Leven in de Sovjet-Unie onder Lenin en Stalin (1917-1953)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Introduction

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Russische Revolutie verliep, hoe Josef Stalin de Sovjet-Unie veranderde in een linkse dictatuur en hoe de bevolking leefde onder zijn bewind.

Leven in de Sovjet-Unie

onder Lenin en Stalin 

(1917-1953)

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Russische Revolutie verliep, hoe Stalin de Sovjet-Unie veranderde in een extreemlinkse dictatuur en hoe de bevolking leefde onder zijn bewind.

De Sovjet-Unie

• De Sovjet-Unie is de naam voor Rusland (met een aantal andere landen) tussen 1922 en 1991, toen het land een communistische dictatuur was.
  

• Een sovjet is een raad van boeren, arbeiders en soldaten.
  
• Het bestuur van Sovjet-Unie zou in handen van deze sovjets moeten zijn...
  

Wat is communisme? (1)

• Arbeiders aan de macht

• Alle rijkdommen (ook de fabrieken en de machines) naar de arbeiders

• Omdat 'rijken' en fabrikanten dit niet zomaar zullen laten gebeuren zal er een revolutie van arbeiders komen, mét geweld.

Wat is communisme? (2)

• Einde aan de klassenmaatschappij (indeling van de maatschappij naar economische positie)
  

• Tegen kapitalisme (ergens geld in stoppen met als doel meer geld te verdienen: winst maken). 

• Marx: "Mensen zonder kapitaal moeten leven van hun arbeid."

Wat is communisme? (3)

• Karl Marx schreef zijn ideeën op in Het Communistisch Manifest en later in Das Kapital
  

• Toen Marx in 1883 stierf was er nog nergens een revolutie van arbeiders geweest en bestond het communisme alleen op papier

• Op zijn graf in Londen staat: "Arbeiders aller landen verenigt U"

Rusland voor 1917

• Keizerrijk (Russische keizer is een tsaar)

• Grote verschillen tussen arm en rijk

• Bondgenoot van Engeland en Frankrijk vóór en tijdens de Eerste Wereldoorlog (tot 1917)

Russische Revolutie

1917

Oorzaken

• Volk heeft het slecht: gebrek aan alles

• Verlies Russisch-Japanse oorlog (1904-1905)

• Bloedig neerslaan van opstand (1905): Bloedige zondag

• Grote verliezen in de Eerste Wereldoorlog

Bloedige Zondag

1905

• De Russische bevolking wil tijdens een demonstratie de tsaar duidelijk maken dat het niet zo goed gaat in het land én om hem te ondersteunen
• De meeste demonstranten zijn helemaal niet tegen de tsaar!

Verliezen in de 

Eerst Wereldoorlog

• Het Russische leger is groot, maar zwak en slecht uitgerust.
• Soms hebben soldaten niet eens een wapen

Februari 1917

• Voedselrellen en stakingen

• Demonstraties tegen de tsaar

• Er komt een voorlopige (democratische) regering

• Tsaar treedt af en wordt gearresteerd

Aprilstellingen van Lenin

april 1917

• alle grond aan de boeren
• alle macht aan de sovjets
• alle fabrieken aan de arbeiders
• vrede met Duitsland

Oktober 1917

• Onrust in Rusland blijft
  

• Duitsland(!) helpt Lenin, Rusland binnen te smokkelen (april 1917)

• Communisten o.l.v. Lenin grijpen de macht en de voorlopige regering wordt afgezet

Vrede van Brest-Litovsk

maart 1918

• Het communistische Sovjet-Rusland (later: Sovjet-Unie) sluit vrede met Duitsland en laat zijn oude bondgenoten, Engeland en Frankrijk, in de steek
  
• Let op: ze worden geen bondgenoot van Duitsland!

In juli 1918 worden tsaar Nicolaas II en zijn gezin

op brute wijze vermoord door de communisten

De kamer waarin de familie is vermoord,

laat duidelijk zien hoeveel geweld is gebruikt.

De Sovjet-Unie 

onder Lenin

1917-1924

Vladimir Iljitsj Oeljanov werd fel tegenstander van de tsaar nadat zijn broer Aleksander ter dood was veroordeeld voor moordcomplot op de tsaar.

Vladimir gebruikte de schuilnaam Lenin (naar de rivier Lena), maar dat voorkwam niet dat hij 1895 werd opgepakt en verbannen naar Siberië.

Hoe zag de Sovjet-Unie onder Lenin er uit?

• Eén partij heeft de macht: de Communistische Partij. Dit heet ook wel: eenpartijdictatuur

• Geheime politie (NKVD) rekent af met ‘vijanden’ van de Revolutie

• Alle productie gaat naar de staat

• Geen privé-bezit

Langzaam begint een jongeman, genaamd Iosif Dzjoegasjvili (bijnaam: Stalin), steeds belangrijker binnen de Communistische Partij te worden.

