Tegenstellingen in Griekse religie

• Grieks
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Vorige keer:

"Hoe gaan Grieken en Romeinen om met alle tegenstellingen in hun religie?"

Wat houden die tegenstellingen eigenlijk in?

• Wie heeft de (al)macht?  (vandaag) 
• Hoe moet je religie uitoefenen? (volgende week)

Wat houden die tegenstellingen eigenlijk in?

• Wie heeft de (al)macht?  Bron: Homeros' Ilias
• Hoe moet je religie uitoefenen? Bron: inscripties

Wie heeft de (al)macht?

Wie of wat heeft de meeste
macht in de Griekse religie?

μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος

οὐλομένην, ἣ μυρί᾽ Ἀχαιοῖς ἄλγε᾽ ἔθηκε,

πολλὰς δ᾽ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν

ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν

οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ᾽ ἐτελείετο βουλή,

ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε

Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.

Homeros Ilias 1.1-7

De wrok van Pelide Achilleus, bezing die, godin,

zijn moordende wrok, die de Grieken talloze rampen bezorgde;

veel krachtige levens van helden voerde hij aan Hades

en henzelf maakte hij een prooi voor de honden

en alle vogels; zo ging de wil van Zeus in vervulling.

Vertel vanaf het moment dat een ruzie uitbrak tussen

Agamemnon, de leider der mannen, en de stralende Achilleus.

Homeros Ilias 1.1-7

Vert. Ben Bijnsdorp

Het verhaal van Sarpedon

Homeros Ilias 16.431-461

Vertaling: Ben Bijnsdorp

- Maar toen de wijze zoon van Kronos hen zo zag,

kreeg hij medelijden en sprak tot Hera, zijn zus en echtgenote:

"Wee mij, de allerdierbaarste Sarpedon hangt boven het hoofd

gedood te worden door Patroklos, zoon van Menoitios!

Mijn geest overlegt in twijfel,

of ik hem levend uit de tranenwekkende slag zal redden

en neer zal zetten in het welvarende Lykië, of dat ik hem

door de handen van Menoitios' zoon maar ten onder laat gaan".

Hem antwoordde daarop de grootogige, eerbiedwaardige Hera:

"Allerhoogste zoon van Kronos, wat zei je daar nu,

wil je een sterfelijk man voor wie allang het lot is beslist,

weer bevrijden van de smartelijke dood?

Ga je gang; maar alle andere goden zullen het niet in je prijzen,

nee, ik zal het je nog sterker zeggen en neem dat ter harte,

als jij Sarpedon levend naar zijn huis zult laten gaan,

reken er dan op, dat ook een andere god zijn zoon zal willen

weghalen uit het krachtige strijdgewoel.

Vele zonen van onsterfelijken strijden bij de grote stad

van Priamos: bij hen zul je hevige woede opwekken.

Nee, als hij jou werkelijk dierbaar is en je hart begaan is met hem,

laat hij dan toch maar in het vuur van de strijd

omkomen door de handen van Menoitios' zoon Patroklos;

maar wanneer eenmaal de levensgeest hem verlaat,

zend dan Dood en zoete Slaap om hem weg te voeren

naar zijn domein in het weidse Lykië,

daar zullen zijn broers en verwanten hem eren

met een graf en een zerk: dat is het geschenk voor de doden".

Dat zei ze en de vader van mensen en goden luisterde naar haar,

maar hij goot bloeddruppels uit over de aarde als eerbewijs

aan zijn zoon, die op het punt stond om te komen

door Patroklos in het grofkluitige Troje, ver van zijn vaderland.

Wat zegt deze passage over de macht van Zeus?

Zeus' vaten met geluk en ongeluk

Homeros Ilias 24.518-533

Vertaling: Ben Bijnsdorp

"Ach, ongelukkige, jij hebt toch wel veel ellende te verduren!

Hoe heb je het aangedurfd alleen naar de schepen der Grieken te komen

tot voor de ogen van de man, van mij, die veel vooraanstaande zoons

van jou heb gedood? Van ijzer moet wel jouw hart zijn.

Maar kom, zet je neer op een zetel en laten wij de pijn

in ons binnenste laten rusten, hoe bedroefd we ook zijn,

want ijselijk geweeklaag is nutteloos.

Zo immers sponnen de goden het toe aan de ongelukkige stervelingen:

in treurnis te leven terwijl zij zelf onbezorgd zijn.

Twee vaten toch rusten op de grond aan Zeus' voeten

de een met rampen zoals hij ze uitdeelt, de andere met zegens;

aan wie Zeus, de god van de bliksems, gemengd geeft

die overkomt nu eens leed, dan weer iets goeds;

maar aan wie hij schenkt uit de rampen, die maakt hij tot een verschoppeling

en een kwaadaardige horzel drijft hem voort over de vorstelijke aarde;

zonder respect bij goden of mensen doolt hij rond.

Hoe wordt volgens deze passage het lot van een mens bepaald?

Zeus als uitvoerende macht

Homeros Ilias 22.208-213

Vertaling: Ben Bijnsdorp

Maar toen zij voor de vierde keer

bij de bronnen kwamen, nam de vader de gouden weegschaal

en legde twee loten van de smartelijke dood daarop,

één voor Achilleus, de ander voor de paardentemmer Hektor,

en hij pakte hem in het midden en hief hem omhoog: en de sterfdag

van Hektor zakte en daalde naar de onderwereld, en Foibos Apollo

liet hem in de steek.

Wie bepaalt hier wie blijft leven en wie moet sterven?

Conclusies

• Het lot beschikt niet over de levens van de goden
• Het lot is niet de wil van Zeus, maar is ook niet superieur aan hem
• Zeus deelt het lot uit, zich schikkend in de bestaande orde 

Het lot is geen machthebber, maar is inherent aanwezig in de structuur van dingen

Conclusie

De goden én het menselijk handelen bepalen samen binnen de structuur van "Het Lot" hoe dingen lopen

En bij de Romeinen?

Vergilius' Aeneis

Venus tegen Jupiter

"O gij die goden en mensen beheerst
met eeuwige macht en met uw bliksemschrik, 230
wat heeft mijn zoon Aeneas, wat zijn volk
misdreven, dat na zoveel ongeval
hun naar Italia elke weg verspert?
Gij hebt beloofd dat uit hen Romes volk,
uit Teucers bloed de leiders zouden spruiten, 235
eens oppermachtig over zee en land ...
Welk inzicht, Vader, wijzigt uw besluit? (...)
Dit was mijn troost bij Trojes droeve val,
die toekomst scheen een waardig tegenwicht;
nu echter jaagt hen 't zelfde noodlot voort ...

Het antwoord van Jupiter

'Bespaar je die vrees, Cytherische: onwrikbaar blijft je het lot
         van de jouwen; je zult de stad en de beloofde muren
       van Lavinium zien, en je zult de grootmoedige Aeneas omhoog voeren
    260     tot de sterren aan de hemel; geen visie brengt mij daarvanaf.
        Hij zal je (dat moet ik wel zeggen, omdat bezorgdheid om hem jou kwelt,
        ja verder nog zal ik de geheimen van het noodlot voor je ontrollen)
         een geweldige oorlog voeren in Italia, (...)

Hoe verhoudt de wil van het Lot, Jupiter en Venus zich tot elkaar?