Erasmus VO

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1,2

Introduction

Lesdoelen A Denkbeelden van de Verlichting (18e eeuw): Mensen willen hun kennis vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand. Ze zijn daarbij kritisch: niet zomaar alles aannemen omdat een koning of de kerk dat zegt. Ze vinden dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, van arbeider tot koning en van alle godsdienstige gezindten. B Enkele belangrijke personen uit deze periode: - Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) - Christiaan Huygens (1629-1695) - Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) - Eise Eisinga (1744-1828)

Instructions

Canonvensters: Christiaan Huygens en Eise Eisinga

Voortgezet onderwijs onderbouw

Nodig voor deze les

Voor elke leerling een mobiel, tablet of laptop met internet.

Tip: zet tijdens het geven van de les de notities uit (rechtsonder de slide).

Print u de les, dan hebt u zelf de notities bij de hand.

Opbouw van de les (50-60 minuten)

In de bijlage hiernaast is extra achtergrondinformatie te vinden.

Inleiding (5 minuten)

In het Engels wordt de Verlichting ook wel genoemd: Age of Reason.

In plaats van klakkeloos overnemen wat kerk of koning zei, gingen mensen ‘zelf nadenken’ belangrijk vinden. Wees kritisch!

De Verlichtingsideeën ontstonden in de bovenlaag van de bevolking, bij de wetenschappers en de gegoede burgerij. Deze ideeën verspreidden zich steeds verder door de samenleving.

De Verlichting: gebruik je verstand (10-15 minuten)

In dit deel van de les staan de beroemde wetenschappers Antoni van Leeuwenhoek en Christiaan Huygens centraal. Door middel van onderzoek en experimenteren stelden zij zichzelf vragen over onder meer de aarde, het menselijk lichaam, het heelal en techniek.

De Verlichting: wees kritisch (10-15 minuten)

Op 8 mei 1774 stonden vier planeten en de maan op een rij aan de hemel. Dominee Eelco Alta, die zich net als Eise Eisinga ook met wetenschap bezig hield, schreef anoniem een boekje waarin hij zei dat door de onderlinge krachten van de planeten het hele zonnestelsel uit elkaar getrokken zou worden. De aarde zou vergaan. Het boekje werd niet gepubliceerd (omdat jaren daarvoor in de provincie al paniek was ontstaan bij een ander natuurverschijnsel), maar toch kwamen er discussies over.

Eise Eisinga bouwde het zonnestelsel na om iedereen te laten zien hoe het in werkelijkheid in elkaar zat.

De Verlichting: iedereen is gelijk (10-15 minuten)

Als man van de Verlichting heeft ook de rijke ondernemer Pieter Teyler belangstelling voor kunst en wetenschap. 

Tijdens de Verlichting vinden steeds meer mensen dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, man èn vrouw, van burger tot adel, van welk geloof dan ook.

Teyler onderstreept deze nieuwe waarden met zijn nalatenschap van 2 miljoen Nederlandse guldens (vergelijkbaar met 80 miljoen euro nu), die hij bestemt voor het bevorderen van godsdienst en het stimuleren van kunst en wetenschappen. Teylers Museum is het oudste museum van Nederland.

Afsluiting (5 minuten)

Tot slot zien de leerlingen welke personen bij welke musea horen. Alle musea bieden lesprogramma's voor het voortgezet onderwijs aan. Kom eens met de klas op bezoek bij Rijksmuseum Boerhaave, het Eise Eisinga Planetarium en Teylers Museum!

www.rijksmuseumboerhaave.nl

www.teylersmuseum.nl

www.planetarium-friesland.nl

Deze les is ontwikkeld door deelnemende musea van het Canonnetwerk van de Canon van Nederland: Teylers Museum in Haarlem, Rijksmuseum Boerhaave in Leiden en Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker.

https://www.canonvannederland.nl/nl/page/136920/canonmusea

Erasmus

± 1469 - 1536

Een wereldberoemde denker

Fragment duurt 3:19 min.

