Les 4. Reformatie: Een nieuwe tijd

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Introduction

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen wat de Reformatie is, en welke gevolgen dit voor de Kerk én de inwoners van Europa had.

Een nieuwe tijd

De Reformatie

De Reformatie 

Een nieuwe tijd

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen wat de Reformatie is, en welke gevolgen dit voor de Kerk én de inwoners van Europa had.

• 
  

• S

• 
  

• 
  

Katholieke kerk (1)

Christelijke kerk

Staat onder leiding van de Paus in Rome. 

Vandaar ook wel: Rooms-Katholieke Kerk.

Hiërarchisch: er is een duidelijke leider en indeling van macht.

De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in het Latijn.

De katholieke kerk, ook bekend als de Rooms-Katholieke Kerk, is de grootste christelijke kerk ter wereld, met het pausdom als centraal gezag. Hier zijn enkele belangrijke kenmerken van de katholieke kerk:

Hoofd van de Kerk

Paus: De paus is het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk en wordt beschouwd als de opvolger van de apostel Petrus. De paus woont in Vaticaanstad, een onafhankelijke stadstaat binnen Rome. Hij heeft zowel spirituele als bestuurlijke macht over de kerk. De huidige paus (vanaf juni 2024) is Paus Franciscus.

Organisatie en Structuur

Hiërarchie: De katholieke kerk heeft een sterk hiërarchische structuur met verschillende niveaus van geestelijkheid. Naast de paus zijn er kardinalen, aartsbisschoppen, bisschoppen, priesters en diakens.

Kardinalen: Kardinalen zijn hoge functionarissen in de kerk die de paus bijstaan en de paus verkiezen tijdens een conclaaf.

Bisschoppen: Bisschoppen leiden bisdommen en zijn verantwoordelijk voor het geestelijke en bestuurlijke toezicht in hun gebied.

Priesters: Priesters leiden parochies en dragen de mis op, geven sacramenten, en begeleiden hun parochianen spiritueel.

tijdens de middeleeuwen werd de mis in de Rooms-Katholieke Kerk voornamelijk in het Latijn gevierd. Dit gebruik had verschillende belangrijke aspecten en gevolgen:

Uniformiteit: Het gebruik van Latijn zorgde voor een uniforme liturgie door heel Europa. Ongeacht het land of de lokale taal konden priesters en gelovigen overal dezelfde misviering volgen.

Traditie: Latijn was de liturgische taal sinds de vroege christelijke kerk en werd beschouwd als een heilige en onveranderlijke taal.

Stabiliteit: De gebruikmaking van Latijn als een dode taal betekende dat de liturgische teksten niet veranderden door de evolutie van de taal, wat de doctrinaire stabiliteit bevorderde.

Gevolgen en Kenmerken

Opleiding van Geestelijken: Priesters en andere geestelijken werden opgeleid in het Latijn, wat een hoog niveau van scholing en geletterdheid vereiste.

Beperkte Begrijpelijkheid voor de Leek: Voor de meeste gewone gelovigen, die geen Latijn spraken of verstonden, was de mis moeilijk te begrijpen. De focus lag meer op de rituelen en symboliek dan op de directe participatie en begrip van de gelovigen.

Muziek en Kunst: Veel religieuze muziek, zoals Gregoriaanse gezangen, en kunst in deze periode waren gebaseerd op Latijnse teksten, wat een sterke invloed had op de culturele ontwikkeling.

Leuk weetje: Latijnse Mis:

Een van de meest geaccepteerde theorieën is dat "hocus pocus" een verbastering is van de Latijnse woorden "Hoc est enim corpus meum," die uitgesproken werden tijdens de consecratie van de eucharistie in de mis. Deze woorden betekenen "Dit is mijn lichaam" en vormen een cruciaal moment in de transsubstantiatie, waarbij het brood wordt veranderd in het lichaam van Christus.

