Les 3. Mozes en de Wetgeving

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 1-3

De Exodus

Deze les kunnen leerlingen eventueel zelfstandig beluisteren en maken.

Het verhaal van de Exodus is een krachtig verhaal van bevrijding, geloof, en Gods trouw aan zijn beloften. Het wordt nog steeds jaarlijks gevierd tijdens Pesach, waarbij Joden over de hele wereld de wonderen en de bevrijding uit Egypte herdenken.

Leerdoelen

• Je kunt het verhaal van de Exodus vertellen en wat de rol van Mozes hierin was.
• Je kunt uitleggen wat de Tien Geboden zijn en waarom ze belangrijk zijn in het jodendom.
• Je begrijpt waarom de Uittocht uit Egypte zo belangrijk is voor het Joodse volk en hun geloof, en je kunt dit uitleggen.
• Je begrijpt de rol van Mozes als leider en profeet binnen het jodendom.

De Israëlieten kwamen in Egypte omdat er een hongersnood was in Kanaän.

Jozef, een van de twaalf zonen van Jakob (ook bekend als Israël), kreeg een belangrijke positie in Egypte na een aantal gebeurtenissen. Hierdoor kon hij zijn familie uitnodigen om ook in Egypte te komen wonen.

Na de dood van Jozef en zijn broers begon een nieuwe farao, die Jozef niet kende, te regeren.

De farao was bang voor de groeiende groep Israëlieten in Egypte, dus hij dwong hen om als slaven te werken om hun aantal en invloed te beperken.

Hongersnood

De Israëlieten kwamen oorspronkelijk naar Egypte tijdens een hongersnood in Kanaän. Jozef, een van de twaalf zonen van Jakob (ook bekend als Israël), was na een reeks gebeurtenissen tot een hoge positie in Egypte opgeklommen, waardoor hij zijn familie kon uitnodigen om in Egypte te wonen. Dit was een tijd van voorspoed voor de Israëlieten, die zich in het gebied Goshen vestigden.

Na de dood van Jozef en zijn broers begon een nieuwe farao, die Jozef niet kende, te regeren. Deze farao zag de groeiende populatie van Israëlieten als een bedreiging en besloot hen tot slavernij te dwingen om hun aantal en invloed te beheersen. De Israëlieten leefden en werkten als slaven in Egypte gedurende een lange periode.

Volgens de Bijbelse chronologie verbleven de Israëlieten ongeveer 430 jaar in Egypte, waarvan een groot deel als slaven. Hun onderdrukking en ellende namen toe, totdat God besloot hen te bevrijden door Mozes, wat leidde tot de gebeurtenissen van de Exodus.

Wat weet je al over Mozes?

Bron: Sandy Tales: Het verhaal van Mozes (Youtube)

Mozes' moeder, Jochebed, legde hem in een mandje en plaatste het in de Nijl om hem te redden van de dood.

De dochter van de farao vond het mandje, kreeg medelijden met de baby, en besloot hem als haar eigen zoon groot te brengen.

Mozes

De farao had bevolen dat alle pasgeboren Hebreeuwse jongens in de rivier moesten worden geworpen om zo te voorkomen dat het volk groter zou worden.

De farao, bang voor de groeiende populatie van de Israëlieten, beval dat alle pasgeboren jongetjes van de Israëlieten in de Nijl moesten worden geworpen. In deze tijd werd een Joodse baby geboren, genaamd Mozes. Zijn moeder, Jochebed, wilde haar zoon redden van de dood. Ze verborg hem drie maanden lang, maar toen ze hem niet langer verborgen kon houden, bedacht ze een moedige oplossing.

Jochebed nam een mandje van papyrus en bestreek het met pek en teer om het waterdicht te maken. Ze legde haar baby in het mandje en plaatste het tussen het riet aan de oever van de Nijl. Ze hoopte dat iemand het zou vinden en zich over het kind zou ontfermen.

Mozes' oudere zus, Mirjam, bleef op een afstandje staan om te zien wat er met haar broertje zou gebeuren. Al snel kwam de dochter van de farao naar de rivier om te baden. Ze zag het mandje tussen het riet, opende het en vond de huilende baby. Ze kreeg medelijden met hem en besloot hem als haar eigen zoon groot te brengen, hoewel ze wist dat hij een Hebreeër was.

