11.4 Je lijkt op ...

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3,4

H11 Voortplanting

Wat komt er in deze LessonUp

• Herhaling van paragraaf 11.1 t/m 11.3
• Uitleg paragraaf 11.4  
• Aan het werk met opdrachten
• Start maken met leren

11.1 Man

Voortplantingsstelsel Man

• In de zaadballen ontstaan zaadcellen.
• Opslag zaadcellen in bijballen.
• Bij een zaadlozing vervoert de zaadleider zaadcellen.
• Zaadblaasjes en prostaat voegen vocht toe (sperma).
• Sperma verlaat het lichaam via de urinebuis.

Een jongen is vruchtbaar na de eerste zaadlozing.

In de afbeelding zie je een aantal organen van het voortplantingsstelsel van de man getekend. In de afbeelding zijn pijlen getekend.
In welke richting worden zaadcellen afgevoerd?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Voordat zaadcellen het lichaam verlaten tijdens een zaadlozing moeten ze in het lichaam een lange weg afleggen. Ook komen er op bepaalde mometen vocht en of voedingsstoffenbij. 

Zet de stappen waarin zaadcellen zich door het mannelijke voortplantingsstelsel bewegen in de juiste volgorde.

stap 1

stap 2

stap 3

stap 4

stap 5

stap 6

zaadleider

urinebuis

bijbal

zaadblaasje voegt vocht en voedingsstoffen toe

zaadbal

prostaat voegt vocht toe

11.1 Vrouw

Voortplantingsstelsel vrouw

• In de eierstokken liggen (onrijpe) eicellen.
• De eileider vervoert eicellen naar de baarmoeder.
• Een eicel rijpt in een follikel in de eierstok. Na twee weken is de eicel rijp, en komt de eicel in de eileider => ovulatie.

Een meisje is vruchtbaar als eicellen gaan rijpen (menstruatie).

wat wordt aangeduid met de letter R? En wat is hiervan de functie?

11.1 Menstruatiecyclus

• Duurt 28 dagen
• Op dag 14 ovulatie

• Eicel begint te rijpen => baarmoederslijmvlies wordt dikker => eisprong (ovulatie) => baarmoederslijmvlies wordt afgestoten (menstruatie). 

De tekeningen in afbeelding hiernaast geven een deel van een eierstok weer op verschillende tijdstippen.
Welke tekening geeft de ovulatie weer?

1. 1
2. 3
3. 2
4. 4

11.1 Hormonen

• Hypofysehormonen: follikel gaat groeien.
  
  
• Oestrogeen: gemaakt door de follikel, zorgt dat het baarmoederslijmvlies dikker wordt.
  
  
• Progesteron: gemaakt door de lege follikel, zorgt dat het baarmoederslijmvlies dik en goed doorbloed blijft.

Van een vrouw wordt achtereenvolgens vier keer de dikte van haar baarmoederslijmvlies gemeten met tussenpozen van een week. In de afbeelding zie je de dikte van haar baarmoederslijmvlies weergegeven in een staafdiagram.
Tussen welk van de gemeten tijdstippen vindt ovulatie plaats?

1. 0-1
2. 1-2
3. 2-3
4. 3-4

11.2 Bevruchting

• Zaadcellen zwemmen vanaf de vagina, via de baarmoeder naar de eileider.
• Bevruchting => samensmelten van de eicel en zaadcel (de kernen).
• Innesteling: het bolletje cellen, vestigt zich in het baarmoederslijmvlies (embryo). 

In welk deel vindt de bevruchting plaats

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Drie uitspraken over de vagina zijn:
1 Eicellen zwemmen zelf richting de baarmoeder.
2 De clitoris bevindt zich tussen de vagina en de urinebuis.
3 Bij menstruatie worden stukjes slijmvlies uit de baarmoeder via de vagina verwijderd.
Welke van deze uitspraken is (zijn) juist?

1. 1
2. 1 en 2
3. 2 en 3
4. 3

11.2 Zwagerschap voorkomen

• Condoom, de pil, spiraaltje, anticonceptiepleister, hormoonstaafje en sterilisatie. 
  
  
• Noodgeval => morning-afterpil en abortus.

Anticonceptiemethodes en hun werking.  Sleep de methode naar de werking.

Voorkomt de ovulatie door synthetische hormonen.

Voorkomt dat bij zaadlozing sperma in de vagina komt.

Geen geslachtsgemeenschap in de vruchtbare periode.

Onveillige methode, omdat er zaadcellen zitten in het voorvocht.

condoom gebruiken

terugtrekken voor klaarkomen, heet ook wel voor het zingen de kerk uit

periodieke onthouding

anticonceptiepil

slikken

11.3 Zwangerschap

• Eerste 12 weken => vorming organen (embryonale fase).
  
  
• Na 12 weken => foetus.

11.3 In de baarmoeder

• De vruchtvliezen met vruchtwater beschermden de foetus tegen stoten.
• De uitwisseling van stoffen gaat via de placenta.
  
