2.4: Voor elk wat wils, 1848-1919

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

H2: Tussen koning en kiezer

2.4: Voor elk wat wils, 1848-1919

Schrijf in een paar woorden
op waar de vorige lessen
over gingen:

Leerdoelen

1. Je kunt de slechte relatie tussen koning Willem III en het parlement verklaren.

2. Je kunt verschillende politieke partijen benoemen die eind 19e eeuw opgericht worden én je kunt van elke partij standpunten uitleggen.

3. Je kunt de drie politieke discussiepunten rond 1900 benoemen en uitleggen.

Koning Willem III

In 1849 werd koning Willem III de baas in het land. Hij baalde enorm van de grondwet van 1848. Omdat Willem III zich zo lomp en bruut gedroeg, werd hij ook wel 'Koning Gorilla' genoemd. 

Willem III probeerde steeds zijn zin door te drijven. Er moesten steeds nieuwe verkiezingen komen omdat het parlement en de koning het niet eens werden. 

Pas twintig jaar na de 'grondwet van Thorbecke' gaf de koning eindelijk toe. Het parlement kreeg definitief de macht, precies zoals in de grondwetswijziging van 1848 stond.

Hier zie je een pamflet uit 1887 over een zekere 'Koning Gorilla'. In deze verhalen stonden verhalen over wat deze koning allemaal fout deed. Mensen herkenden zonder twijfel Koning Willem III in deze verhalen! 

Geschreven bronnen zijn bronnen met tekst.

Ongeschreven bronnen zijn afbeeldingen of voorwerpen.

Primaire bronnen zijn bronnen die uit de tijd zelf komen.

Secundaire bronnen komen van iemand uit een andere tijd.

De afbeelding hiernaast is dus een.....

1. geschreven primaire bron
2. ongeschreven primaire bron
3. geschreven secundaire bron
4. ongeschreven secundaire bron

Rijke mannen in het parlement

In de grondwet van 1848 had het parlement de wetgevende macht gekregen. De Tweede Kamer werd door het volk gekozen. 

Thorbecke vond alleen niet iedereen geschikt om volksvertegenwoordigers te kiezen. Hij vond dat je pas voor je land kon zorgen, als je goed voor jezelf kon zorgen. Je moest dus geld hebben en onderwijs hebben gevolgd. Thorbecke voerde het censuskiesrecht in voor mannen boven de 23 jaar. Je mocht alleen stemmen als je genoeg belasting betaalde. Zo was de Tweede Kamer wel een parlement, maar geen echte volksvertegenwoordiging. 

Bij het vak geschiedenis heb je 4 soorten onderzoeksvragen.

1. Beschrijvende vragen: gebruik je als meer wilt weten over een situatie of verschijnsel in het verleden.

2. Verklarende vragen: gebruik je als je wilt uitleggen waardoor dingen gebeurd zijn.

3. Vergelijkende vragen: gebruik je als je overeenkomsten en verschillen van een situatie of verschijnsel wilt weten.

4. Waarderende vragen: gebruik je om te onderzoeken wat jij ergens van vindt.

De vraag: ''Vind jij het terecht dat er in de negentiende eeuw censuskiesrecht was'' is dus een voorbeeld van een: 

1. Beschrijvende vraag
2. Verklarende vraag
3. Vergelijkende vraag
4. Waarderende vraag

De eerste politieke partij

De liberalen vonden onderwijs heel belangrijk. Daarom wilden zij dat de overheid het onderwijs betaalde. 

De protestantse predikant Abraham Kuyper wilde dat de overheid óók godsdienstige scholen betaalde. De liberalen wilden dit absoluut niet. 

Er volgde een schoolstrijd in de Nederlandse politiek.

De eerste politieke partij

Abraham Kuyper zette door en richtte in 1879 een politieke partij op. Deze partij was de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). 

Abraham Kuyper was namelijk tegen de ideeën van de Franse Revolutie (tijdvak 7), waarin het volk meer macht kreeg en de godsdienst minder. 

Kuyper vond juist dat het woord van God het belangrijkste was. De ARP was daarmee een confessionele partij. De ARP kreeg veel aanhangers en in 1901 werd Kuyper zelfs minister-president.

Instagram!

Insta-posts zijn vaak kort. Vat deze les samen in een korte tekst, die je zomaar op insta had kunnen zetten. 

app.nos.nl

Werktijd

STAP 1

STAP 2

Volgende keer

Maak 2.4: Voor elk wat wils 

Hoe?

• Zelfstandig werken
• Vraag? Steek je vinger op!

Nakijken via Tijd voor GS

Verder met deze paragraaf

H2: Tussen koning en kiezer

2.4: Voor elk wat wils, 1848-1919

Leerdoelen

1. Je kunt de slechte relatie tussen koning Willem III en het parlement verklaren.

2. Je kunt verschillende politieke partijen benoemen die eind 19e eeuw opgericht worden én je kunt van elke partij standpunten uitleggen.

