les 1. De Grondslagen van Filosofie: Socrates en de Sofisten

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Socrates (470 -399 vC)

Socrates was een van de invloedrijkste filosofen uit het oude Griekenland. Hij werd geboren in Athene rond 470 voor Christus en stierf in 399 voor Christus. Socrates staat vooral bekend om zijn methode van vragen stellen, bekend als de socratische methode, die hij gebruikte om zijn gesprekspartners te laten nadenken over hun overtuigingen en ideeën.

 

Hoewel Socrates zelf geen geschreven werken heeft nagelaten, kennen we veel van zijn ideeën dankzij de geschriften van zijn leerling Plato, die Socrates vaak in zijn dialogen als hoofdpersonage gebruikte. Socrates stelde vaak vragen over de aard van deugd, rechtvaardigheid, kennis en deugdzaamheid. Hij geloofde sterk in het belang van zelfkennis en het kritisch onderzoeken van onze overtuigingen.

Socrates' denken en filosofische methode hebben een blijvende invloed gehad op de westerse filosofie en onderzoekstraditie, en hij wordt vaak beschouwd als een van de grondleggers van de westerse filosofie.

Leerdoelen

• Je weet wat het begrip filosofie betekent.
• Je kunt uitleggen wie Socrates was en wanneer hij leefde en hoe hij aan zijn einde kwam.
• Je kunt de werkwijze van Socrates uitleggen aan een ander. 
• Je weet wat sofisten zijn.
• Je bent instaat aan te geven wat je van deze filosofie vindt.

Wat is Filosofie?

Het woord "filosofie" komt uit het Oudgrieks. Het is samengesteld uit twee woorden: "philo", wat "liefde" of "vriendschap" betekent, en "sophia", wat "wijsheid" betekent. Dus, letterlijk vertaald, betekent filosofie "liefde voor wijsheid". Deze term werd voor het eerst gebruikt door de oude Griekse denkers, zoals Pythagoras, Socrates, Plato en Aristoteles, om hun streven naar kennis en wijsheid te beschrijven. In de loop der tijd heeft het begrip "filosofie" zich ontwikkeld tot een breed vakgebied dat zich bezighoudt met fundamentele vragen over het bestaan, de aard van de werkelijkheid, kennis, ethiek, schoonheid en de menselijke geest.

Filo = Liefhebber

Sofie = Kennis

Wat is Filosofie?

Filosofie begint met nieuwsgierigheid.

Nieuwsgierigheid leidt tot vragen.

Drie bekendste filosofen:

Socrates, Plato en Aristoteles.

De drie bekendste oude filosofen zijn:

Socrates: Bekend om zijn socratische methode van vragen stellen, diepgaande reflectie over de menselijke deugden en rechtvaardigheid, en zijn invloed op de latere westerse filosofie door zijn leerling Plato.

Plato: Beroemd vanwege zijn geschriften, vooral zijn dialogen waarin hij de ideeën van Socrates verwerkte. Plato's werk omvat een breed scala aan onderwerpen, waaronder ethiek, politiek, metafysica en epistemologie. Zijn ideeën hebben een enorme invloed gehad op de westerse filosofie, vooral zijn theorie van de Ideeën.

Aristoteles: Een van de meest invloedrijke denkers in de geschiedenis, Aristoteles was een student van Plato en later de leraar van Alexander de Grote. Zijn werk bestrijkt bijna elk gebied van kennis, waaronder logica, ethiek, politiek, metafysica, natuurlijke wetenschappen en esthetiek. Aristoteles wordt vaak geprezen vanwege zijn systematische benadering van kennis en zijn wetenschappelijke methode.

   Filosoof van de ethiek  (menselijk gedrag) Niets opgeschreven. 

Socrates wordt vaak gezien als een filosoof van de ethiek vanwege zijn nadruk op de deugd en rechtvaardigheid in zijn filosofische onderzoek. Hoewel hij zelf geen geschreven werken heeft nagelaten, is zijn denken en methode van vragen stellen, bekend als de socratische methode, vastgelegd door zijn leerling Plato.

Socrates was voortdurend bezig met het stellen van vragen over wat deugdzaamheid inhoudt, wat rechtvaardigheid is, en hoe we een goed leven kunnen leiden. Hij geloofde sterk in het belang van zelfonderzoek en kritisch denken als middelen om tot een beter begrip van ethische kwesties te komen.