Mirjam kwam toen naar de prinses toe en stelde voor om een Hebreeuwse vrouw te zoeken om de baby te voeden. De prinses stemde toe, en Mirjam haalde haar moeder, Jochebed. Zo kon Jochebed haar eigen zoon voeden en verzorgen totdat hij oud genoeg was om bij de dochter van de farao te wonen. De prinses gaf hem de naam Mozes, wat "uit het water gehaald" betekent.

Wat betekent de naam "Mozes"? 

Waar groeide Mozes op nadat hij geadopteerd was?

1. In een paleis in Jeruzalem
2. Aan het hof van de farao
3. In een Israëlitisch dorp
4. In een Egyptische tempel

Een Hebreeuwse slaaf werd slecht behandeld. Uit boosheid en verontwaardiging over het onrecht sloeg Mozes de Egyptenaar dood.

Nadat Mozes dat had gedaan, besefte hij dat de farao hem zou willen straffen omdat zijn daad bekend was geworden. Daarom vluchtte hij weg uit Egypte en ging hij naar het land Midjan.

Daar begon Mozes een nieuw leven. Hij trouwde met Zippora, de dochter van de priester Jethro, en werd een herder van de kudde van zijn schoonvader.

Mozes vlucht

Mozes doodde een Egyptenaar omdat hij getuige was van de Egyptenaar die een Hebreeuwse slaaf mishandelde. Uit woede en verontwaardiging over het onrecht dat hij zag, sloeg Mozes de Egyptenaar dood. Nadat hij dit had gedaan, realiseerde Mozes zich dat zijn daad bekend was geworden en dat de farao hem zou willen straffen. Daarom vluchtte hij weg uit Egypte en ging hij naar het land Midjan.

In Midjan vestigde Mozes zich en begon een nieuw leven. Hij trouwde met Zippora, de dochter van de priester Jethro, en werd een herder van de kudde van zijn schoonvader. Daar leidde hij een rustig bestaan, ver weg van de politieke intriges van Egypte.

God sprak  tot Mozes vanuit de brandende struik. Hij riep Mozes bij zijn naam en zei: "Mozes, Mozes! Kom niet dichterbij. Doe je sandalen uit, want de grond waarop je staat, is heilig."

God vroeg Mozes om een belangrijke taak te vervullen: het leiden van het volk Israël uit Egypte naar het land dat God beloofd had.

Wanneer Mozes vraagt naar de naam van God om aan de Israëlieten door te geven, antwoordt God: "Ik ben die ik ben." I

God maakt Zich zelf aan Mozes bekend als de God van zijn voorouders, 

de God van Abraham, Isaak en Jakob.

De brandende braamstruik

De betekenis van het verhaal van de brandende braamstruik gaat verder dan alleen de gebeurtenissen die worden beschreven. Het bevat verschillende lagen van betekenis die relevant zijn voor het begrip van Gods karakter, Zijn relatie met de mensheid en de roeping van individuen.

Openbaring van God: De brandende braamstruik is een krachtig symbool van Gods aanwezigheid en openbaring. God maakt Zichzelf bekend aan Mozes door middel van dit wonderbaarlijke verschijnsel, wat aantoont dat Hij kan spreken en handelen op manieren die de natuurwetten overstijgen.

Heiligheid van God: God verklaart de grond waarop Mozes staat heilig en instrueert hem om zijn sandalen uit te doen. Dit herinnert Mozes eraan dat hij in de aanwezigheid van iets heiligs staat, wat respect en ontzag vereist.

Roeping en Zending: God roept Mozes voor een specifieke missie: om het volk van Israël uit Egypte te leiden en hen naar het Beloofde Land te brengen. Deze roeping wordt symbolisch onderstreept door het feit dat God Mozes bij zijn naam roept, waardoor het persoonlijk en onmiskenbaar wordt.

Identiteit van God: God openbaart Zijn identiteit aan Mozes als de God van zijn voorouders, de God van Abraham, Isaak en Jakob. Dit benadrukt de continuïteit van Gods relatie met Zijn volk door de generaties heen en vestigt het vertrouwen van Mozes in Gods trouw aan Zijn beloften.

Bemoediging en Bevestiging: Ondanks Mozes' aarzeling en twijfel aan zijn eigen geschiktheid, bevestigt God herhaaldelijk Zijn aanwezigheid en belooft Hij Mozes te ondersteunen in zijn taak. Dit dient als een bron van bemoediging en vertrouwen voor Mozes terwijl hij zijn roeping volgt.

