Les 6. Bonhoeffer en Christelijke Ethiek: Navolging van Christus

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4,5

Dietrich Bonhoeffer  (04-02-1906 - 09-04-1945)

Dietrich Bonhoeffer was een Duitse theoloog, pastor, verzetsstrijder en martelaar die een belangrijke rol speelde tijdens het naziregime in Duitsland. Hij werd geboren op 4 februari 1906 in Breslau, Duitsland (nu Wrocław, Polen), in een familie van academici en geleerden. Bonhoeffer groeide op in een omgeving die doordrenkt was van intellectuele en theologische discussies.

Na zijn studies theologie aan de Universiteit van Tübingen en de Universiteit van Berlijn, voltooide Bonhoeffer zijn promotie en werd hij in 1927 tot predikant gewijd. Hij werd een invloedrijke stem binnen de Duitse kerk en was betrokken bij verschillende theologische bewegingen, waaronder de bekende Bekennende Kirche (Belijdende Kerk), die zich verzette tegen de nazificatie van de Duitse kerk.

Tijdens het naziregime veroordeelde Bonhoeffer openlijk het antisemitisme en het autoritaire regime van Hitler. Hij was actief betrokken bij het verzet tegen het naziregime en nam deel aan verschillende clandestiene activiteiten, waaronder het helpen van Joden om Duitsland te ontvluchten en het plannen van een mislukte aanslag op Hitler.

In 1943 werd Bonhoeffer gearresteerd door de Gestapo vanwege zijn betrokkenheid bij het verzet. Hij werd gevangengezet en bracht de laatste twee jaar van zijn leven door in concentratiekampen. Op 9 april 1945 werd Bonhoeffer geëxecuteerd door ophanging in het concentratiekamp Flossenbürg, slechts enkele dagen voor de bevrijding van het kamp door geallieerde troepen.

Bonhoeffer wordt vandaag de dag herinnerd als een martelaar voor de gerechtigheid, een theologisch denker van groot belang en een symbool van moed en verzet tegen onderdrukking. Zijn theologische geschriften, waaronder "De kostbare vrijheid" en "Ethiek", hebben een blijvende invloed gehad op de moderne theologie en zijn visie op christelijke verantwoordelijkheid en het leven van discipelschap blijft inspirerend voor velen.

1. Als je tevreden bent dan voel je je ........ (8)

2. Een ander woord voor kwaliteit. (5)

3. Praktische wijsheid. (9)

4. Een kardinale deugd. (4)

5. De kerk heeft deze deugd er later aan toegevoegd. (6)    

6. Uitersten vermijden. (6)

Leerdoelen

• Kennis nemen van het leven van Bonhoeffer.
• Je bent instaat om de inhoud van deze ethiek te benoemen en uit te leggen.
• Daarnaast kun je duidelijk uitleggen wat je zelf van deze ethiek vindt en waarom.

De ouders van Dietrich, Karl Bonhoeffer en Paula von Hasen.

1

Vader was professor in de psychiatrie en neurologie, eerst in Breslau, later in Berlijn.

2

Moeder Paula was van adel.

3

Niet kerkelijk.

4

Studeert theologie (21 jaar als hij afstudeert.)

5

Zondags ging hij vaak naar een “zwarte” kerk in Harlem.

Hij schreef hierover:”Ik heb in de kerken het ware evangelie horen prediken.”

7

Hij geeft les aan de universiteit van New York.

6

Jeugd

Dietrich Bonhoeffer werd geboren op 4 februari 1906 in Breslau, Duitsland (nu Wrocław, Polen). Hij kwam uit een welvarende familie met een lange geschiedenis van academische en intellectuele prestaties. Zijn vader, Karl Bonhoeffer, was een vooraanstaand psychiater en hoogleraar in de neurologie aan de Universiteit van Berlijn. Zijn moeder, Paula Bonhoeffer, was een dochter van een predikant en was zeer betrokken bij de opvoeding van haar acht kinderen.

Bonhoeffers ouders waardeerden intellectuele nieuwsgierigheid en spirituele groei, en ze gaven hun kinderen een rijke opvoeding met een sterke nadruk op onderwijs en cultuur. Dietrich groeide op in een omgeving waarin theologische discussies en intellectuele uitdagingen aan de orde van de dag waren.

