16.2 Niet specifieke afweer 5V 2324

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Casus Planten en afweer

Tussen veel planten- en insectensoorten bestaat een nauwe relatie. Zo legt het vrouwtje van de vlinder oranjetipje (Anthocharis cardamines) haar eitjes alleen op pinksterbloemen (Cardamine pratensis). Pinksterbloemen maken bittere stoffen zoals glucosinolaten om vraat te vermijden. De rupsen van het oranjetipje leven echter prima van de pinksterbloemen.

A - Noteer een voordeel en een nadeel voor de rupsen van het oranjetipje om te leven van pinksterbloemen.

C - Wat is het voordeel voor de plant om pas na beschadiging gif te maken?







Juiste antwoord
Voordeel: zij zijn de enige dieren die de plant eten, geen concurrentie.
Nadeel: zij zijn afhankelijk van die ene soort plant. Verdwijnt die plant, dan is er geen eten.
Vergelijk je antwoord met het juiste antwoord. Jouw antwoord is:
Jacobskruiskruid (Senecio jacobaea) is een giftige plant. Zebrarupsen zijn ongevoelig voor de gifstoffen daarvan. Zij doen er zelfs hun voordeel mee.
B
Welk voordeel hebben de rupsen van het Jacobskruiskruid?

Ω




Veel planten kunnen wel gifstoffen maken, maar doen dat pas na een beschadiging.
Wat is het voordeel voor de plant om pas na beschadiging gif te maken?

F Licht toe wat het risico is als je een blaar doorprikt.

Het vocht van de Reuzenberenklauw kan (in UV-licht) brandblaren veroorzaken. Dit is:

1. Mechanische afweer
2. Chemische afweer
3. Specifieke afweer
4. Algemene afweer

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

16.2 Niet-specifieke afweer

Doel 16.2

Je leert welk type ziekteverwekkers er zijn

Je leert hoe je lichaam zich verweert tegen ziekteverwekkers

Je leert hoe je lichaam onderscheid maakt tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd

Soorten ziekteverwekkers

Bacteriën

(Eencellige) eukaryoten 

Virussen

Parasieten: kunnen alleen overleven in een gastheer, kunnen virussen, bacteriën en eukaryoten zijn.

Bacteriën

Nuttig/ niet schadelijk/ schadelijk

Aeroob/ anaeroob

Heterotroof/ autotroof

Bolletjes/ staafjes/ kommavormig/ spiraal/ anders

Celwand dun/ dik/ geen

= Gram positief/ negatief (reactie op kleurstof)

Virussen

Een virusdeeltje bestaat uit erfelijk materiaal met daaromheen een eiwitkapsel en som een virusenvelop (= membraan v. gastheer). 

- DNA/ RNA virus

- ss/ ds

- membraanenvelop of niet

Virussen

Virus bindt aan receptor gastheercel (specifiek!)

Erfelijk materiaal wordt in de gastheercel gebracht

Erfelijk materiaal leidt tot virus-eiwitten en nieuw virus DNA/ RNA -> nieuwe virusdeeltjes

Daarna apoptose gastheercel -> virussen komen vrij

Of exocytose van het virus -> virussen komen vrij

Bestudeer BINAS 77C en 77D
Wat zijn de verschillen?

Tweede verdedigingslinie

A-specifieke afweer/ niet-specifieke afweer

Definitie: Afweer waar geen ‘geheugen’ van blijft bestaan.

Dit type afweer heb je vanaf je geboorte.

Wordt uitgevoerd door eiwitten en cellen

A-specifieke afweer

• Witte bloedcellen (fagocyten en natural killercellen)
  
• Complementsysteem/ complementeiwitten
• Ontstekingsreactie

A-specifieke afweer

Lichaamseigen/ -vreemd

Door je afweersysteem moet onderscheid gemaakt worden tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde dingen in je lichaam.

Hoe? --> Antigenen

Lichaamsvreemd

Elke indringer (bacterie/ virus) heeft eiwitten aan de buitenkant: lichaamsvreemde antigenen

Ziekteverwekkers

Lichaamseigen

Elke eigen lichaamscel heeft ook eiwitten aan de buitenkant: lichaamseigen antigenen

Lichaamscellen

Lichaamseigen antigenen worden m.b.v. een MHC-I-molecuul (een soort vlaggenstok aan het celmembraan) gepresenteerd. 

major histocompatibility complex

Lichaamseigen/ -vreemd

Onderdelen van je niet-specifieke afweersysteem zijn in staat onderscheid te maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde antigenen.

