jaren 70 tot heden literatuurgeschiedenis

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Planning

Week 10: Les 1: Literatuur. Les 2: Poëzieanalyse

Week 11: Les 1: Poëzieanalyse. Les 2: De Wandelaar

Week 12: Les 1: oefenen en herhalen. Les 2: oefenen en herhalen

Week 13: Schoolexamen Literatuurgeschiedenis

Jaren 70, jaren 80 en 90 literatuurgeschiedenis

De jaren 70 volgens Hein Hoffman

De jaren '70 waren vrolijk, optimistisch, hoopvol en links. Maar ook verbeten, inktzwart, pessimistisch en rechts. Een decennium met vele gezichten. Voor mij persoonlijk waren het de heerlijke jaren van mijn jeugd. Ik herinner me de veilige gezelligheid thuis. Mijn ouders waren links, een beetje ongeremd. We vierden alle verjaardagen met veel roken en drinken. Er stond een glaasje met sigaretten op tafel, Caballero zonder. Mijn moeder maakte huzaren salade met als garnering asperges uit blik, gevulde eieren en blokjes kaas met een zilveruitje of een augurk op een prikkertje.

Nederland in de jaren 70

Op tv en in het dagelijks leven is er onvoorstelbaar veel bloot. De VPRO laat in de Van Oekelshow om de haverklap blote vrouwen dansen. Elke Nederlandse film zit vol met functioneel bloot. Iedereen eist zijn vrijheid op. Op het werk, in het leger, op school maar ook in bed. Lesbo, homo, pedo, alles mag en alles kan. Met een, twee of meer partners, de hond, de pony of de buurman. Niets is te gek. 

Het zat allemaal niet meer in de taboesfeer. 

Nederland in de jaren 70

Vrouwen gaan meer werken. Er was een femininistische golf. Deze startte rond het thema recht op betaald werk en deelname aan het maatschappelijke leven maar breidde zich snel uit tot een krachtige brede beweging. 

Vanaf de jaren 1970 bereikte de literatuur een veel groter publiek dan voorheen dankzij de toename van de welvaart en het aantal hooggeschoolden. Door de feministische golf, kregen vrouwen een prominentere plaats in de literatuur. 

Jaren 70 literatuur

‘Wij willen de lezer terugwinnen door leesbare teksten te schrijven (...). En wij willen, godbetert, door domme en slimme en bange en geile mensen gelezen worden’. Dat staat in het ‘Manifest voor de jaren zeventig’, opgesteld in het jaar 1970 door onder andere Heere Heeresma.

Het soort literatuur waarvoor Heeresma en de zijnen pleitten, wordt ook wel ‘huiskamerproza’ genoemd: realistische, korte verhalen over het leven van alledag.

Deze groepering noemt zichzelf 'de zeventigers'. Het mimetisch proza, zoals zij het zelf noemden, wilde de werkelijkheid afbeelden zoals ze is. (mimetisch betekent nabootsing)

Jaren 70 literatuur

Een aantal schrijvers keert zich af van de directe beschrijving van de werkelijkheid, maar benadrukken: vorm, structuur en gelaagdheid van een verhaal. 

2 vrouwen van Harry Mulisch is een voorbeeld van een gelaagde roman. 

Jaren 70 literatuur

1975: 2 vrouwen van Harry Mulisch

Harry Mulisch was toen al een groot auteur met een belangrijk oeuvre. In de jaren 60 schreef Mulisch vooral verslagen van de werkelijkheid. 

In de jaren zeventig werden er weinig of geen literaire werken geschreven die taboes doorbraken zoals in de jaren vijftig en zestig. Twee vrouwen bijvoorbeeld veroorzaakte geen rel omdat het over een lesbische relatie ging. In de jaren vijftig of zestig was zo'n onderwerp voldoende voor opschudding en tumult.

Gelaagdheid in 2 vrouwen

De roman is te lezen als een liefdesroman. Deze roman zit echter knap geconstrueerd in elkaar en verwijst onder andere naar de Griekse mythe van Orpheus en Euridyce. De liefde tussen Laura en Sylvia komt zo op een algemener plan. De liefdesroman is ook te lezen als een roman over de mens die machteloos is tegenover de dood. Mulisch schreef met Twee vrouwen dus een roman die op meer niveaus te lezen is (zo gaat het boek ook nog over het schrijven zelf). Twee vrouwen is een voorbeeld van een gelaagde roman.

De grote drie

Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans en Gerard Reve

Zij worden gezien als de grootste, belangrijkste schrijvers van de naoorlogse literatuur. Harry Mulisch staat daarbij op de belangrijkste plaats. 