In het geheel genomen biedt het verhaal van de brandende braamstruik een diepgaande illustratie van Gods macht, heiligheid, roeping en genade, en het laat zien hoe Hij zichzelf openbaart aan individuen om Zijn plan voor de wereld uit te voeren.

Mozes ging terug naar Egypte om de farao te ontmoeten, zoals God hem had gezegd.

Ondanks herhaalde verzoeken weigerde de farao om het volk van Israël vrij te laten. Als reactie daarop stuurde God tien plagen naar Egypte.

Elke plaag had een diepere betekenis. Ze lieten zien hoe machtig God is en hoe zwak de Egyptische goden en de farao waren.

Mozes bij de farao.

De Tien Plagen en Hun Betekenissen:

Water verandert in bloed (Exodus 7:14-24):

Betekenis: Deze plaag trof de Nijl, de levensader van Egypte, en toonde Gods macht over de natuur. Het sloeg rechtstreeks op de Egyptische goden die met de Nijl werden geassocieerd, zoals Hapi, de god van de Nijl, en Khnum, de beschermer van de rivier.

Kikkers (Exodus 8:1-15):

Betekenis: Een overvloed aan kikkers uit de Nijl verstoorde het leven van de Egyptenaren. De godin Heket, afgebeeld met een kikkerkop, werd bespot, want ondanks haar heilige status kon zij niet verhinderen dat de plaag haar symbool te schande maakte.

Luizen of muggen (Exodus 8:16-19):

Betekenis: Het stof van de aarde veranderde in stekende insecten, wat de Egyptische priesters verontreinigde en hun rituele zuiverheid schond. Dit toonde de machteloosheid van de goden van de aarde, zoals Geb, de god van de aarde.

Steekvliegen (Exodus 8:20-32):

Betekenis: Zwermen vliegen teisterden de Egyptenaren, maar spaarden de Israëlieten in het land Goshen. Dit onderscheid maakte duidelijk dat de plagen specifiek gericht waren door de God van Israël, en niet door een algemene natuurramp.

Veeziekte (Exodus 9:1-7):

Betekenis: Deze plaag doodde al het vee van de Egyptenaren, wat een klap was voor hun economie en hun goden van vruchtbaarheid en welvaart, zoals Hathor, de koe-godin, en Apis, de stiergod.

Zweren (Exodus 9:8-12):

Betekenis: Pijnlijke zweren braken uit op mensen en dieren, waardoor zelfs de machtige priesters en tovenaars werden getroffen, en de onmacht van medische en magische praktijken werd aangetoond.

Hagel (Exodus 9:13-35):

Betekenis: Verwoestende hagel verpletterde de gewassen en beschadigde alles in de open lucht. Dit toonde Gods heerschappij over het weer en de machteloosheid van de goden van de hemel, zoals Nut, de hemelgodin, en Seth, de god van stormen.

Sprinkhanen (Exodus 10:1-20):

Betekenis: Sprinkhanen verslonden de resterende gewassen, wat leidde tot hongersnood. De landbouweconomie en de goden die deze beschermden, zoals Osiris, de god van de oogst, werden bespot.

Duisternis (Exodus 10:21-29):

Betekenis: Drie dagen van totale duisternis bedekten Egypte, maar het land Goshen bleef verlicht. Dit was een directe uitdaging voor Ra, de zonnegod, en toonde Gods absolute macht over licht en duisternis.

Dood van de eerstgeborenen (Exodus 11:1-12:30):

Betekenis: De laatste en meest verwoestende plaag was de dood van alle eerstgeborenen van Egypte, van de farao’s zoon tot het vee. Dit was een definitieve klap voor de farao’s goddelijke status en een teken van de uiteindelijke bevrijding van Israël.

Diepere Symboliek:

Gods Overmacht: Elke plaag demonstreerde dat de God van Israël superieur was aan de vele goden van Egypte. Geen enkele Egyptische god kon de plagen stoppen, waardoor hun machteloosheid werd aangetoond.

Vrijlating en Bevrijding: De plagen waren bedoeld om de farao te dwingen de Israëlieten vrij te laten, wat uiteindelijk gebeurde na de tiende plaag. Ze benadrukten Gods intentie om Zijn volk te bevrijden van onderdrukking.