Omdat middeleeuwse leken meestal geen Latijn spraken, klonk deze frase voor hen mysterieus en magisch, wat kan hebben geleid tot de ontwikkeling van de term "hocus pocus" als een soort magische spreuk. Pilates pas duidt waarschijnlijk op een regel dat Jezus geleden heeft onder Pontius Pilates die stadhouder was.

• 
  

• S

• 
  

• 
  

Katholieke kerk (2)

Er staan beelden in de kerk.

Deze beelden (van bijvoorbeeld heiligen) worden soms ook vereerd.

Relieken (overblijfselen van heiligen) worden vereerd.

Er zijn magische handelingen en rituelen, zoals: wijn/bloed en brood/lichaam.

In de Rooms-Katholieke Kerk spelen beelden, relieken, en de sacramenten van de eucharistie (waarbij brood en wijn worden veranderd in het lichaam en bloed van Christus) een belangrijke rol. Hieronder volgt een overzicht van deze aspecten:

Beelden en Iconen: In de katholieke traditie worden beelden en iconen gebruikt als visuele hulpmiddelen voor devotie. Ze dienen als representaties van Christus, de Maagd Maria, heiligen en andere religieuze figuren. Ze helpen gelovigen om zich te richten op hun geloof en gebed.

Verering, geen Aanbidding: Het is belangrijk te benadrukken dat katholieken geen beelden aanbidden, maar ze vereren als symbolen die hen helpen bij hun gebeden en devoties.

Relieken: Relieken zijn stoffelijke resten of voorwerpen die in verband worden gebracht met heiligen. Ze kunnen bestaan uit lichamelijke overblijfselen, zoals botten, of persoonlijke bezittingen van de heilige.

Verering van Relieken: Katholieken vereren relieken omdat ze worden gezien als tastbare verbindingen met de heiligen, die als voorsprekers bij God fungeren. Relieken worden vaak bewaard in kerken en altaren en spelen een rol bij pelgrimages en speciale gebedsdiensten.

Eucharistie

Transsubstantiatie: Een centraal geloofspunt in de katholieke leer is dat tijdens de mis het brood en de wijn daadwerkelijk worden omgezet in het lichaam en bloed van Christus. Dit proces wordt transsubstantiatie genoemd.

Consecratie: Tijdens de eucharistieviering spreekt de priester de woorden van Christus uit tijdens het Laatste Avondmaal: "Dit is mijn lichaam" en "Dit is mijn bloed." Op dat moment gelooft de kerk dat de substantie van het brood en de wijn verandert, hoewel de uiterlijke kenmerken (de accidents) hetzelfde blijven.

Werkelijke Tegenwoordigheid: Dit geloof in de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in de eucharistie is een van de onderscheidende kenmerken van de katholieke sacramententheologie. Het wordt gezien als een mysterie en een centraal onderdeel van het geloofsleven van de kerk.

Het paard in het schaakspel beweegt 2 velden horizontaal met 1 veld verticaal of een beweging van 2 velden verticaal met 1 veld horizontaal. 

Er ontstaat bij een paardensprong altijd een L-vorm.

Luther heeft hier een tijd gewoond.

O

E

K

T

O

R

S

L

Reformatie 

Reformatie

In dit geval hervorming van de katholieke kerk.

Begint aan het einde van de middeleeuwen, in de 15e eeuw.

Protesteren tegen de macht en rijkdom (o.a. door aflaten) van de katholieke kerk.

Betekent hervorming

De Reformatie, ook wel bekend als de Protestantse Hervorming, was een grote religieuze beweging in de 16e eeuw die leidde tot de hervorming van de katholieke kerk en de oprichting van protestantse kerken. Deze beweging werd gekenmerkt door kritiek op de katholieke kerk en haar praktijken, en had verstrekkende gevolgen voor religie, politiek en samenleving in Europa.

Oorzaken van de Reformatie

Kritiek op Kerkelijke Praktijken: Er was wijdverbreide kritiek op de katholieke kerk vanwege corruptie, de verkoop van aflaten (waarbij zonden konden worden vergeven in ruil voor geld), en moreel verval onder de geestelijkheid.