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

Leerdoelen

Lees/leerstof

Zelf meedoen

Terugblik

Afbeelding vergroten

Zelf lezen en denken

Navigeren door de les

Symbolen die we tijdens deze les gebruiken:

Hotspot: klik en lees meer

± 1469 - 1536

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

Leerdoelen

Na deze les:

- weet je wie Desiderius Erasmus was

- ken je de belangrijkste ideeën van Erasmus 

- heb je kennisgemaakt met enkele SLEUTELSTUKKEN, belangrijke 

  boeken en brieven van Erasmus, uit de collectie van Bibliotheek 

  Rotterdam. 

 

Het thema 'Erasmus' is onderdeel van de Canon van Nederland: de vijftig belangrijkste gebeurtenissen, personen en onderwerpen uit de geschiedenis van Nederland. http://www.canonvannederland.nl

± 1469 - 1536

Bij welk tijdvak hoort Erasmus? 

± 1469 - 1536

± 1469 - 1536

Wat zie je op het schilderij?  

Welke informatie geeft dit over Erasmus?  

Antwoorden: het is een man, schilderij lijkt van lang geleden, draagt een muts, draagt een winterjas, is aan het schrijven, hij draagt ringen, hij houdt van boeken, hij kijkt serieus etc. 

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Erasmus

Deze les gaat over Desiderius Erasmus van Rotterdam (± 1469 - 1536 ).

Hij leefde rond 1500.

Vier sleutelstukken vertellen zijn verhaal. 

Ze horen bij het venster Erasmus uit de Canon van Nederland. 

De sleutelstukken worden bewaard 

in Bibliotheek Rotterdam. 

Hier bevindt zich de grootste Erasmuscollectie ter wereld.

filmfragment van 3.20 minuten

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Sleutelstuk 1: 

Een boek uit de bibliotheek van 

Erasmus

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Erasmus was een kind van zijn tijd, de Renaissance. Dit is de tijd na de Middeleeuwen. In deze tijd ontstond er weer nieuwe belangstelling voor de periode daarvóór, de Griekse en Romeinse oudheid. Dit zie je overal in terug: in de kunst, in de architectuur en in het denken. 

Erasmus is één van die denkers. 

Het sleutelstuk is een boek uit zijn bibliotheek. Het laat zijn belangstelling voor de klassieke oudheid zien. Hij gebruikte dit boek als bron om de wereld van de Grieken en Romeinen beter te leren kennen. Erasmus vond dat hierin allerlei voorbeelden stonden over hoe je een goede burger kunt zijn. 

Kind van zijn tijd

Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op? 
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb. 

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Hij schreef achterin het boek in het Latijn:

'Ik ben van Erasmus'. 

Veel van zijn boeken zijn daaraan nog steeds te herkennen. 

'Sum Erasmi' - Ik ben van Erasmus. Dit schreef Erasmus in veel van zijn boeken. 

Dit boek is geschreven in het Latijn. 

Boeken over de oude Grieken en Romeinen vond Erasmus interessant. Ze vertellen veel bruikbare levenslessen. 

Waarom leest Erasmus graag teksten uit de klassieke oudheid?  

± 1469 - 1536

1. Om de spannende verhalen
2. Hij wilde Grieks en Latijn leren lezen.
3. De moeilijke teksten waren een uitdaging voor hem
4. Er staan bruikbare levenslessen in.

Vanaf 1674 werden de bevindingen van Van Leeuwenhoek gepubliceerd in de Philosophical Transactions, maar op den duur wekten zijn wonderlijke waarnemingen zoveel ongeloof dat een delegatie werd afgevaardigd om de microscopische wezentjes met eigen ogen te aanschouwen.

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Erasmus is een beroemde humanist. In het humanisme staat de mens centraal. Als mens moet je zelfbewust, met veel zorg en aandacht, nadenken hoe je omgaat met jezelf en je omgeving. 

De ideeën van Erasmus hebben nog altijd invloed op hoe we in de Nederlandse samenleving met elkaar omgaan. 