Als jonge man studeerde Bonhoeffer theologie aan de Universiteit van Tübingen en later aan de Universiteit van Berlijn, waar hij werd blootgesteld aan een breed scala aan theologische perspectieven. Hij ontwikkelde zich tot een diepgaande en kritische denker, en zijn theologische opleiding legde de basis voor zijn latere werk als theoloog en pastor.

Hoewel Bonhoeffer afkomstig was uit een welvarend gezin, was zijn jeugd niet vrij van uitdagingen. Hij groeide op in een tijd van politieke en sociale onrust in Duitsland, en zijn leven werd diepgaand beïnvloed door de gebeurtenissen van zijn tijd, met name de opkomst van het nazisme en de Tweede Wereldoorlog.

Al met al was Bonhoeffer's jeugd en gezin een bron van intellectuele stimulans, spirituele groei en morele vorming, die hem hielpen om uit te groeien tot een van de meest invloedrijke theologen en verzetsstrijders van de 20e eeuw.

Toen Dietrich Bonhoeffer voor het eerst de Verenigde Staten bezocht in 1930, werd hij blootgesteld aan een heel andere context van religie en cultuur dan wat hij gewend was in Duitsland. Tijdens zijn verblijf in de VS bezocht Bonhoeffer onder andere de Abyssinian Baptist Church in Harlem, New York, een kerk met een overwegend zwarte gemeenschap.

Het is waarschijnlijk dat Bonhoeffer, als blanke Europeaan, een diepere ervaring had van het evangelie zoals het werd beleefd en uitgedrukt binnen de Afro-Amerikaanse kerktraditie. De zwarte kerk in Amerika heeft een rijke spirituele erfenis van muziek, prediking en gemeenschap die een krachtige uitdrukking vormt van het christelijk geloof.

Voor Bonhoeffer kan het een transformerende ervaring zijn geweest om het evangelie op een nieuwe manier te horen, doordrenkt van de rijke spirituele tradities van de Afro-Amerikaanse gemeenschap. Hij zou misschien hebben ervaren hoe het evangelie mensen van verschillende achtergronden en culturen bij elkaar bracht in een gemeenschap van geloof, hoop en liefde, en hoe het de kracht had om te inspireren tot sociale rechtvaardigheid en verandering.

Hoewel er geen specifieke verslagen zijn van Bonhoeffer's ervaring in de Abyssinian Baptist Church, kan het bezoek aan deze kerk hem hebben geholpen om zijn begrip van het evangelie te verdiepen en zijn visie op de betrokkenheid van de kerk in de wereld te versterken, vooral met betrekking tot kwesties van sociale rechtvaardigheid en racisme.

Terug naar Duitsland

Na Amerika ging hij les geven aan de Universiteit van Berlijn.

1

In 1933 komt Hitler aan de macht.

2

Bonhoeffer besluit dat hij niet langer wil horen bij de kerk die de handen vuil maakt aan Jodenvervolging.

3

Hij richt met anderen een nieuwe kerk op (bekennende kirche)

4

In 1939 gaat hij voor de 2e keer naar de VS.

6

De kerk wordt 3 jaar later verboden.

5

Hij blijft niet lang want hij wilde de problemen in zijn land niet ontvluchten.

7

Hij verlooft zich met  Dietrich Maria von Wedemeyer.

Na de oorlog zouden zij gaan trouwen.

8

Bonhoeffer's tweede bezoek aan de Verenigde Staten vond plaats in 1939, op het moment dat de politieke situatie in Europa snel verslechterde. Hij was uitgenodigd om lezingen te geven aan Union Theological Seminary in New York en hoopte aanvankelijk zijn academische werk voort te zetten en mogelijk een doctoraat te behalen. Echter, tegen die tijd was het naziregime in Duitsland al aan de macht en Bonhoeffer voelde een morele verplichting om terug te keren naar zijn vaderland te midden van de toenemende dreiging van oorlog.

