Woordenschat: figuurlijk taalgebruik

• ANT2+
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 4,5

Figuurlijk taalgebruik

FIGUURLIJK TAALGEBRUIK

Wat weet je al?

• Wat wordt bedoeld met figuurlijk taalgebruik?
• Kun je zelf voorbeelden geven?

LETTERLIJK

- precies zoals het geschreven is

FIGUURLIJK

- bij wijze van spreken

- er wordt iets anders bedoeld dan er eigenlijk staat

- ook wel beeldspraak genoemd

Helaas kwam er geen kip naar de gratis tennisles

LETTERLIJK

Er kwamen geen kippen naar de gratis tennisles

Helaas kwam er geen kip naar de gratis tennisles

FIGUURLIJK

Er kwam helemaal niemand naar de gratis tennisles

FIGUURLIJK TAALGEBRUIK

Bekijk het filmpje. 

• Noteer de voorbeelden van figuurlijk taalgebruik. 
• Welke kende je al? Welke zijn nieuw?
• Bespreek daarna de betekenis samen. 

- zich een hoedje schrikken

- bij iemand een wit voetje halen

- een gat in de lucht springen 

- het is een zwijnenstal

- op zijn hoede zijn (uitdrukking, niet figuurlijk)

- stralen van blijdschap

- iets onder de knie hebben

bij iemand een wit voetje (proberen te) halen  

• bij iemand (een leider, een hoger geplaatst iemand) een goede indruk proberen te maken, 
• een voorkeursbehandeling proberen te krijgen
• "slijmen"  

UITDRUKKINGEN

- combinatie van woorden die samen een eigen,

soms figuurlijke, betekenis hebben

- als je niet weet wat een uitdrukking betekent, dan zoek je in het woordenboek naar het eerste belangrijke woord uit de uitdrukking

Tim en Tom kunnen heel goed samen door één deur.

Wat is de letterlijke betekenis?

Tim en Tom kunnen heel goed samen door één deur.

Bij welk woord zoek je in het woordenboek naar
de figuurlijke betekenis?

Tim en Tom kunnen heel goed samen door één deur.

Zoek de betekenis en schrijf op.

Zoek nog een andere uitdrukking met 'deur'. 

Het moet een uitdrukking zijn die je nog niet kende. 

Noteer de uitdrukking en de betekenis. 

Dit is een andere uitdrukking met 'deur' en de betekenis ervan:

Je raadt nooit wie ik gisteren tegen het lijf liep in de stad.

Wat is de letterlijke betekenis?

Je raadt nooit wie ik gisteren tegen het lijf liep in de stad.

Bij welk woord zoek je in het woordenboek naar
de figuurlijke betekenis?

Je raadt nooit wie ik gisteren tegen het lijf liep in de stad.

Zoek de betekenis en schrijf op.

Zoek nog een andere uitdrukking met 'lijf'. 

Het moet een uitdrukking zijn die je nog niet kende. 

Noteer de uitdrukking en de betekenis. 

Dit is een andere uitdrukking met 'lijf' en de betekenis ervan:

Mieke heeft thuis een vinger in de pap.

Wat is de letterlijke betekenis?

Mieke heeft thuis een vinger in de pap.

Bij welk woord zoek je in het woordenboek naar
de figuurlijke betekenis?

Mieke heeft thuis een vinger in de pap.

Zoek de betekenis en schrijf op.

Zoek nog een andere uitdrukking met 'vinger'. 

Het moet een uitdrukking zijn die je nog niet kende. 

Noteer de uitdrukking en de betekenis. 

Dit is een andere uitdrukking met 'vinger' en de betekenis ervan:

Lees de tekst

Dit verhaal zuig ik uit mijn duim.

De twee voetbalvrienden Geer en Ger kunnen meestal heel goed samen door één deur. Ze steunen elkaar door dik en dun. Maar ze krijgen soms ruzie als er een van de twee met het verkeerde been uit bed is gestapt. Als hun team een wedstrijd verliest, dan zijn de rapen gaar. Niets is goed en ze maken van een mug een olifant.

Gelukkig gaat dat snel voorbij en is al gauw alles weer koek en ei.

iets uit je duim zuigen

1. iets heel goed kennen
2. goed met iets overweg kunnen
3. iets verzinnen
4. van niets een groot probleem maken

samen door één deur kunnen

1. samen ergens heen gaan
2. goed met elkaar overweg kunnen
3. met elkaar discussiëren
4. van niets een groot probleem maken

door dik en dun

1. altijd, onvoorwaardelijk
2. weinig, alleen als het echt moet
3. nooit, helemaal niet
4. vaak, maar niet altijd

met het verkeerde been uit bed stappen

1. vallen
2. met een slecht humeur de dag beginnen
3. alles vergeten zijn
4. van niets een groot probleem maken

de rapen zijn gaar

1. alles is opgelost
2. het komt goed
3. er is een probleem
4. het eten is klaar

van een mug een olifant maken

1. iemand respecteren zoals hij is
2. doen alsof je van niets weet
3. veel geld verdienen met weinig werk
4. van niets een groot probleem maken

alles is koek en ei

1. iemand respecteren zoals hij is
2. doen alsof je van niets weet
3. het gaat goed tussen die twee
4. van niets een groot probleem maken

Quiz

Maak de uitdrukking af. 

Maak de uitdrukking af:

Iemand voor vol ....

1. aanzien
2. geven
3. nemen
4. hebben

iemand voor vol aanzien

• iemand als volwassen beschouwen
• naar iemand luisteren als die meepraat
• iemand serieus nemen 

Maak de uitdrukking af:

Een appeltje voor de dorst ...

1. kopen
2. zien
3. eten
4. hebben

een appeltje voor de dorst

Een appeltje voor de dorst noemen we geld dat gespaard wordt om het in tijd van nood te kunnen gebruiken.

Maak de uitdrukking af:

Zijn schaapjes op het droge ...

1. brengen
2. zetten
3. halen
4. hebben

zijn schaapjes op het droge hebben

Wie zijn schaapjes op het droge heeft, heeft genoeg geld verdiend om rustig te kunnen leven en hoeft niet meer (hard) te werken.

Maak de uitdrukking af:

Met twee maten ...

1. tellen
2. rekenen
3. wegen
4. meten

met twee maten meten

• partijdig zijn, 
• gelijksoortige personen of zaken verschillend beoordelen 
• niet voor alles of iedereen even streng zijn

Maak de uitdrukking af:

Iets op je duimpje ...

1. kennen
2. kleven
3. tellen
4. hebben

iets op je duimpje kenen 

• heel goed kennen
• uit het hoofd kennen  

Maak de uitdrukking af:

Doen alsof je neus ...

1. loopt
2. snuit
3. bloedt
4. verstopt is

doen alsof je neus bloedt

• doen alsof je van niets weet
• doen alsof je onschuldig bent

Maak de uitdrukking af:

Iemand ervan langs ...

1. komen
2. geven
3. hebben
4. nemen

iemand ervan langs geven

• iemand een pak slaag geven, slaan
• iemand streng toespreken, de les lezen

Maak de uitdrukking af:

Iets in de oren ...

1. hebben
2. stoppen
3. knopen
4. voelen

iets in de oren knopen

• goed onthouden
• niet vergeten

Ken je zelf nog een andere uitdrukking?

Welke uitdrukking uit deze les ga je niet vergeten?

Meer leren?

O, zeg dat dan

door Jan Zandstra

uitgeverij KleurRijker

woorden.org

Wil je vaker een les zoals vandaag over Nederlandse uitdrukkingen?

😒🙁😐🙂😃