Zijn filosofische methode richtte zich vaak op het onderzoeken van de overtuigingen van anderen door middel van dialoog en debat. Door middel van deze methode probeerde Socrates niet alleen anderen te laten nadenken over hun eigen opvattingen, maar ook om hun begrip van ethische kwesties te verdiepen en te verbreden.

Hoewel Socrates zelf geen uitgewerkte ethische theorieën heeft achtergelaten, heeft zijn methode van vragen stellen en zijn nadruk op deugdzaamheid en rechtvaardigheid een blijvende invloed gehad op de ontwikkeling van de ethiek binnen de westerse filosofie.

Bron: Durf te denken; Socrates (Youtube)

Uitgangspunt

       Socrates geloofde dat als mensen echt wisten wat goed was, ze er automatisch naar zouden handelen. 

Nadruk op onderwijs en opvoeding.

Het uitgangspunt van Socrates was sterk gericht op het belang van zelfkennis en het streven naar deugdzaamheid. Hij geloofde dat mensen van nature streven naar het goede, maar dat ze vaak handelen in onwetendheid of gebrek aan kennis over wat echt goed is. Daarom lag zijn nadruk op het onderzoeken van overtuigingen, het stellen van vragen en het stimuleren van kritisch denken als middelen om tot een dieper begrip van ethische kwesties te komen.

Socrates geloofde dat als mensen echt wisten wat goed was, ze er automatisch naar zouden handelen. Hij zag gebrek aan kennis als de oorzaak van immoreel gedrag. Daarom benadrukte hij het belang van goed onderwijs en opvoeding als middel om mensen te helpen het goede te kennen en te streven naar deugdzaamheid.

Door middel van zijn socratische methode probeerde Socrates anderen te helpen hun eigen overtuigingen te onderzoeken en te verdiepen, met als doel een beter begrip van deugdzaamheid en rechtvaardigheid te bevorderen.

Sofisten

Het ging niet om waarheid maar om hoe welbespraakt iemand was.

Relativisme.

Rondtrekkende leraren in de retorica.

Brachten ethiek (gedrag) en politiek in het middelpunt van het filosofische debat.

Sofisten

De sofisten waren een groep van rondreizende leraren en retorici uit het oude Griekenland, actief in de 5e eeuw voor Christus. Ze stonden bekend om hun vaardigheden in retoriek, argumentatie en overtuigingskracht. In tegenstelling tot Socrates, die geloofde in de zoektocht naar objectieve waarheid, waren de sofisten meer gericht op het overtuigen van anderen en het winnen van argumenten, vaak ongeacht de waarheid van de zaak.

De sofisten onderwezen vaak vaardigheden zoals retorica, welsprekendheid en debattechnieken aan degenen die bereid waren te betalen voor hun diensten. 

Ze geloofden dat de waarheid subjectief was en afhankelijk was van de perceptie van elk individu. Dit leidde soms tot kritiek van andere filosofen, zoals Plato, die vonden dat de sofisten misbruik maakten van retorische trucs om hun argumenten kracht bij te zetten, zonder rekening te houden met waarheidsgetrouwheid.

Hoewel de sofisten vaak als controversieel werden beschouwd in de oude Griekse samenleving, hebben ze wel bijgedragen aan de ontwikkeling van retorische en debatvaardigheden, wat belangrijk was in een samenleving waar openbare spreken en debatteren een belangrijke rol speelden in de politiek en het gerechtelijk systeem.

Protagoras

Beroemde uitspraak van Protagoras:

"Van de goden weet ik niets: niet dat ze bestaan en evenmin dat ze niet bestaan"

"De mens is de maat van alle dingen.

"Over elke zaak bestaan er twee opvattingen, die tegenover elkaar staan"

Protagoras was een oude Griekse filosoof en sofist, geboren rond 490 voor Christus. Hij wordt beschouwd als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de sofistische traditie. Protagoras was bekend om zijn expertise in retoriek en zijn bijdragen aan het denken over kennis, ethiek en het menselijk bestaan.

Een van zijn beroemdste uitspraken is: "De mens is de maat van alle dingen: van de dingen die zijn, dat ze zijn, en van de dingen die niet zijn, dat ze niet zijn." Deze uitspraak wordt vaak geïnterpreteerd als het uitgangspunt van zijn relativisme, waarbij hij suggereert dat de menselijke perceptie en ervaring de basis vormen van alle kennis en waarheid.