Rechtvaardigheid en Straf: De plagen waren een straf voor de onderdrukking en het lijden dat de Israëlieten hadden ondergaan. Ze lieten zien dat onrecht uiteindelijk door God wordt aangepakt.

De 10e plaag.

God instrueerde Mozes om het volk van Israël voor te bereiden op de tiende en laatste plaag, die de dood van alle eerstgeborenen in Egypte zou zijn. Om hun eigen eerstgeborenen te beschermen, moesten de Israëlieten het volgende doen:

Een Lam Zonder Gebreken: Elke familie moest een eenjarig lam zonder gebreken kiezen op de tiende dag van de maand. Dit lam werd tot de veertiende dag gehouden en dan geslacht.

Bloed aan de Deurposten: Ze moesten het bloed van het geslachte lam op de twee deurposten en de bovendorpel van hun huizen strijken.

Pesach Maaltijd: Ze moesten het lam roosteren en het vlees eten, samen met ongezuurd brood en bittere kruiden. Ze moesten het haastig eten, gekleed als mensen die klaar waren om op reis te gaan.

Die nacht zou de doodsengel door Egypte gaan en alle eerstgeborenen doden. Maar wanneer de engel een huis zag met bloed aan de deurposten, zou hij voorbijgaan, of 'overslaan' (vandaar de naam 'Pesach', wat 'voorbijgaan' betekent).

Betekenis en Symboliek:

Bescherming en Verlossing: Het bloed aan de deurposten was een teken van gehoorzaamheid en geloof in Gods belofte. Het markeerde de huizen van de Israëlieten als veilig, zodat de doodsengel hen zou overslaan en hun eerstgeborenen zou sparen.

Verbond en Identiteit: Dit ritueel was een bevestiging van het verbond tussen God en de Israëlieten. Het bloed symboliseerde hun toewijding aan God en hun aparte identiteit als Zijn uitverkoren volk.

Voorbode van Bevrijding: De redding van de eerstgeborenen en de daaropvolgende Exodus uit Egypte markeerden het begin van de bevrijding van de Israëlieten van slavernij. Het toonde Gods macht om te verlossen en Zijn trouw aan Zijn beloften.

Theologisch Symbolisme: In het christendom wordt het bloed van het Paschalam vaak gezien als een voorafschaduwing van het offer van Jezus Christus, die wordt beschouwd als het "Lam van God" dat de zonden van de wereld wegneemt. Het bloed van Jezus, net zoals het bloed van het Paschalam, biedt verlossing en bescherming tegen de dood.

Wat moest het volk Israël doen om te voorkomen dat het oudste kind niet ook zou komen te overlijden?

God instrueerde Mozes om het volk van Israël voor te bereiden op de tiende en laatste plaag, die de dood van alle eerstgeborenen in Egypte zou zijn. Om hun eigen eerstgeborenen te beschermen, moesten de Israëlieten het volgende doen:

Een Lam Zonder Gebreken: Elke familie moest een eenjarig lam zonder gebreken kiezen op de tiende dag van de maand. Dit lam werd tot de veertiende dag gehouden en dan geslacht.

Bloed aan de Deurposten: Ze moesten het bloed van het geslachte lam op de twee deurposten en de bovendorpel van hun huizen strijken.

Pesach Maaltijd: Ze moesten het lam roosteren en het vlees eten, samen met ongezuurd brood en bittere kruiden. Ze moesten het haastig eten, gekleed als mensen die klaar waren om op reis te gaan.

Die nacht zou de doodsengel door Egypte gaan en alle eerstgeborenen doden. Maar wanneer de engel een huis zag met bloed aan de deurposten, zou hij voorbijgaan, of 'overslaan' (vandaar de naam 'Pesach', wat 'voorbijgaan' betekent).

Combineer de juiste plaag met de juiste afbeelding.

Dit bracht zoveel pijn voor zowel mensen als dieren dat zelfs de machtige priesters en tovenaars werden getroffen. Het liet zien dat medische en magische praktijken machteloos waren tegenover de plaag.

Deze plaag was gericht tegen de goden Hathor, en Apis, de stiergod.

Dit was een harde klap voor de goddelijke status van de farao en een teken dat Israël uiteindelijk zou worden bevrijd.