Zijn tijd in de Verenigde Staten was echter van groot belang voor zijn latere theologische ontwikkeling. Tijdens zijn verblijf in Amerika kwam hij in aanraking met verschillende theologische perspectieven en maakte hij kennis met prominente theologen en sociale denkers. Hij was met name beïnvloed door de leer van de "leer van de Godmensch", die hij daar tegenkwam. Dit idee, dat God zichzelf openbaart in de menselijkheid van Jezus Christus, zou een centraal thema worden in 

Bonhoeffer's latere theologische werk.

Hoewel zijn tijd in de Verenigde Staten kort was, had het een blijvende invloed op zijn denken en zijn engagement voor sociale rechtvaardigheid en vredeswerk. 

Na zijn terugkeer naar Duitsland bleef Bonhoeffer actief betrokken bij het verzet tegen het naziregime en stond hij bekend om zijn moedige standpunten tegen onrechtvaardigheid en onderdrukking. Helaas werd hij in 1945 gevangengenomen en kort daarna geëxecuteerd door de nazi's vanwege zijn betrokkenheid bij het verzet.

Ghandi

• In die tijd had hij een briefwisseling met Ghandi.
• Bonhoeffer had al een afspraak met hem om hem in India te bezoeken, maar daar is het niet meer van gekomen.
• Pacifist.
  

Bonhoeffer stuurde Gandhi een kopie van zijn boek "Ethiek" als een teken van zijn waardering voor Gandhi's ideeën over geweldloos verzet. Gandhi reageerde op Bonhoeffer met een dankbrief, waarin hij zijn waardering uitsprak voor Bonhoeffer's werk en zijn toewijding aan geweldloosheid prees.

Hoewel hun correspondentie niet uitgebreid was, toont dit voorbeeld aan dat Bonhoeffer en Gandhi elkaar in ieder geval indirect hebben gekend en elkaars werk hebben gerespecteerd. Deze uitwisseling van ideeën tussen twee prominente figuren in de ethiek en het sociale activisme van die tijd is van historisch belang en illustreert de wereldwijde impact van hun denken en handelen.

De Paardensprong

Het paard in het schaakspel beweegt 2 velden horizontaal met 1 veld verticaal of een beweging van 2 velden verticaal met 1 veld horizontaal. 

Er ontstaat bij een paardensprong altijd een L-vorm.

Dit gebeurde er met de Bekennende Kirche

n

r

o

e

e

b

v

d

Zijn familieleden doen mee aan een politieke samenzwering om de nazi-regering aan de kant te schuiven.

Hij werkt mee aan een coup om Hitler uit de weg te ruimen.

Maar ze worden van binnenuit verraden.

Na zijn arrestatie in 1943 werd Bonhoeffer opgesloten in de gevangenis.

Begin 1945 werd hij overgeplaatst naar concentratiekamp Flossenbürg.

contraspionagedienst

 Hij was betrokken bij operaties om Duitse Joden te helpen ontsnappen naar Zwitserland

Laatste woorden:

“Dit is het einde, voor mij het begin van het

leven."

Dietrich Bonhoeffer was betrokken bij contraspionagediensten tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1940 werd hij door de Duitse inlichtingendienst, de Abwehr, gerekruteerd om deel te nemen aan operaties om joden te helpen ontsnappen uit Duitsland en om informatie te verzamelen over de misdaden van het naziregime. Dit was een ongebruikelijke stap voor Bonhoeffer, een theoloog en pastor, maar het weerspiegelde zijn diepe overtuiging dat hij een morele verantwoordelijkheid had om te handelen tegen het onrecht van het naziregime.

 

Bonhoeffer gebruikte zijn contacten en reizen in heel Europa om mensen te helpen ontsnappen en informatie te verzamelen over nazi-misdaden. Hij werkte nauw samen met anderen in het verzet, waaronder leden van de geheime organisatie "Kreisau Circle", die zich verzette tegen het naziregime en plannen maakte voor een nieuw Duitsland na de oorlog.

Helaas werd Bonhoeffer in 1943 gearresteerd door de Gestapo nadat zijn betrokkenheid bij het verzet was ontdekt. Hij werd gevangengezet en bracht de laatste twee jaar van zijn leven door in concentratiekampen, waar hij uiteindelijk werd geëxecuteerd vlak voor het einde van de oorlog.