Protagoras reisde door Griekenland en gaf les tegen betaling, waarbij hij zijn expertise op het gebied van retoriek en debattechnieken deelde. Hij werd beschouwd als een zeer invloedrijke figuur in zijn tijd en had veel volgelingen.

Ondanks dat er weinig van zijn werken bewaard zijn gebleven, wordt Protagoras nog steeds bestudeerd vanwege zijn invloed op de ontwikkeling van de Griekse filosofie en zijn bijdragen aan debat en retoriek.

Socrates was beïnvloed door sofisten.

1. Het belang van het gesproken woord.

2. Richt zich op menselijk gedrag.

Protagoras wordt beschouwd als een vertegenwoordiger van de sofistische traditie en was waarschijnlijk beïnvloed door de sofisten van zijn tijd. Sofisten waren rondreizende leraren en retorici in het oude Griekenland die bekend stonden om hun expertise in retoriek, debat en overtuigingskracht.

Net als andere sofisten was Protagoras actief als leraar en gaf hij les tegen betaling. Hij onderwees retoriek en debattechnieken aan degenen die bereid waren te betalen voor zijn diensten. Zijn filosofische opvattingen vertoonden ook overeenkomsten met die van andere sofisten, zoals een nadruk op het belang van menselijke perceptie en ervaring bij het bepalen van kennis en waarheid.

Hoewel Protagoras ook zijn eigen unieke filosofische ideeën ontwikkelde, zoals zijn beroemde uitspraak "De mens is de maat van alle dingen", die wijst op een vorm van relativisme, was hij zeker beïnvloed door de sofisten van zijn tijd en maakte hij deel uit van de bredere sofistische traditie in het oude Griekenland.

Als filosoof hield Socrates zich ook bezig met politieke zaken. Hij vond het belangrijk dat mensen goed nadachten over wat rechtvaardig en eerlijk was. Socrates geloofde dat leiders en burgers wijs en deugdzaam moesten zijn om een goede samenleving te creëren.

Hij stelde vaak kritische vragen aan de mensen om hem heen, vooral aan degenen die dachten dat ze veel wisten. Door zijn vragen dwong hij mensen na te denken over hun overtuigingen en beslissingen. Socrates vond dat het beter was om te erkennen dat je iets niet wist dan te doen alsof je alles wist.

Hoewel hij zelf geen politiek ambt bekleedde, beïnvloedde hij de manier waarop mensen dachten over rechtvaardigheid, goed bestuur, en de rol van burgers in de samenleving. Zijn ideeën waren soms controversieel, en uiteindelijk werd hij ter dood veroordeeld omdat zijn vragen en ideeën als bedreigend voor de gevestigde orde werden gezien.

Socrates was niet alleen leraar. Hij vocht een aantal keren in het leger van Athene tegen Sparta.   (Peloponnesische oorlog 431-404 v.Chr.).

1

Socrates bemoeide zich met politieke aangelegenheden, hoewel hij geen officiële functies bekleedde.

4

Tijdens zijn  leven ontwikkelde de democratie zich steeds verder in Athene. Burgers konden voortaan het volk toespreken en kregen een stem in de volksvergaderingen. Daardoor moesten zij in staat zijn om wetten te kunnen lezen en te kunnen spreken in het openbaar. Dit zorgde ervoor dat de sofisten naar de stad kwamen.

3

Peloponnesische oorlog, is de oorlog tussen Athene en Sparta en hun wederzijdse bondgenoten van 431 tot 404 vC. De hoofdoorzaak van de oorlog  was  de achterdocht en de angst van Sparta tegenover de groeiende macht van Athene.

2

Socrates, een beroemde Griekse filosoof, vocht in de Peloponnesische Oorlog, een conflict dat plaatsvond tussen 431 en 404 v.Chr. Deze oorlog werd uitgevochten tussen twee grote stadstaten in het oude Griekenland: Athene en Sparta, samen met hun bondgenoten.

Socrates was een soldaat voor Athene. Hoewel hij later vooral bekend werd om zijn filosofische ideeën, nam hij als jonge man deel aan verschillende veldslagen. Hij stond bekend om zijn moed en uithoudingsvermogen op het slagveld. Zijn deelname aan de oorlog maakte deel uit van zijn plicht als Atheens burger.