Deze plaag ging in tegen de goden Hapi, Khnum, de beschermer van de rivier.

De godin Heket, die als kikker wordt afgebeeld, kon niet voorkomen dat de plaag haar belachelijk maakte.

Dit verpletterde de gewassen en beschadigde alles in de open lucht. Dit liet de machteloosheid zien van de goden  Nut, en Seth.

Dit was een directe uitdaging voor Ra, de god van de zon.

Deze plaag liet de onmacht zien van goden zoals Osiris

Er waren zwermen vliegen die de Egyptenaren plaagden, maar de Israëlieten in het land Goshen werden gespaard.

Deze plaag liet de machteloosheid zien van  goden zoals Geb de god van de aarde. Overal vieze beestjes.

Hoe kun je zien aan de afbeelding dat het om de uittocht uit Egypte gaat?

Je kunt dit zien aan de Pyramides in de achtergrond van de afbeelding.

Wat was het gevolg van de plagen over Egypte?

1. De Israëlieten werden bevrijd
2. De Israëlieten werden verdreven
3. De farao werd nog wreder
4. De plagen stopten vanzelf

Mozes strekte zijn staf uit over de zee, en het water spleet in tweeën, 

zodat de Israëlieten veilig konden oversteken.

Toen het Egyptische leger hen achtervolgde, sloot het water zich en verdronk het hele leger.

De rode zee.

Hoe leidde God de Israëlieten veilig door de Rode Zee?

1. Hij bouwde een brug over de zee
2. Hij liet het water aan de kant gaan
3. Hij stuurde een vloedgolf
4. Hij droogde de zee volledig op

Mozes klom de berg op en ontmoette God, die hem de Tien Geboden gaf, die op twee stenen tafels stonden geschreven.

De Tien Geboden waren basisregels voor het volk van Israël. Ze waren bedoeld om te helpen hoe ze met God en met elkaar moesten omgaan.

Mozes ontving de 10 geboden op de berg Sinaï. 

De 10 geboden.

De gebeurtenis waarbij Mozes de Tien Geboden ontvangt, speelt zich af op de berg Sinaï en is een centraal moment in de Bijbelse geschiedenis. Dit verhaal is te vinden in Exodus 19-20. Hieronder volgt een samenvatting van dit belangrijke moment en de betekenis ervan.

Het Verhaal:

Voorbereiding op de Berg Sinaï:

Na de bevrijding uit Egypte en de doortocht door de Rode Zee, leidde Mozes het volk van Israël naar de berg Sinaï, waar ze hun kamp opsloegen. God kondigde aan dat Hij wilde spreken met Mozes op de berg en gaf het volk specifieke instructies om zich voor te bereiden: ze moesten zich wassen, hun kleren reinigen en zich drie dagen lang heiligen.

De Ontmoeting:

Op de derde dag waren er donder, bliksem en een dikke wolk op de berg, en een zeer luid bazuingeschal. De mensen in het kamp beefden van angst. Mozes leidde hen naar de voet van de berg om God te ontmoeten, maar zij mochten niet op de berg zelf komen.

God Spreekt tot Mozes:

God daalde neer op de berg Sinaï in vuur en rook, en de hele berg beefde hevig. Mozes ging de berg op en ontmoette God, die hem de Tien Geboden gaf, gegraveerd op twee stenen tafelen. Deze geboden waren fundamentele wetten voor het volk van Israël, bedoeld om hun relatie met God en met elkaar te reguleren.

De Tien Geboden:

Geen andere goden: "Ik ben de Heer, uw God, die u uit Egypte, uit het land van slavernij, heeft geleid. U zult geen andere goden voor Mij hebben."

Geen gesneden beelden: "U zult voor uzelf geen beeld maken, geen enkele afbeelding van wat in de hemel boven, op de aarde beneden of in de wateren onder de aarde is."

Misbruik Gods naam niet: "U zult de naam van de Heer, uw God, niet misbruiken, want de Heer zal niet ongestraft laten wie Zijn naam misbruikt."

Sabbatdag heiligen: "Gedenk de sabbatdag, dat u die heiligt. Zes dagen zult u arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is de sabbat van de Heer, uw God."

Eer uw ouders: "Eer uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land dat de Heer, uw God, u geeft."

Niet doden: "U zult niet doden."

Niet echtbreken: "U zult niet echtbreken."

