Nederlands Openluchtmuseum
Daar maak je geschiedenis mee

Erasmus VO

Erasmus
± 1469 - 1536
Een wereldberoemde denker
1 / 37
next
Slide 1: Slide
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 1,2

This lesson contains 37 slides, with interactive quizzes, text slides and 3 videos.

time-iconLesson duration is: 60 min

Introduction

Lesdoelen A Denkbeelden van de Verlichting (18e eeuw): Mensen willen hun kennis vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand. Ze zijn daarbij kritisch: niet zomaar alles aannemen omdat een koning of de kerk dat zegt. Ze vinden dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, van arbeider tot koning en van alle godsdienstige gezindten. B Enkele belangrijke personen uit deze periode: - Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) - Christiaan Huygens (1629-1695) - Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) - Eise Eisinga (1744-1828)

Instructions

Canonvensters: Christiaan Huygens en Eise Eisinga
Voortgezet onderwijs onderbouw

Nodig voor deze les
Voor elke leerling een mobiel, tablet of laptop met internet.
Tip: zet tijdens het geven van de les de notities uit (rechtsonder de slide).
Print u de les, dan hebt u zelf de notities bij de hand.

Opbouw van de les (50-60 minuten)
In de bijlage hiernaast is extra achtergrondinformatie te vinden.

Inleiding (5 minuten)
In het Engels wordt de Verlichting ook wel genoemd: Age of Reason.
In plaats van klakkeloos overnemen wat kerk of koning zei, gingen mensen ‘zelf nadenken’ belangrijk vinden. Wees kritisch!
De Verlichtingsideeën ontstonden in de bovenlaag van de bevolking, bij de wetenschappers en de gegoede burgerij. Deze ideeën verspreidden zich steeds verder door de samenleving.

De Verlichting: gebruik je verstand (10-15 minuten)
In dit deel van de les staan de beroemde wetenschappers Antoni van Leeuwenhoek en Christiaan Huygens centraal. Door middel van onderzoek en experimenteren stelden zij zichzelf vragen over onder meer de aarde, het menselijk lichaam, het heelal en techniek.

De Verlichting: wees kritisch (10-15 minuten)
Op 8 mei 1774 stonden vier planeten en de maan op een rij aan de hemel. Dominee Eelco Alta, die zich net als Eise Eisinga ook met wetenschap bezig hield, schreef anoniem een boekje waarin hij zei dat door de onderlinge krachten van de planeten het hele zonnestelsel uit elkaar getrokken zou worden. De aarde zou vergaan. Het boekje werd niet gepubliceerd (omdat jaren daarvoor in de provincie al paniek was ontstaan bij een ander natuurverschijnsel), maar toch kwamen er discussies over.
Eise Eisinga bouwde het zonnestelsel na om iedereen te laten zien hoe het in werkelijkheid in elkaar zat.

De Verlichting: iedereen is gelijk (10-15 minuten)
Als man van de Verlichting heeft ook de rijke ondernemer Pieter Teyler belangstelling voor kunst en wetenschap. 
Tijdens de Verlichting vinden steeds meer mensen dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, man èn vrouw, van burger tot adel, van welk geloof dan ook.
Teyler onderstreept deze nieuwe waarden met zijn nalatenschap van 2 miljoen Nederlandse guldens (vergelijkbaar met 80 miljoen euro nu), die hij bestemt voor het bevorderen van godsdienst en het stimuleren van kunst en wetenschappen. Teylers Museum is het oudste museum van Nederland.

Afsluiting (5 minuten)
Tot slot zien de leerlingen welke personen bij welke musea horen. Alle musea bieden lesprogramma's voor het voortgezet onderwijs aan. Kom eens met de klas op bezoek bij Rijksmuseum Boerhaave, het Eise Eisinga Planetarium en Teylers Museum!

Deze les is ontwikkeld door deelnemende musea van het Canonnetwerk van de Canon van Nederland: Teylers Museum in Haarlem, Rijksmuseum Boerhaave in Leiden en Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker.

Items in this lesson

Erasmus
± 1469 - 1536
Een wereldberoemde denker

Slide 1 - Slide

Fragment duurt 3:19 min.

Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
Leerdoelen
Lees/leerstof
Zelf meedoen
Terugblik
Afbeelding vergroten
Zelf lezen en denken
Navigeren door de les
Symbolen die we tijdens deze les gebruiken:
Hotspot: klik en lees meer
± 1469 - 1536

Slide 2 - Slide

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
Leerdoelen
Na deze les:
- weet je wie Desiderius Erasmus was
- ken je de belangrijkste ideeën van Erasmus 
- heb je kennisgemaakt met enkele SLEUTELSTUKKEN, belangrijke 
  boeken en brieven van Erasmus, uit de collectie van Bibliotheek 
  Rotterdam. 
 
Het thema 'Erasmus' is onderdeel van de Canon van Nederland: de vijftig belangrijkste gebeurtenissen, personen en onderwerpen uit de geschiedenis van Nederland. http://www.canonvannederland.nl
± 1469 - 1536

Slide 3 - Slide

This item has no instructions

Bij welk tijdvak hoort Erasmus? 
± 1469 - 1536

Slide 4 - Drag question

This item has no instructions

± 1469 - 1536
Wat zie je op het schilderij?  
Welke informatie geeft dit over Erasmus?  

Slide 5 - Slide

Antwoorden: het is een man, schilderij lijkt van lang geleden, draagt een muts, draagt een winterjas, is aan het schrijven, hij draagt ringen, hij houdt van boeken, hij kijkt serieus etc. 

Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Erasmus
Deze les gaat over Desiderius Erasmus van Rotterdam (± 1469 - 1536 ).
Hij leefde rond 1500.
Vier sleutelstukken vertellen zijn verhaal. 
Ze horen bij het venster Erasmus uit de Canon van Nederland. 
De sleutelstukken worden bewaard 
in Bibliotheek Rotterdam. 
Hier bevindt zich de grootste Erasmuscollectie ter wereld.



Slide 6 - Slide

This item has no instructions

Slide 7 - Video

filmfragment van 3.20 minuten

Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Sleutelstuk 1: 
Een boek uit de bibliotheek van 
Erasmus

Slide 8 - Slide

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536



Erasmus was een kind van zijn tijd, de Renaissance. Dit is de tijd na de Middeleeuwen. In deze tijd ontstond er weer nieuwe belangstelling voor de periode daarvóór, de Griekse en Romeinse oudheid. Dit zie je overal in terug: in de kunst, in de architectuur en in het denken. 
Erasmus is één van die denkers. 

Het sleutelstuk is een boek uit zijn bibliotheek. Het laat zijn belangstelling voor de klassieke oudheid zien. Hij gebruikte dit boek als bron om de wereld van de Grieken en Romeinen beter te leren kennen. Erasmus vond dat hierin allerlei voorbeelden stonden over hoe je een goede burger kunt zijn. 

Kind van zijn tijd

Slide 9 - Slide

Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op? 
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb. 

Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Hij schreef achterin het boek in het Latijn:
'Ik ben van Erasmus'. 
Veel van zijn boeken zijn daaraan nog steeds te herkennen
'Sum Erasmi' - Ik ben van Erasmus. Dit schreef Erasmus in veel van zijn boeken. 
Dit boek is geschreven in het Latijn. 
Boeken over de oude Grieken en Romeinen vond Erasmus interessant. Ze vertellen veel bruikbare levenslessen. 

Slide 10 - Slide

This item has no instructions


Waarom leest Erasmus graag teksten uit de klassieke oudheid?  
± 1469 - 1536
A
Om de spannende verhalen
B
Hij wilde Grieks en Latijn leren lezen.
C
De moeilijke teksten waren een uitdaging voor hem
D
Er staan bruikbare levenslessen in.

Slide 11 - Quiz

Vanaf 1674 werden de bevindingen van Van Leeuwenhoek gepubliceerd in de Philosophical Transactions, maar op den duur wekten zijn wonderlijke waarnemingen zoveel ongeloof dat een delegatie werd afgevaardigd om de microscopische wezentjes met eigen ogen te aanschouwen.

Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536



Erasmus is een beroemde humanist. In het humanisme staat de mens centraal. Als mens moet je zelfbewust, met veel zorg en aandacht, nadenken hoe je omgaat met jezelf en je omgeving. 
De ideeën van Erasmus hebben nog altijd invloed op hoe we in de Nederlandse samenleving met elkaar omgaan. 
Erasmus is een humanist
Bekijk het filmpje

Slide 12 - Slide

Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op? 
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb. 