Erasmus is een humanist

Bekijk het filmpje

Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op? 
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb. 

Fragment duurt 1:29 min.

Wat vind jij belangrijk om 

een goede burger te zijn? 

± 1469 - 1536

Woordweb

Les met devices 

De leerlingen beantwoorden deze vraag via hun device. De antwoorden verschijnen in beeld. U maakt de antwoorden zichtbaar door op het spreekwolkje te klikken. Door nogmaals klikken ziet u tevens de naam van de leerling staan. Optioneel: opmerkingen kunnen worden verwijderd door ze naar de prullenbak te slepen.

 

Les zonder devices 

U beantwoordt de vraag samen met de leerlingen klassikaal.

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Tijdens het lezen maakte Erasmus aantekeningen in zijn boeken. En als hij zich verveelde... maakte hij een tekeningetje! 

Tekst

Tekst

Tekst

Tekst

Wat teken jij als je je verveelt?  

± 1469 - 1536

Een mens of dier

Krabbels

Versieringen en figuren

Ik teken nooit uit verveling

Iets anders

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Sleutelstuk 2: 

Een nieuwe bijbel, 

Geschreven door 

Erasmus

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Bijbel  uitgegeven door Erasmus. 

Kun je zijn naam ontdekken? 

Erasmus geloofde in God, net als iedereen in zijn tijd. 

Hij vond het belangrijk dat iedereen toegang had tot de Bijbel. Hij ontdekte dat de Bijbeltekst die in zijn tijd werd gebruikt niet helemaal klopte. Hij vergeleek vele oude versies van de Bijbeltekst en maakte verbeteringen. 

Daar kwam veel kritiek op: heilige teksten kun je toch niet zomaar aanpassen?!

Maar humanisten zagen juist wel dat Erasmus' bijbel een betere bron voor het christendom was. Deze onenigheid zorgde ervoor dat Erasmus wereldberoemd werd. 

Waren mensen blij met Erasmus' nieuwe bijbel?  

± 1469 - 1536

1. Ja iedereen was blij, want de Bijbel was nu beter.
2. Nee, want je mag de Bijbel niet zomaar veranderen.
3. De meningen waren verdeeld.
4. Ze waren vooral nieuwsgierig.

Waarom was de boekdrukkunst belangrijk voor Erasmus?  

± 1469 - 1536

1. Daardoor konden zijn ideeën overal in Europa verspreid worden.
2. Nu kon hij meer boeken lezen.
3. Hij kon daardoor beroemd worden in heel Europa.
4. De tijd van brieven aan elkaar doorgeven was voorbij.

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Sleutelstuk 3: 

Een brief van 

Erasmus

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Brieven schrijven was voor Erasmus belangrijk. Een brief was één van de weinige manieren om met mensen buiten je eigen woonplaats contact te houden. Brieven werden ook aan elkaar doorgegeven. 

Bekijk deze brief aandachtig. Zie je de handtekening 

van Erasmus? Kun je zien waar Erasmus zijn ganzenveer

van het papier haalde? Hij stopte de veer op dat 

moment in zijn inktpot, zodat hij met verse inkt 

verder kon schrijven. 

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Deze brief is bijzonder. Erasmus geeft kritiek op zijn tijdgenoot Maarten Luther. 

Beiden hebben problemen met de Katholieke kerk. 

Zie jij waar Erasmus de naam Luther voor het eerst noemt in zijn brief? 

Je ziet de naam van Luther in de eerste regel. 

Wat is hun kritiek op de kerk, denk je? 

± 1469 - 1536

1. Al die regeltjes die niks met geloof te maken hebben!
2. Priesters geven helemaal niet het goede voorbeeld.
3. Er gaat teveel geld naar pracht en praal.
4. De kerk maakt misbruik van de macht.

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Erasmus en Luther hadden verschillende ideeën over een oplossing voor de problemen van de Katholieke kerk. Luther kiest voor het protest en zelfs een nieuwe geloofsvorm, het protestantisme. 