Lenin moet niets van Stalin hebben: hij vindt hem te grof en ongeschikt als leider (op opvolger). Maar Lenin krijgt een aantal beroertes...

• ...en sterft in 1924 zonder een duidelijke opvolger aan te kunnen stellen.

• Het lichaam van Lenin is sindsdien opgebaard en te bekijken op het Rode Plein in Moskou

De Sovjet-Unie 

onder Stalin

1924-1953

Stalin had geen gelukkige jeugd: het gezin leefde in grote armoede. Hij ging naar school, maar werd uiteindelijk weggestuurd...

...omdat hij geen examen had afgelegd en hij de revolutionaire ideeën (van Marx) erg interessant vond. 

In maart 1919 werd Stalin als één van de vijf leden van het bestuur van de Communistische Partij gekozen. In april 1922 werd hij secretaris-generaal van de partij. Niemand wist toen dat deze functie zou uitgroeien tot het belangrijkste en machtigste ambt in de Sovjet-Unie. 

Als secretaris-generaal had hij de bevoegdheid mensen binnen de Partij posities te geven of te ontnemen...

• Stalin zal het economisch achtergebleven land snel industrialiseren en de Sovjet-Unie laten uitgroeien tot een wereldmacht.

• Maar dit had een erg hoge prijs..
  
• Het land werd een totalitaire staat met Stalin als dictator
  

Stalin wist dat Lenin de voorkeur gaf aan anderen om het land te leiden. 

Deze tegenstanders werden in een machtsstrijd, letterlijk, uit de weg geruimd.

Stalin zal het economisch achtergebleven land snel industrialiseren

en de Sovjet-Unie laten uitgroeien tot een wereldmacht.

Maar dit had een erg hoge prijs..

Het land werd een totalitaire staat met Stalin als dictator

Stalin gebruikte alles om zijn macht in het land te vergroten en te behouden, zoals censuur.

Stalin bepaalde wat er in de kranten én de geschiedenisboeken kwam te staan: vroegere medestanders werden 'er uit geschreven'

Foto's werden gemanipuleerd, zodat het leek als zijn tegenstanders nooit hadden bestaan...

...of dat ze zulke slechte dingen hadden gedaan, dat er nooit meer aan hen gedacht mocht worden

Persoonsverheerlijking

• Om het volk te laten zien dat hij de beste leider voor het beste volk, in het beste land was, liet Stalin zich graag afbeelden als een geweldige leider: een vader voor het volk.
• Dit heet persoonsverheerlijking

Showprocessen

• Tegenstanders worden (meestal) vals beschuldigd en worden in een oneerlijke rechtszaak tot zware straffen veroordeeld.

• Bij dit soort showprocessen stond de uitkomst al vast voordat de rechtszaak was begonnen: schuldig!

• ...en ze waren zeer effectief! De angst onder de bevolking was groot. 
• Zelfs zó groot dat mensen niet meer op een familiefoto met deze 'verraders' wilden worden vertoond.

Goelag

• Miljoenen 'tegenstanders' kwamen terecht in een goelag, een strafkamp.
• In deze 'opvoedingskampen' moesten de gevangenen, onder zeer zware omstandigheden, dwangarbeid verrichten.

• Sommige van deze kampen hadden niet eens hekken, omdat ontsnappen zinloos was: de kou en de wolven zouden je uiteindelijk wel doden
  

Goelag

Miljoenen 'tegenstanders' kwamen terecht in een goelag, een strafkamp.

In deze 'opvoedingskampen' moesten de gevangenen, onder zeer zware omstandigheden, dwangarbeid verrichten.

Veel van deze kampen hadden niet eens hekken, omdat ontsnappen zinloos was: de kou en de wolven zouden je uiteindelijk wel doden

• Exacte aantallen zijn onbekend, maar tussen 1936 en 1950 zijn vermoedelijk 12 miljoen mensen om het leven gekomen in de goelags.

• Meestal als gevolg van de vreselijke omstandigheden, een combinatie van: honger, kou en zware lichamelijke inspanning

De Grote Zuivering

• Stalin zag overal tegenstanders, vooral in mensen die een belangrijke rol in het bestuur of leger hadden.
• Tussen 1934 en 1938 laat Stalin rond de 1 miljoen 'tegenstanders' oppakken en veroordelen.
• De Sovjet-Unie wordt zo 'gezuiverd'.

Verheerlijking van

arbeiders en boeren

• De Sovjet-Unie is een land van arbeiders en boeren, dit zijn de helden van het land!

• Overigens leek dit in propaganda veel mooier dan de realiteit was...
  

Verheerlijking van

arbeiders en boeren

De Sovjet-Unie is een land van arbeiders en boeren,

dit zijn de helden van het land!