Bonhoeffer's betrokkenheid bij contraspionagediensten was een teken van zijn vastberadenheid om te handelen tegen onrecht en zijn bereidheid om zijn leven op het spel te zetten voor zijn overtuigingen. Zijn moed en toewijding aan gerechtigheid maken hem tot een inspirerend figuur in de geschiedenis van het verzet tegen het naziregime.

Bonhoeffer was pacifist en toch werkte Hij mee aan een moordpoging op Hitler. Wat is denk je de redenering hier achter geweest?

Navolging .

           Verzet en overgave.

God roept jou om in deze wereld gestalte te geven aan de navolging van Christus.

Wie lijden en onrecht ziet heeft de verantwoordelijkheid daar iets aan te doen

Het boek "Navolging" is een verzameling theologische reflecties en meditaties geschreven door Dietrich Bonhoeffer. Het werd voor het eerst gepubliceerd in 1937 onder de titel "Nachfolge" in het Duits. De Engelse vertaling van het boek is getiteld "The Cost of Discipleship".

"Navolging" is een van Bonhoeffer's meest invloedrijke werken en het behandelt centrale thema's van christelijk discipelschap en ethiek. Het boek is sterk beïnvloed door Jezus' oproep tot navolging in het Nieuwe Testament, met name in de Evangeliën, waar Jezus zegt: "Als iemand achter Mij wil komen, moet hij zichzelf verloochenen, zijn kruis opnemen en Mij volgen" (Matteüs 16:24).

Bonhoeffer benadrukt in "Navolging" de radicale eisen van het volgen van Christus en stelt dat ware discipelschap niet alleen bestaat uit geloof, maar ook uit actieve gehoorzaamheid aan Christus in het dagelijks leven. Hij bekritiseert wat hij noemt "goedkope genade", waarbij mensen geloven dat ze vergeving kunnen ontvangen zonder de noodzaak van ware bekering en transformatie van het leven.

Het centrale thema van het boek is de "kostbaarheid" van het discipelschap en de vereisten van het volgen van Christus, zelfs als dat betekent dat men bereid moet zijn zijn eigen comfort, veiligheid en zelfs leven op te geven. Het is een uitdagend en inspirerend werk dat gelovigen uitdaagt om serieus te overwegen wat het betekent om Jezus te volgen in de wereld van vandaag.

"Navolging" blijft een belangrijk boek in de christelijke theologie en spiritualiteit en heeft een blijvende invloed gehad op talloze gelovigen die streven naar een dieper begrip van hun geloof en een authentieker christelijk leven.

"Verzet en overgave" is een ander belangrijk werk van Dietrich Bonhoeffer. Het boek werd postuum gepubliceerd en bestaat uit brieven en aantekeningen die Bonhoeffer schreef tijdens zijn gevangenschap in de naziconcentratiekampen. Het is een verzameling van theologische reflecties en meditaties die een diepgaand inzicht bieden in Bonhoeffer's geloof en zijn ervaringen als verzetsstrijder en martelaar.

In "Verzet en overgave" onderzoekt Bonhoeffer de spanning tussen actief verzet tegen onrecht en het aanvaarden van lijden en overgave aan Gods wil. Hij weegt de ethische en theologische implicaties van het deelnemen aan gewapend verzet tegen het naziregime en onderzoekt de grenzen van geweldloosheid en pacifisme in een tijd van extreme politieke onderdrukking.

Het boek biedt ook inzicht in Bonhoeffer's persoonlijke spirituele reis tijdens zijn gevangenschap en zijn diepe vertrouwen in Gods voorzienigheid te midden van lijden en ontbering. Het toont zijn vastberadenheid om zijn geloof in actie om te zetten, zelfs onder de meest moeilijke omstandigheden.

"Verzet en overgave" is een belangrijk werk dat een krachtig getuigenis biedt van Bonhoeffer's moed, vastberadenheid en diepe spirituele overtuigingen. Het blijft een inspiratiebron voor gelovigen die geconfronteerd worden met moeilijke ethische keuzes en die streven naar een dieper begrip van de relatie tussen geloof, actie en overgave aan Gods wil.