Niet stelen: "U zult niet stelen."

Niet vals getuigen: "U zult geen vals getuigenis spreken tegen uw naaste."

Niet begeren: "U zult niet begeren het huis van uw naaste. U zult niet begeren de vrouw van uw naaste, noch zijn slaaf, noch zijn slavin, noch zijn os, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is."

Betekenis en Symboliek:

Morele en Spirituele Richtlijnen: De Tien Geboden vormden de basis voor de ethische en morele gedragsregels van het volk van Israël. Ze boden richtlijnen voor hoe men een rechtvaardig en heilig leven kon leiden, in overeenstemming met Gods wil.

Verbond met God: De geboden waren een onderdeel van het verbond dat God met Israël sloot. Ze bevestigden de speciale relatie tussen God en Zijn volk, waarbij Israël zich verplichtte om Gods wetten te gehoorzamen in ruil voor Zijn bescherming en zegeningen.

Basis voor Wetgeving: De Tien Geboden dienden als fundament voor de verdere wetten en voorschriften die later in de Thora werden gegeven. Ze beïnvloeden tot op de dag van vandaag juridische en ethische systemen over de hele wereld.

Universele Waarheden: De geboden bevatten principes die als universele waarheden worden gezien, zoals respect voor leven, eerlijkheid, en integriteit. Ze benadrukken de waarde van menselijke relaties en de eerbiediging van het goddelijke.

Deze 10 geboden komen in een andere les uitgebreid aan de orde.

Wat ontving Mozes bij de berg Sinaï?

1. Een kaart van het Beloofde Land
2. Een gouden beeld van een stier
3. De Tien Geboden en andere wetten
4. Een boek over leiderschap

Op de top van de berg Nebo, in het land Moab, overleed Mozes op 120-jarige leeftijd. 

God Zelf begroef Mozes in een vallei in Moab, maar niemand weet precies waar zijn graf is.

Toen Mozes stierf, was dat het einde van een belangrijke tijd voor Israël. Hij had hen bevrijd uit slavernij en bracht hen bijna naar het Beloofde Land.

Het overlijden van Mozes.

Nadat Mozes het volk van Israël uit Egypte had geleid en hen door de woestijn had begeleid, bracht hij hen naar de grens van het Beloofde Land, Kanaän. Maar Mozes zelf mocht dit land niet binnengaan vanwege een eerdere ongehoorzaamheid aan God.

Op de Berg Nebo

God vertelde Mozes dat hij naar de top van de berg Nebo moest gaan, die uitkijkt over het Beloofde Land. Vanaf de berg kon Mozes het land zien waar de Israëlieten zouden gaan wonen, maar hij mocht het zelf niet betreden.

Het Overlijden

Op de top van de berg Nebo, in het land Moab, overleed Mozes op 120-jarige leeftijd. God Zelf begroef Mozes in een vallei in Moab, maar niemand weet precies waar zijn graf is.

Betekenis

Einde van een Tijdperk: Mozes' dood markeerde het einde van een belangrijk tijdperk in de geschiedenis van Israël. Hij had hen bevrijd uit slavernij en hen naar de drempel van het Beloofde Land gebracht.

Leiderschapsoverdracht: Na Mozes' dood nam Jozua het leiderschap over en leidde het volk het Beloofde Land binnen.

Herinnering en Ere: Het volk van Israël rouwde dertig dagen om Mozes. Hij wordt herinnerd als een groot profeet en leider, en als een dienaar van God die belangrijke wetten en richtlijnen had gegeven.

Mozes' overlijden is een krachtig moment van afscheid en overgang, dat de continuïteit van Gods plan voor Zijn volk benadrukt.

Wat bereikten de Israëlieten na veertig jaar in de woestijn?

1. Een handelsroute naar Egypte
2. Het Beloofde Land
3. Een berg vol goud en zilver
4. Een oase in de woestijn

Leerdoelen

• Ik kan  het verhaal van de Exodus vertellen en wat de rol van Mozes hierin was.
  
• Ik kan  uitleggen wat de Tien Geboden zijn en waarom ze belangrijk zijn in het jodendom.
  
• Ik begrijp waarom de Uittocht uit Egypte zo belangrijk is voor het Joodse volk en hun geloof, en je kunt dit uitleggen.
  
• Ik begrijp de rol van Mozes als leider en profeet binnen het jodendom.