3. Je kunt de drie politieke discussiepunten rond 1900 benoemen en uitleggen.

Twee uitspraken:
1. Het geloof is erg belangrijk bij confessionele partijen.

2. De ARP van Abraham Kuyper is een voorbeeld van een confessionele partij.

1. Alleen uitspraak 1 is juist
2. Alleen uitspraak 2 is juist
3. Beide uitspraken zijn juist
4. Beide uitspraken zijn onjuist

De ARP is een...

1. liberale partij
2. socialistische partij
3. protestante partij
4. katholieke partij

Katholieke partij

Na de ARP kwamen er meer politieke partijen. De katholieken, onder leiding van Herman Schaepman, begonnen in 1896 de Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP). Zij voelden zich achtergesteld door de liberalen en protestanten. 

Het katholieke geloof werd het uitgangspunt. Daarmee was de RKSP net als de ARP een confessionele partij. Net als de ARP vond de RKSP dat de overheid religieuze scholen ook moest betalen.  

Liberale partijen

De liberalen voelden zich bedreigd door de opkomst van confessionele partijen. Liberalen vonden echter de vrijheid van het individu belangrijk en hadden daarom eerst weinig zin in een landelijke partij! 

Toch gingen ze in 1885 samenwerken: de Liberale Unie werd opgericht. Hierna volgden snel andere liberale partijen. Zij wilden dat de economie alle vrijheid kreeg en dat de overhied zich weinig bemoeide met de burgers. 

Onder koning Willem III hadden liberalen en conservatieven nog alle macht. Nu moesten ze die delen met andere politieke partijen. Ondertussen wilden steeds meer mensen algemeen kiesrecht. 

Arbeiderspartijen

Vanaf 1870 kreeg Nederland steeds meer fabrieken. Ondertussen waren de werk- en leefomstandigheden van fabrieksarbeiders heel slecht. De discussie hierover werd de Sociale Kwestie genoemd. 

Bij de arbeiders groeide ook de behoefte aan een eigen politieke partij. Die arbeiderspartij moest in de Tweede Kamer opkomen voor de belangen van de arbeiders.

Revolutie of niet? 

Binnen de arbeidersgroep was er discussie of er via het parlement of via acties/stakingen betere arbeidsomstandigheden moesten komen. 

In 1894 werd een partij voor arbeiders opgericht. Deze partij was de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP). 

Pieter Jelles Troelstra was de leider. Hij wilde via het parlement de situatie verbeteren. Aanhangers van deze partij waren voor gelijkheid en minder grote verschillen tussen arm en rijk. Hiervoor moest wel algemeen kiesrecht komen. 

Sleep de woorden naar de juiste oranje vakken. 

Let op: 1 woord moet je niet slepen!

A. Kuyper

J. Troelstra

H. Schaepman

Willem III

De RKSP

De ARP

De Liberale Unie

Koning gorilla

De SDAP

Nederland wordt een democratie

Drie grote onderwerpen beheersten dus de Nederlandse politiek rond 1900:

1. De schoolstrijd.
   
2. De kiesrechtstrijd.
   
3. De sociale kwestie.

De confessionele- en arbeiderspartijen zagen in dat ze moesten samenwerken. Hiermee vormden ze een bedreiging voor de liberalen. 

Nederland wordt een democratie

In 1917 werd de grondwet veranderd om onrust te voorkomen. Hier stond in dat religieuze scholen ook werden betaald door de overheid. Daarnaast kregen alle mannen (vrouwen nog niet) stemrecht. 

In de grondwet van 1917 werd een soort vrede gesloten tussen politieke kwesties en politieke partijen. Daarom wordt die nieuwe grondwet ook wel de 'Pacificatie van 1917' genoemd.

De minister-president is tevreden, want twee grote conflicten zijn opgelost en iedereen heeft zijn zin gekregen. Hij deelde als het ware cadeautjes uit.

De leider van de protestanten is blij met zijn ‘cadeau’: voortaan betaalt de overheid ook het bijzonder onderwijs.

Op dit cadeau staat ‘bijz. school’.

De socialisten zijn erg blij met de Pacificatie van 1917.

Aletta Jacobs is verdrietig, want 

zij krijgt niet wat ze wilde hebben.

1

2

3

4

5

En vrouwen? 

Na de pacificatie van 1917 bleven vrouwen achter. Rijkere en gestudeerde vrouwen begonnen daarom een feministische beweging. In 1919 had deze succes met de emancipatiestrijd: er kwam algemeen kiesrecht voor vrouwen. 

Werktijd

HAVO

VWO

Klaar? 

Maak paragraaf 2.4: Voor elk wat wils

Opdr. 1a - 18 

Hoe?

• Zelfstandig werken
• Gebruik splitscreen om sneller te werken

Mak paragraaf 2.4: Voor elk wat wils 

Opdr. 1a - 16c

Nakijken via Tijd voor GS