Ethiek

• Wat zou Jezus doen?
• Opkomen voor de onderdrukten.

Wat hij schreef was niet alleen theorie en filosofie, maar was  werkelijk doorleefd.

De ethiek van Dietrich Bonhoeffer is diepgaand beïnvloed door zijn theologische overtuigingen en zijn ervaringen tijdens de nazitijd in Duitsland. Bonhoeffer wordt vaak gezien als een van de belangrijkste theologen van de 20e eeuw vanwege zijn diepgaande reflecties over ethiek, discipelschap en verzet tegen onrecht.

Enkele kernprincipes van Bonhoeffer's ethiek omvatten:

Radicale navolging van Christus: Bonhoeffer benadrukt de noodzaak van een actief en betrokken christelijk leven, waarbij gelovigen geroepen worden om Jezus Christus na te volgen in hun dagelijks leven. Dit betekent niet alleen geloven, maar ook handelen in overeenstemming met de leringen en het voorbeeld van Christus.

Verantwoordelijkheidsethiek: Bonhoeffer pleit voor een ethiek gebaseerd op verantwoordelijkheid en gehoorzaamheid aan Gods wil, zelfs als dit betekent dat men zich moet verzetten tegen overheersende machten en onrechtvaardige systemen. Hij stelt dat christenen een morele verantwoordelijkheid hebben om op te komen voor gerechtigheid, zelfs als dit persoonlijke offers met zich meebrengt.

Gemeenschaps- en relationele ethiek: Bonhoeffer benadrukt het belang van gemeenschap en relaties in de christelijke ethiek. Hij stelt dat liefde voor de medemens en zorg voor de ander essentiële aspecten zijn van christelijk leven en dat ethisch handelen moet worden geleid door liefde en mededogen.

Geweldloos verzet en gewetensvrijheid: Hoewel Bonhoeffer overwoog dat geweld soms gerechtvaardigd kan zijn als laatste redmiddel tegen onrecht, pleitte hij over het algemeen voor geweldloos verzet als de voorkeursmethode om te reageren op onrecht. Hij benadrukte ook het belang van individuele gewetensvrijheid en de noodzaak om te handelen in overeenstemming met een geïnformeerd en gewetensvol besef van wat juist is.

De ethiek van Bonhoeffer is diepgaand en uitdagend, en blijft relevant voor moderne gelovigen die worstelen met ethische dilemma's en streven naar een dieper begrip van hun roeping als christenen.

In essentie zou Bonhoeffer's ethiek kunnen worden samengevat als het streven om te handelen in overeenstemming met de vraag: "Wat zou Jezus doen?" Deze vraag vormt de kern van het christelijk discipelschap en drijft Bonhoeffer's ethische overwegingen en acties.

Voor Bonhoeffer betekent het navolgen van Jezus Christus het volgen van zijn voorbeeld van liefde, vergeving, gerechtigheid en dienstbaarheid aan anderen. Het betekent ook het erkennen van de roep van Christus om op te komen voor degenen die onderdrukt worden, te strijden tegen onrecht en zich te verzetten tegen de machten van het kwaad, zelfs als dat persoonlijke offers met zich meebrengt.

Kortom, Bonhoeffer's ethiek draait om het zoeken naar antwoorden in de geest van Jezus Christus en het streven naar een leven dat in overeenstemming is met zijn leringen en voorbeeld. Dit omvat het streven naar gerechtigheid, vrede, liefde en barmhartigheid in al onze handelingen en relaties, en het erkennen van onze verantwoordelijkheid om deel te nemen aan Gods werk van verlossing en vernieuwing in de wereld.

v

g

l

i

e

r

v

o

n

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

A

B

Bonhoeffer onderscheiding

• Pater Frans van der Lugt
• Angela Merkel
• Malala Yousafzai

Zijn de leerdoelen behaald?

Ik heb Kennis genomen van het leven van Bonhoeffer.

Ik ben instaat om de inhoud van deze ethiek te benoemen en uit te leggen.

Daarnaast kan ik duidelijk uitleggen wat ik zelf van deze ethiek vind en waarom.