Hoewel Socrates de oorlog overleefde, had de Peloponnesische Oorlog grote gevolgen voor Athene. Uiteindelijk verloor Athene de oorlog, wat leidde tot een verzwakte stad en het einde van haar macht als dominante stadstaat in Griekenland. De ervaringen uit deze oorlog hebben mogelijk invloed gehad op Socrates' latere denken en leerstellingen.

G

S

P

A

A

T

O

R

R

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

A

B

Protagoras

Wat zou de kritiek van Socrates zijn geweest op het sofisme?

Het gaat hen niet om waarheid, maar of het goed klinkt.

Voorbeeld vragen.

• Wat is wijsheid?
• Wat is het goede?
• Is deugd aan te leren?
• Is het beter om bewust of onbewust verkeerd te handelen?
• Mag men kwaad met kwaad vergelden?

 Conclusie kwam: "Ik weet dat ik niets weet".

Socratisch debat

Hij stelde vragen aan iedereen die hij tegen kwam,

zodat men ging nadenken over hun eigen Ideeën.

Socrates gaf zelf geen antwoorden.

Voer samen met je buurman/ buurvrouw een gesprek volgens de Socratische methode. (2 minuten) 

Stellingen:

1. "Alle leerlingen zouden verplicht moeten worden om een vreemde taal te leren op school."

2. "We moeten meer technologie gebruiken in de klas."

Oefen met de Socratische methode.

Hij werd o.a beschuldigd dat hij teveel partij koos voor de aristocraten en te weinig oog had voor de democraten.

1

De democratie werd na een lange strijd radicaal doorgevoerd in Athene waarmee Socrates’ lot werd bezegeld. 

2

 Hij wordt met een meerderheid van stemmen veroordeeld tot het drinken van de gifbeker.

3

Wat zijn aristocraten?

Socrates werd beschuldigd van het corrumperen van de jeugd van Athene en het introduceren van nieuwe goden in de stad. Deze beschuldigingen kwamen voort uit zijn kritiek op de traditionele Griekse goden en zijn onderwijsmethoden, die sommige Atheners als subversief beschouwden.

Tijdens zijn proces, dat plaatsvond in 399 voor Christus, verdedigde Socrates zichzelf niet zoals men zou verwachten. In plaats daarvan bleef hij vasthouden aan zijn filosofische principes en weigerde hij zich te verontschuldigen voor zijn kritiek op de traditionele religie en zijn methode van vragen stellen.

Uiteindelijk werd Socrates schuldig bevonden door een jury van 500 Atheners en kreeg hij de doodstraf opgelegd. Hij werd veroordeeld tot het drinken van de giftige drank genaamd "de gifbeker". Volgens de overlevering accepteerde Socrates zijn dood rustig en waardig. Zijn dood markeert een belangrijk moment in de geschiedenis van de filosofie, en zijn nalatenschap heeft een blijvende invloed gehad op het denken en de ethiek.

Bron: The school of life; Why Socrates hated democracy. (YouTube)

02:36

Wat betekent demagogie?

1. stadstaat
2. bestuurssysteem
3. dictatuur
4. volksmisleiding

03:50

Wanneer zou democratie wel een goed systeem zijn volgens Socrates?

1. Als men luistert naar wat politici zeggen.
2. Als men aandacht gaat schenken aan de sofisten.
3. Als men onderwijs krijgt over politiek.
4. Als men geen dictatuur meer wil.

Socrates vond dat mensen op basis van hun intelligentie stemrecht zouden moeten hebben en niet op basis van geboorterecht. 

Mee eens/ Niet mee eens. (Uitleg)

Hoe is Socrates aan zijn einde gekomen?

1. Hij heeft zich zelf opgehangen
2. Voor het vuurpeloton gezet
3. Hij dronk de gifbeker
4. Iemand heeft hem een vergiftigde appel gegeven

Socrates hield zich vooral bezig met Ethiek.

1. Waar
2. Niet waar

Leerdoelen

1. Ik weet wat het begrip filosofie betekent.

2. Ik kan uitleggen wie Socrates was en wanneer hij leefde en hoe hij aan zijn einde kwam.

3. Ik kan de werkwijze van Socrates uitleggen aan een ander. 

4. Ik weet wat sofisten zijn.

5. Ik ben instaat aan te geven wat ik van deze filosofie vind.