Slide 13 - Video

Fragment duurt 1:29 min.
Wat vind jij belangrijk om 
een goede burger te zijn? 
± 1469 - 1536

Slide 14 - Mind map

Woordweb

Les met devices 
De leerlingen beantwoorden deze vraag via hun device. De antwoorden verschijnen in beeld. U maakt de antwoorden zichtbaar door op het spreekwolkje te klikken. Door nogmaals klikken ziet u tevens de naam van de leerling staan. Optioneel: opmerkingen kunnen worden verwijderd door ze naar de prullenbak te slepen.
 
Les zonder devices 
U beantwoordt de vraag samen met de leerlingen klassikaal.


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Tijdens het lezen maakte Erasmus aantekeningen in zijn boeken. En als hij zich verveelde... maakte hij een tekeningetje! 

Slide 15 - Slide

This item has no instructions


Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Wat teken jij als je je verveelt?  
± 1469 - 1536
Een mens of dier
Krabbels
Versieringen en figuren
Ik teken nooit uit verveling
Iets anders

Slide 16 - Poll

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Sleutelstuk 2: 
Een nieuwe bijbel, 
Geschreven door 
Erasmus

Slide 17 - Slide

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Bijbel  uitgegeven door Erasmus. 
Kun je zijn naam ontdekken? 
Erasmus geloofde in God, net als iedereen in zijn tijd. 
Hij vond het belangrijk dat iedereen toegang had tot de Bijbel. Hij ontdekte dat de Bijbeltekst die in zijn tijd werd gebruikt niet helemaal klopte. Hij vergeleek vele oude versies van de Bijbeltekst en maakte verbeteringen. 

Daar kwam veel kritiek op: heilige teksten kun je toch niet zomaar aanpassen?!
Maar humanisten zagen juist wel dat Erasmus' bijbel een betere bron voor het christendom was. Deze onenigheid zorgde ervoor dat Erasmus wereldberoemd werd. 

Slide 18 - Slide

This item has no instructions


Waren mensen blij met Erasmus' nieuwe bijbel?  
± 1469 - 1536
A
Ja iedereen was blij, want de Bijbel was nu beter.
B
Nee, want je mag de Bijbel niet zomaar veranderen.
C
De meningen waren verdeeld.
D
Ze waren vooral nieuwsgierig.

Slide 19 - Quiz

This item has no instructions


Waarom was de boekdrukkunst belangrijk voor Erasmus?  
± 1469 - 1536
A
Daardoor konden zijn ideeën overal in Europa verspreid worden.
B
Nu kon hij meer boeken lezen.
C
Hij kon daardoor beroemd worden in heel Europa.
D
De tijd van brieven aan elkaar doorgeven was voorbij.

Slide 20 - Quiz

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Sleutelstuk 3: 
Een brief van 
Erasmus

Slide 21 - Slide

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Brieven schrijven was voor Erasmus belangrijk. Een brief was één van de weinige manieren om met mensen buiten je eigen woonplaats contact te houden. Brieven werden ook aan elkaar doorgegeven. 

Bekijk deze brief aandachtig. Zie je de handtekening 
van Erasmus? Kun je zien waar Erasmus zijn ganzenveer
van het papier haalde? Hij stopte de veer op dat 
moment in zijn inktpot, zodat hij met verse inkt 
verder kon schrijven. 


Slide 22 - Slide

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Deze brief is bijzonder. Erasmus geeft kritiek op zijn tijdgenoot Maarten Luther. 
Beiden hebben problemen met de Katholieke kerk. 
Zie jij waar Erasmus de naam Luther voor het eerst noemt in zijn brief? 


Slide 23 - Slide

Je ziet de naam van Luther in de eerste regel. 

Wat is hun kritiek op de kerk, denk je? 
± 1469 - 1536
A
Al die regeltjes die niks met geloof te maken hebben!
B
Priesters geven helemaal niet het goede voorbeeld.
C
Er gaat teveel geld naar pracht en praal.
D
De kerk maakt misbruik van de macht.

Slide 24 - Quiz

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Erasmus en Luther hadden verschillende ideeën over een oplossing voor de problemen van de Katholieke kerk. Luther kiest voor het protest en zelfs een nieuwe geloofsvorm, het protestantisme. 