Jaren 80

Nederland in de jaren 80

De economische crisis ging gepaard met een hoge werkloosheid. Hierdoor moest de overheid allemaal uitkeringen betalen aan werklozen, terwijl er minder belastinginkomsten binnenkwamen.

Vooral de jonge generatie had het gevoel geen toekomst te hebben. 

Angst om 'de bom' 

In 1980 waren veel mensen doodsbang voor De Bom. Bij veel generatiegenoten leefde het besef dat het ieder moment afgelopen zou kunnen zijn. Een gek in het Kremlin of een malloot in het Witte Huis hoefde maar op een knop te drukken en de kernoorlog die al het leven op aarde zou vernietigen was een feit.

Men ging zich afvragen 'wat heeft het allemaal nog voor zin?' 

Jaren 80 literatuur

In een interview zei Joost Zwagerman: 'Ik ben een kind van de jaren zestig; dus wat heb ik daadwerkelijk meegemaakt? Niets, geen enkele revolte, terreur, geen onderdrukking (...) Ik ben beschermd opgevoed in een supergeordende tijd, in een extreem welvarend land.' Schrijvers die in de jaren tachtig en negentig debuteerden hoefden zich niet meer te verzetten, hoefden geen taboes meer te doorbreken. Voorgaande generaties hadden dat gedaan.

Jaren 80 literatuur

Veel boeken sluiten aan bij de literaire tradities die vanaf de 19e eeuw in de literatuur te vinden zijn. Veel romans zijn een mengeling van romantische thematiek en een realistische schrijfwijze.

De psychologische roman is nog altijd populair. 

Jaren 80 literatuur

Een schrijver als Joost Zwagerman schreef over het romantische thema van de onmogelijke liefde. 

In 'Gimmick' bijvoorbeeld draait het om de liefde van de hoofdpersoon voor zijn ex-vriendin, die de relatie heeft verbroken. Zwagerman plaatste dit liefdesverhaal in een hedendaags decor van moderne kunstenaars, discotheken, overmatig drankgebruik en gebruik van verdovende middelen. 

Reactie van een lezer: "Ik heb nog nooit een boek gelezen waarin zoveel gesnoven en geneukt werd, en waar zo weinig geluk, liefde, geloof of hoop in voorkwam. Dit is briljant beschreven leegte."

Starten bij 2 minuten

1990-2020

Literatuur tussen 1990-2020

In romans van de laatste jaren speelt de buitenwereld een rol. Maar of het nu gaat over terrorisme, dierenleed of oorlog, een duidelijke moraal wordt niet gegeven. Daarvoor zijn er teveel gezichtspunten. Tegelijk gaat het om de vraag wat het betekent om in een roman over zulke zaken te schrijven.

1990-2020 

De ene stroming meent dat literatuur vooral een moraal uit moet dragen, de volgende dat zij juist pure schoonheid en woordkunst moet zijn. Maar vragen naar ‘engagement’ - betrokkenheid bij de maatschappij - blijven opkomen in het literaire debat, met een hardnekkigheid die doet vermoeden dat we allemaal vinden dat literatuur uiteindelijk toch wel iets moet.

Actualiteit

Aan begin van het nieuwe millennium verschijnt de ene roman na de andere over problemen als de vluchtelingen- of de financiële crisis, terrorisme of populisme. We lezen over asielzoekers en terroristische aanslagen in de boeken van Arnon Grunberg, over dierenactivisme bij Charlotte Mutsaers (Koetsier Herfst, 2008), over vluchtelingen bij Elvis Peeters (De ontelbaren, 2005) of over de multiculturele identiteit bij Karin Amatmoekrim (Het gym, 2011). Het gaat daarbij altijd om vragen die de actualiteit overstijgen.  

Genres 1990-2020

De schrijver houdt zich lang niet altijd meer op veilige afstand van wat hij schrijft. Zo is het verschil tussen verzonnen verhalen (fictie) en ‘echt gebeurde’ (non-fictie) niet meer zo duidelijk en ook niet relevant. Dat is meteen het volgende kenmerk van de roman van na 1990: het onderscheid tussen de genres neemt af. Vaak worden verhalen afgewisseld met stukjes essay. 

Aan de slag

Optie 1:

- Ga verder met je tijdlijn (je hebt nu alle periode gehad) 

Optie 2:

- Ga de oefeningen maken op https://www.cambiumned.nl/literatuur/literatuurgeschiedenis/

Optie 3:

- Beantwoord de vragen over het eerste gedeelte literatuurgeschiedenis verder (zie Magister). De vragen over de latere tijdperken komen nog. 

Optie 4: 

- Ga 'de wandelaar' van Adriaan van Dis lezen of lees 1 van de andere boeken voor de toets verder