervoudige en wisselende identificatie hebben met verschillende groepen of personen' (multiple identities).

Wat is géén collectief goed?

Wat is géén collectief goed?

1. 
2. 
3. 
4. 

Het goede antwoord is A, omdat niet alle media door de overheid gefinancierd wordt. Wel zijn er natuurlijk zaken als de NPO die worden gefinancierd door middel van belastinggeld. 

Sleep het voorbeeld naar de juiste vorm van identificatie

Emotionele identificatie

Functionele identificatie

Normatieve identificatie

Leden van een sportvereniging

Versplintering van het politieke landschap

EK voetbal

maatschappij-wetenschappen.nl

maatschappij-wetenschappen.nl

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?

Volgende les: Modernisering

Ik weet ...

• hoe bindingen bezien worden vanuit de paradigma's
• wat de relatie is tussen politiek en (nationale) identiteit en dat dit gebaseerd is op het dilemma van collectieve actie. 
• wat de modernistische en essentialistische blik is op het ontstaan van naties.
• wat het verschil is tussen een natiestaat en een multinationale staat
• hoe nationale cultuur onderhevig is aan politieke en sociale ontwikkelingen.
• wat de oorzaken zijn voor de toegenomen politieke aandacht voor identiteit. 

Einde van hoofdstuk 10

Natievorming