Theologische Geschillen: Er waren belangrijke theologische geschillen over zaken als de aard van de verlossing, de rol van de sacramenten, en de autoriteit van de paus.

Politieke en Sociale Factoren: Veel vorsten en edelen wilden meer controle over religieuze zaken in hun eigen gebieden en waren ontevreden over de invloed van de paus en de katholieke kerk. Ook speelden opkomende nationale gevoelens een rol.

Gevolgen van de 

Gevolgen van de reformatie

Protestantse kerk spreekt veel (arme) mensen in West-Europa aan.

Vervolging van protestanten (ketters).

Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken 

(ook wel: hervormde- of gereformeerde kerk) naast de katholieke Kerk.

Gevolgen van de Reformatie

Splitsing van de Kerk: De katholieke kerk splitste zich, resulterend in de oprichting van verschillende protestantse kerken, zoals de Lutherse, Calvinistische, (hervormd/ gereformeerd) en Anglicaanse kerken.

Tijdens de Reformatie werden veel mensen, waaronder een aanzienlijk deel van de arme bevolking, aangetrokken tot de protestantse bewegingen om verschillende redenen. Tegelijkertijd werden protestanten vaak vervolgd en beschouwd als ketters door de katholieke kerk en door katholieke overheden. 

Aantrekkingskracht van de Protestantse Kerk voor de Arme Bevolking:

Eenvoudige en Directe Toegang tot Geloof: De protestantse leerstellingen benadrukten een directe relatie met God zonder de noodzaak van een bemiddelende geestelijkheid. Dit sprak veel mensen aan die zich vervreemd voelden door de hiërarchische en vaak corrupte structuren van de katholieke kerk.

Bijbel in de Volkstaal: Een van de belangrijkste hervormingen was de vertaling van de Bijbel in de volkstaal, wat de toegang tot de Heilige Schrift voor iedereen vergemakkelijkte. Dit stelde de gewone mensen in staat om zelf de Bijbel te lezen en te interpreteren, wat empowerment en een gevoel van inclusie bevorderde.

Kritiek op Kerkelijke Rijkdom: De protestantse hervormers, zoals Maarten Luther, bekritiseerden de immense rijkdom van de katholieke kerk en haar praktijk van het verkopen van aflaten. Dit resoneerde sterk met de arme bevolking, die vaak economisch werd uitgebuit door de kerk.

Onderwijs en Geletterdheid: De protestantse beweging legde een sterke nadruk op onderwijs en geletterdheid, zodat mensen de Bijbel zelf konden lezen. Dit leidde tot de oprichting van scholen en de verspreiding van kennis, wat aantrekkelijk was voor de arme bevolking die anders weinig toegang tot onderwijs had.

Vervolging van Protestanten als Ketters.

Katholieke Reactie: De katholieke kerk en katholieke heersers beschouwden de opkomst van het protestantisme als een ernstige bedreiging voor hun religieuze en politieke autoriteit. Protestanten werden vaak bestempeld als ketters, wat leidde tot vervolgingen.

Inquisitie: De Inquisitie was een belangrijk instrument in de vervolging van ketters. Protestanten werden gearresteerd, ondervraagd, gemarteld en soms ter dood gebracht vanwege hun geloof.

Godsdienstoorlogen: De Reformatie leidde tot een reeks gewelddadige conflicten in Europa, zoals de Duitse Boerenoorlog (1524-1525), de Franse Godsdienstoorlogen (1562-1598), en de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). In deze conflicten werden protestanten vaak hard aangepakt door katholieke legers en overheden.

Edict van Nantes en Revocatie: In Frankrijk werd de vervolging van protestanten gedeeltelijk verlicht door het Edict van Nantes (1598), dat hen religieuze tolerantie verleende. Echter, de herroeping van het Edict in 1685 door Lodewijk XIV leidde tot een hernieuwde vervolging en massale vlucht van Hugenoten (Franse protestanten).

Protestantse kerk

Christelijke kerk

Er is geen duidelijke leider.

De kerkdienst en de Bijbel zijn in de volkstaal.