Erasmus schrijft in de brief dat hij het met Luthers werkwijze oneens was. Hij schrijft dat Luther teveel haatgevoelens opwekt, waardoor het moeilijk is om tot een gezamenlijke oplossing te komen. 

In het volgende filmpje zie je dat de hekel aan elkaar van twee kanten komt.  

Filmfragment duurt 2:58 min.

Luther versus Erasmus

Wat hoort bij wie (volgens Erasmus)?

± 1469 - 1536

Luther

Erasmus

Debat en overleg

Een nieuwe geloofsrichting

Conflict en afscheiding

Protest

Interne verandering binnen de kerk

tolerantie en redelijkheid

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Sleutelstuk 4: 

Vrede!

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Erasmus schreef veel over oorlog en vrede. In zijn tijd was er vaak oorlog.

Zijn boek 'Querela Pacis: De klacht van Vrede'  schrijft hij in 1517 ter gelegenheid van een internationale vredesconferentie. Het heeft tot ver na zijn dood grote invloed. 

Erasmus vindt oorlog zinloos en heeft daar 

drie argumenten voor. 

Ben jij het met zijn argumenten eens? Bespreek ze samen. 

Erasmus over oorlog en vrede

Tekst

Tekst

Tekst

Tekst

Argument 1 van Erasmus: 

Oorlog is tegennatuurlijk. 

In de natuur komt oorlog niet voor.

± 1469 - 1536

Daar ben ik het mee eens

Daar ben ik het niet mee eens

Tekst

Tekst

Tekst

Tekst

Argument 2 van Erasmus: 

Oorlog brengt vooral ellende voor mensen die er niets mee te maken hebben. 

± 1469 - 1536

Daar ben ik het mee eens

Daar ben ik het niet mee eens

Argument 3 van Erasmus: 

Mensen moeten geen oorlog voeren, maar samenleven, want iedereen is christen. 

Hoe zou jij zelf de zin afmaken: 

Mensen moeten geen oorlog voeren, want....

± 1469 - 1536

Tekst

Tekst

Tekst

Tekst

De sleutelstukken vind je in de Openbare Bibliotheek van Rotterdam. Vind je het logisch dat de Erasmuscollectie in Rotterdam is? 

± 1469 - 1536

Ja, want Erasmus is geboren in Rotterdam en noemde zichzelf 'Roterodamus'

Nee, want Erasmus was alleen als peuter in Rotterdam en daarna nooit meer.

De volledige citaten zijn: 

1. Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk.

2. Heb de moed je eigen verstand te gebruiken! / Durf (zelf) te denken!

3. Het doel van een Encyclopedie is om kennis te verzamelen die verspreid is over het aardoppervlak; om er het algemene systeem van duidelijk te maken aan de mensen met wie we leven, en het door te geven aan de mensen die na ons komen.

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Erasmus gebruikte de naam Rotterdam om zichzelf te onderscheiden. Omgekeerd gebruikt Rotterdam nu de naam Erasmus als uithangbord voor de stad. Drie keer raden hoe deze brug heet! 

De Erasmusbrug! 

Tekst

Tekst

Tekst

Tekst

Je weet nu meer over Erasmus 

en zijn ideeën over de wereld. 

Wat vond je van de les? 

± 1469 - 1536

😒🙁😐🙂😃

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

± 1469 - 1536

Deze les is gemaakt door Bibliotheek Rotterdam. 

Bezoek op de 3e etage de Erasmus Experience: http://www.erasmushoudtjescherp.nl 

Bibliotheek Rotterdam beheert de grootste Erasmuscollectie ter wereld, met onder andere de vier sleutelstukken uit deze les. 

Behalve Erasmus is er nog veel meer erfgoed in de bibliotheek:

 http://www.bibliotheek.rotterdam.nl/erfgoed

Voor vragen over schoolbezoek kun je contact opnemen via: http://[e-mail]

Voor vragen over de erfgoedcollecties: 

http://[e-mail]

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

COLOFON

hier komt een overzicht van de foto's en herkomst