Complementsysteem

Plm 30 verschillende complementeiwitten in je bloed

Kunnen binden aan ziekteverwekkers door een groep te vormen en te binden op het celoppervlak van de indringer of een geïnfecteerde cel. 

Complementsysteem

Brengen dan een cascade op gang die leidt tot:

1. Het maken van gaten in celmembraan, waardoor ziekteverwekkers worden gedood (lysis)

2. aantrekken van witte bloedcellen via signaalstoffen (cytokinen) (chemotaxis)

3. markeren en hinderen bewegen van ziekteverwekkers (opsonisatie)

De eiwitten activeren macrofagen voor het opruimen van ziekteverwekkers.

De celwand van bacteriën breekt af en de inhoud komt vrij.

Eiwitten van het complementsysteem binden aan bacteriën, waardoor fagocyten ze kunnen opnemen.

opsonisatie

lysis

fagocytose

Witte bloedcellen

De volgende witte bloedcellen komen naar de plaats van infectie:

- Granulocyten

- Macrofagen

- Natural Killer cellen

Granulocyten (BINAS 84I)

granulocyten hebben

een veelvormige, niet

ronde kern.

Bevatten cytokinen en blaasjes met gifstoffen

Granulocyten

Bij ontdekking van een ziekteverwekker:

- Geven gifstoffen af die schadelijk zijn voor de ziekteverwekker

- Geven cytokinen af --> ontstekingsreactie

Cytokinen (signaalstoffen)

• Hechten aan de bloedvatwand: signaal voor andere witte bloedcellen voor plek van infectie, trekken dus andere witte bloedcellen aan (zoals macrofagen)
• Spiercellen in de bloedvatwand ontspannen: meer bloed
• Ruimte tussen de cellen van de bloedvatwand neemt toe: bloedcellen kunnen makkelijker het weefsel in

Cytokinen

Zorgen voor de ontstekingsreactie.

Macrofagen

Macrofagen omvatten deeltjes en cellen die niet in het lichaam thuis horen (fagocytose). Met lysosomen verteren ze deze deeltjes/ cellen.

 

Geldt voor:

Bacteriën, virussen, splinters, inkt, dode/ beschadigde cellen etc.

Geïnfecteerde cel

Na besmetting plaats een geïnfecteerde lichaamscel de antigenen van de ziekteverwekker aan de MHC-I-moleculen op het celmembraan. 

Nu is de cel herkenbaar als geïnfecteerd. 

Natural Killer cellen (NK-cellen)

Controleren de celmembranen van eigen lichaamscellen op afwijkende (lichaamsvreemde) eiwitten in het MHC-I molecuul:

- Doden virus-geïnfecteerde cellen

- Doden tumorcellen

Natural Killer cellen (NK-cellen)

Scheiden perforine af: een stof die de celmembraan stuk maakt (de cel sterft), óf zetten de cel aan tot apoptose
(DNAse wordt geactiveerd, DNA wordt afgebroken)

Doden dus juist lichaamseigen cellen die zich vreemd gedragen door tumorgenen of cellen die lichaamsvreemde antigenen aan de MHC-I-moculen hebben (door virusinfectie). 

Doel 16.2

Je hebt geleerd welk type ziekteverwekkers er zijn

Je hebt geleerd hoe je lichaam zich verweert tegen ziekteverwekkers

Je hebt geleerd hoe je lichaam onderscheid maakt tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd

Begrippen 16.2

bacteriën, cirkelvormig chromosoom, plasmiden, prokatyoten, microbioom, gifstige stoffen, eukaryoten, parasiet, virus, eiwitkapsel, virusenvelop, DNA/ RNA virus, reverse transcriptase, niet-spefieke afweer, lichaamseigen, lichaamsvreemd, antigenen, MHC-I, infectie, complementsysteem, cascade, cytokinen, macrofagen, opsonisatie, granulocyt, fagocytose, fagocyt, NK-cel, apoptose

BINAS 21.2

BINAS 71L Apoptose

BINAS 77 Virussen

BINAS 79 Bacteriën

BINAS 84I Bloedcellen

BINAS 84J1 Complementsysteem

BINAS 84J3 Niet specifieke en specifieke afweer

BINAS 84J4 Ontstekingsreactie

Huiswerk

- Maken 21.2 opdr. 1 t/m 9

- Lezen/voorbereiden 21.3 Specifieke afweer