Erasmus schrijft in de brief dat hij het met Luthers werkwijze oneens was. Hij schrijft dat Luther teveel haatgevoelens opwekt, waardoor het moeilijk is om tot een gezamenlijke oplossing te komen. 

In het volgende filmpje zie je dat de hekel aan elkaar van twee kanten komt.  

Slide 25 - Slide

This item has no instructions

Slide 26 - Video

Filmfragment duurt 2:58 min.
Luther versus Erasmus
Wat hoort bij wie (volgens Erasmus)?
± 1469 - 1536
Luther
Erasmus
Debat en overleg
Een nieuwe geloofsrichting
Conflict en afscheiding
Protest
Interne verandering binnen de kerk
tolerantie en redelijkheid

Slide 27 - Drag question

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Sleutelstuk 4: 
Vrede!

Slide 28 - Slide

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536



Erasmus schreef veel over oorlog en vrede. In zijn tijd was er vaak oorlog.
Zijn boek 'Querela Pacis: De klacht van Vrede'  schrijft hij in 1517 ter gelegenheid van een internationale vredesconferentie. Het heeft tot ver na zijn dood grote invloed. 
Erasmus vindt oorlog zinloos en heeft daar 
drie argumenten voor. 
Ben jij het met zijn argumenten eens? Bespreek ze samen. 


Erasmus over oorlog en vrede

Slide 29 - Slide

This item has no instructions


Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Argument 1 van Erasmus: 
Oorlog is tegennatuurlijk. 
In de natuur komt oorlog niet voor.
± 1469 - 1536
Daar ben ik het mee eens
Daar ben ik het niet mee eens

Slide 30 - Poll

This item has no instructions


Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Argument 2 van Erasmus: 
Oorlog brengt vooral ellende voor mensen die er niets mee te maken hebben. 
± 1469 - 1536
Daar ben ik het mee eens
Daar ben ik het niet mee eens

Slide 31 - Poll

This item has no instructions


Argument 3 van Erasmus: 
Mensen moeten geen oorlog voeren, maar samenleven, want iedereen is christen. 
Hoe zou jij zelf de zin afmaken: 
Mensen moeten geen oorlog voeren, want....
timer
1:00
± 1469 - 1536

Slide 32 - Open question

This item has no instructions


Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
De sleutelstukken vind je in de Openbare Bibliotheek van Rotterdam. Vind je het logisch dat de Erasmuscollectie in Rotterdam is? 
± 1469 - 1536
Ja, want Erasmus is geboren in Rotterdam en noemde zichzelf 'Roterodamus'
Nee, want Erasmus was alleen als peuter in Rotterdam en daarna nooit meer.

Slide 33 - Poll

De volledige citaten zijn: 

1. Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk.

2. Heb de moed je eigen verstand te gebruiken! / Durf (zelf) te denken!

3. Het doel van een Encyclopedie is om kennis te verzamelen die verspreid is over het aardoppervlak; om er het algemene systeem van duidelijk te maken aan de mensen met wie we leven, en het door te geven aan de mensen die na ons komen.


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Erasmus gebruikte de naam Rotterdam om zichzelf te onderscheiden. Omgekeerd gebruikt Rotterdam nu de naam Erasmus als uithangbord voor de stad. Drie keer raden hoe deze brug heet! 
De Erasmusbrug! 

Slide 34 - Slide

This item has no instructions


Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Je weet nu meer over Erasmus 
en zijn ideeën over de wereld. 
Wat vond je van de les? 
± 1469 - 1536
😒🙁😐🙂😃

Slide 35 - Poll

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
± 1469 - 1536
Deze les is gemaakt door Bibliotheek Rotterdam. 
Bezoek op de 3e etage de Erasmus Experience: http://www.erasmushoudtjescherp.nl 

Bibliotheek Rotterdam beheert de grootste Erasmuscollectie ter wereld, met onder andere de vier sleutelstukken uit deze les. 
Behalve Erasmus is er nog veel meer erfgoed in de bibliotheek:

Voor vragen over schoolbezoek kun je contact opnemen via: http://erfgoededucatie@bibliotheek.rotterdam.nl

Voor vragen over de erfgoedcollecties: 

Slide 36 - Slide

This item has no instructions


Aardappeloproer
1917



Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug
COLOFON

hier komt een overzicht van de foto's en herkomst

Slide 37 - Slide

This item has no instructions