Sobere handelingen.

Geen beelden en/of verering van heiligen en relieken (is afleiding).

Protestantse Kerken:

Geen Paus: Verwerpen het pausdom en de gecentraliseerde hiërarchie.

Predikanten en Ouderlingen: Veel protestantse kerken hebben predikanten en een raad van ouderlingen of diakenen die de lokale gemeentes besturen.

Gelijkheid van Gelovigen: Nadruk op de 'priester van alle gelovigen', wat betekent dat elke gelovige directe toegang tot God heeft zonder tussenkomst van een priesterlijke hiërarchie.

Bijbel in de Volkstaal: Streefden ernaar dat de Bijbel in de volkstaal werd vertaald en toegankelijk was voor alle gelovigen.

Sola Scriptura: De Bijbel alleen wordt gezien als de hoogste autoriteit in geloofszaken, zonder de tussenkomst van kerkelijke traditie.

Breed Toegankelijk: Bevorderden geletterdheid en persoonlijke Bijbelstudie.

Beeldenstorm: Veel protestanten verwierpen de verering van beelden en zagen deze als afgoderij. Dit leidde in sommige gevallen tot de vernietiging van religieuze beelden tijdens de Beeldenstormen.

Eenvoud in Aanbidding: Protestantse kerken waren vaak soberder en eenvoudiger ingericht, zonder de rijke versieringen van katholieke kerken.

Dienst in de Volkstaal: De kerkdiensten werden in de volkstaal gehouden, wat de toegankelijkheid en begrijpelijkheid voor de gelovigen vergrootte.

Nadruk op Prediking en Schriftlezing: De focus lag op de prediking en het lezen van de Bijbel, met minder nadruk op rituelen en sacramenten.

Gemeente Deelname: Meer betrokkenheid van de gemeenteleden in de dienst, vaak met gemeenschappelijk gebed en zang.

Sola's

De belangrijkste hervormingen

Sola Scriptura

Sola Fide

Solus Christus

Sola Gratia

Soli Deo Gloria

Sola Scriptura: De leer dat alleen de Schrift (de Bijbel) de hoogste autoriteit is in geloofszaken, in tegenstelling tot de katholieke traditie die ook de kerkelijke traditie en het pauselijk gezag erkent.

Sola Fide: De leer dat redding door geloof alleen wordt bereikt, niet door werken of aflaten.

Sola Gratia: De leer dat redding alleen door genade wordt gegeven, niet door menselijke inspanningen.

Solus Christus: Alleen Christus" en is de vierde sola van de Reformatie. Deze sola benadrukt de exclusieve rol van Jezus Christus als de enige Middelaar tussen God en mensen, en de enige bron van verlossing.

Soli Deo Gloria: Het betekent "Alleen aan God de glorie" en drukt het principe uit dat alle eer en glorie alleen aan God moet worden toegeschreven. Deze sola benadrukt dat alles wat we doen, inclusief onze redding en ons werk, tot eer van God moet zijn.

Katholiek

Protestant

Beelden ter verering in de kerk

De kerkdienst is in het Latijn

Verering van heiligen

Verering van Relikwieën 

hiërarchische indeling

De kerk is rijk

Magische handelingen

De Bijbel is in de eigen taal

De kerkdienst is in de eigen taal

De kerk is niet rijk

Er staan geen beelden in de kerk

De kerk is sober ingericht

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Verering van heiligen

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Sobere handelingen

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Verering van relieken

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

De Paus is de baas

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen.

Trivial Pursuit

Dit spel maakt gebruik van de spinner en componenten. In dit spel moeten de leerlingen vragen beantwoorden over hun examenonderwerp. De spinner bepaalt welke vraag én kleur dit is. Elke vraag die goed is beantwoord, levert een ‘rondje’ op. De eerste die alle rondjes heeft, is de winnaar.

Maar... omdat de spinner de kleur bepaalt, kan het voorkomen dat een leerling de kleur al heeft en de vraag moet beantwoorden, zonder dat dit een ‘rondje’ oplevert.