  
• Navelstrengader => vervoert voedingsstoffen en zuurstof naar het kind.
• Navelstrengslagaders (2x) => vervoeren afvalstoffen naar de moeder. 

Bekijk de afbeelding en zet de juiste nummers bij de genoemde onderdelen.

Vruchtvliezen

Baarmoederwand

Vruchtwater

Navelstrengaders

1

2

3

4

5

6

7

8

Enkele processen in het lichaam van een pasgeboren baby zijn:
1. Zuurstof wordt via het bloed naar de organen vervoerd.
2. In de spieren vindt verbranding plaats.
3. Koolstofdioxide wordt via de longen uitgeademd.

Welk van deze processen vond of welke processen vonden ook al plaats in het lichaam van het kind voor de geboorte?

1. 1 en 2
2. 2 en 3
3. 1 en 3
4. 1,2 en 3

11.3 De bevalling

• Door (indalings)-weeën komt de baby goed te liggen.
  
  

• Ontsluiting: de baarmoedermond gaat open.
• Uitdrijving: door persweeën komt de baby naar buiten.
• Nageboorte: de placenta met vruchtvliezen en resten van de navelstreng komen naar buiten.

Vul in: Tijdens welke fase vinden persweeën plaats?
Tijdens de
..............................................
vinden persweeën plaats.

11.4 Je lijkt op...

Leerdoelen

• Waar jouw bouwbeschrijving zit;
• Hoe de eigenschappen op de chromosoom liggen/zitten;
• Waardoor je op je ouders lijkt;
• Of alle eigenschappen erfelijk zijn.

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

• Chromosomen: draden in de kern van elke cel.
• Chromosomen bestaan uit DNA.
  
  
• Je hebt 23 chromosomenparen, 23 van je vader en 23 van je moeder. Er zitten dus 46 chromosomen in elke cel.
  
  
• Alle chromosomen samen noem je het genoom.

Waar bevinden zich chromosomen?

1. Celmembraan
2. Celkern
3. Cytoplasma
4. Vacuole

Wat is een chromosoom?

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

Chromosomenparen: 23 dubbelen = 46 chromosomen in elke cel!!

Hoeveel chromosomen heeft een huidcel van een mens?

1. 47
2. 23
3. 46
4. 45

DNA

• DNA: stof waaruit je chromosoom bestaat
• DNA bevat alle informatie om jou te maken
• De informatie op het DNA is verdeeld in stukjes: de genen. Bijv voor haarkleur, oogkleur, etc.

Waardoor lijk je op je ouders?

• In voortplantingscellen  zitten 23 chromosomen.
  
  
• Wanneer de kern van de eicel en de kern van de zaadcel (de bevruchting) samensmelten, heb je 2 x 23 = 46 chromosomen. 
• Je krijgt dus de helft van de chromosomen van je vader en de helft van je moeder. Omdat de eigenschappen in deze chromosomen zitten lijk je dus op je ouders.
  

Gewone cel

Eicel

Zaadcel

Gewone cel

Bevruchting

Bevruchte eicel

Waarom hebben voortplantingscellen maar 23 chromosomen?

Ben je een jongen of een meisje?

• Je hebt dus 46 chromosomen en 23 chromosoomparen.
  
  
• 22 van deze paren zijn nagenoeg hetzelfde.
• Het 23e paar kan twee vormen hebben: een X-vorm en een Y-vorm.
• XX = het een vrouw.
• XY = het een man.
  
  
• De X en Y chromosomen noem je geslachtschromosomen.

Jongen of Meisje

De zaadcel bepaalt of de baby een jongen of een meisje wordt

1. waar
2. niet waar

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

• Het stukje DNA dat informatie geeft voor een eigenschap => gen.
• De invulling voor een gen oogkleur, kan variëren (blauw, groen, bruin).
• Zo'n variant heet een allel. 

Er bestaat een gen haarkleur. Noem minstens 3 bijbehorende allelen.

Heb je al je eigenschappen van je ouders geërfd?

• Eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.  Dit zijn erfelijke eigenschappen.
  
  
• Ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal is gedeeltelijk erfelijk. Dit noem je aanleg.
  
  
• Niet erfelijke eigenschappen worden bepaald door invloeden vanuit je omgeving.

Genotype vs Fenotype

• Genotype => de informatie op je genen.
  
  
• Fenotype => dat wat je ziet van een eigenschap, blauwe ogen of blond haar. 

Huidskleur

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Paars haar hebben.

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Een litteken

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Aangeboren aandoeningen

Aangeboren aandoeningen kunnen door verschillende oorzaken ontstaan:

• Door schadelijke stoffen en/of ziekteverwekkers;
• Door een "Fout" in chromosomen of genen, Te veel chromosomen: syndroom van Down (vader of moeder geeft 2x chromosoom 21. Hierdoor zijn er daarvan uiteindelijk 3 ipv 2)
• Door een fout in de structuur van een chromosom (kleurenblindheid)

Samenvatting

Samenvatting

Huiswerk

• Paragraaf 11.4: opdracht 1 t/m  24.

• Begrippenlijst maken

• Maken test jezelf H11