Overigens leek dit in propaganda veel mooier dan de realiteit was...

Collectivisatie

• De landbouw moest veranderen om alle monden te voeden. 
• Tientallen kleine zelfstandige boerderijen werden samengevoegd (collectivisatie) tot één groot boerenbedrijf, een kolchoz. 

• De boerengezinnen werkten en woonden daar met elkaar. 
• De grond, het vee, de gereedschappen, de oogst: alles was van iedereen. 

• De collectivisatie moest zorgen voor een hogere opbrengst, maar dat viel vaak tegen en er ontstonden hongersnoden. Overigens meestal door eigen schuld: boeren slachtten hun vee uit protest tegen de collectivisatie. 
  

• Boeren die zich op deze manier verzetten tegen de collectivisatie, omdat ze hun eigen boerderijtje niet wilden opgeven, werden gezien als vijanden van het communisme. Miljoenen boeren zijn om die reden vermoord.
  

Planeconomie

• Onder Stalin werd de Sovjet-Unie een planeconomie.
• Dit betekende dat de staat besliste wat én hoe er moest worden geproduceerd.

• Hiermee wilde Stalin laten zien dat de Sovjet-Unie een machtiger land was dan de kapitalistische landen met hun vrije markt-economie.

Zo waren er vijfjarenplannen: hierin was vastgelegd wat er in de komende vijf jaar moest worden geproduceerd.

Dát het werd geproduceerd was meestal belangrijker dan hoe het was geproduceerd: de kwaliteit en de keuze was beperkt.

Totalitaire samenleving

• Onder Stalin werd de Sovjet-Unie een totalitaire samenleving:
  
• Een samenleving waarin de overheid alle macht in handen heeft en grote invloed heeft op het leven van de burgers. 
  
• In een totalitaire samenleving is het individu onbelangrijk.
  

• Een ander voorbeeld van een totalitaire samenleving is: Nazi-Duitsland
  

Stalin overlijdt

5 maart 1953

Was het moord? Dat is nooit helemaal duidelijk geworden.

Wel dat Stalin in zijn laatste jaren compleet paranoia was geworden:

overal zag hij complotten tegen zich en wilde hij 'tegenstanders' uitschakelen.

De rol van de Sovjet-Unie in de geschiedenis (1)

• Tussen 1917-1939 De Sovjet-Unie wordt vrijwel genegeerd: het communisme is een verkeerd systeem

• Tussen 1939-1941: De Sovjet-Unie is onze vijand: ze hebben een verdrag met Hitler gesloten!

De rol van de Sovjet-Unie in de geschiedenis (2)

• Tussen 1941-1947: De Sovjet-Unie is onze bondgenoot: ze helpen Hitler te verslaan!

• Tussen 1947-1989: De Sovjet-Unie is onze vijand: ze willen het communisme verspreiden over de wereld!

Kies de juist volgorde

1. Lenin, Stalin, Nicolaas II
2. Nicolaas II, Lenin, Stalin
3. Stalin, Lenin, Nicolaas II
4. Nicolaas II, Stalin, Lenin

Stalin organiseerde showprocessen. Welke reden had hij daarvoor?

1. Zo liet hij zien dat hij beter was dan zijn voorganger, die mensen zonder proces in strafkampen liet opsluiten.
2. Dankzij de showprocessen werd duidelijk dat de planeconomie goed werkte.
3. Dankzij de showprocessen leek het alsof er in de Sovjet-Unie een eerlijke rechtspraak was.
4. Door de showprocessen werd Stalin steeds populairder, ook bij zijn tegenstanders.

Het doel van terreur is dat het volk in angst leeft en daardoor niet in opstand durft te komen.

1. Dit is waar
2. Dit is niet waar

In een totalitaire samenleving, zoals in de Sovjet-Unie, heeft de overheid alle macht. De overheid kan terreur dus makkelijk tegengaan. Daarom komt er in een totalitaire samenleving vrijwel nooit terreur voor.

1. Dit is waar
2. Dit is niet waar

Video

Clipphanger: Wat is communisme?

Begrippen uit deze les

• Russische Revolutie
  
• communisten
• machtsstrijd
• censuur
• propaganda
• persoonsverheerlijking
• showprocessen
• goelag
• Grote Zuivering
• collectivisatie
• planeconomie

Personen uit deze les

• Karl Marx
• tsaar Nicolaas II
• Vladimir Lenin
• Josef Stalin

Jaartallen uit deze les

• februari 1917: 1e Russische Revolutie
  
• april 1917: Aprilstellingen
• oktober 1917: 2e Russische Revolutie
• 1924: dood Lenin
• 1928: start eerste vijfjarenplan
• 1934-1938: Grote Zuivering
• 1953: dood Stalin

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen