8.1 Wat is gedrag + 8.2 Oorzaken van gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3,4

Hoofdstuk 8 Gedrag

Thema 8: Gedrag

Thema Gedrag bestaat uit vijf basisstoffen

• 8.1 Wat is gedrag?
• 8.2 Oorzaken van gedrag
• 8.3 Aangeboren en aangeleerd gedrag
• 8.4 Sociaal gedrag
• 8.5 Gedrag bij mensen 

Leerdoelen van deze les: basisstoffen 8.1 en 8.2

8.1

Aan het einde van de les:

- kan je uitleggen wat gedrag is

- kan je vertellen wat een ethogram en een protocol is

- kan je uitleggen wat een gedragsketen is en kan je een voorbeeld geven.

8.2

- kan je vertellen wat inwendige en uitwendige prikkels zijn

- kan je uitleggen wat sleutelprikkels zijn

- kan je uitleggen wat supranormale prikkels zijn

- kan je uitleggen op welke manier reclame ervoor zorgt dat 

consumenten iets kopen

Wat is gedrag?

Alles wat een mens of dier doet is gedrag. 

Lachen, lopen, kijken, praten, stilstaan zijn allemaal voorbeelden van gedrag. 

Ethologie: de studie naar gedrag van mens en dier.

Prikkel en respons

 Prikkel: invloed uit de omgeving

Respons: de reactie op een prikkel.

Bestaat over het algemeen uit een aantal handelingen. 

De vos moet kijken, uitwijken en rennen tegelijk. 

Ethologie: de studie van gedrag

Natuurlijk gedrag: hoe dieren zich in het wild gedragen (dus niet in 'gevangenschap')

Alles objectief bekijken = alleen feiten!

Interpretatie = mening, namelijk wat jij denkt dat gedrag betekent.

Dus niet: "het hondje is nieuwsgierig en wil weten wat de camera is" (=interpretatie), maar wel: "het hondje komt dicht bij de camera en raakt deze aan met zijn neus" (= een feit). 

Gedragsonderzoek

Observatie van een dier. 

Ethogram: schema met beschrijven van handelingen die bij een soort dier voorkomen.

Wat staat in een ethogram?

- handeling

- afkorting

- beschrijving van handeling (objectief)!

Gedragsonderzoek

Protocol: schema van de in een bepaalde periode geobserveerde handelingen van het dier: 

Wat zie je in een ingevuld protocol?

- hoe vaak een handeling?

- hoe lang duurt een handeling?

- zit er een bepaalde (vaste) volgorde in?

Misschien valt je op dat ze in dit plaatsje de minuten niet volledig zijn weergegeven. In werkelijkheid neem je natuurlijk hele minuten. Laat je hierdoor dus niet verwarren ;)

Wat doet deze hond?

Gedragsketen

Gedragsketen: serie opeenvolgende

handelingen in vaste volgorde, waarbij iedere handeling tot de volgende handeling leidt.

Bijvoorbeeld: paringsgedrag van de stekelbaars. 

Of de balts (paringsdans) van twee futen -> zie volgende filmpje...

Prikkels

Inwendige prikkel = prikkel die in het lichaam zelf ontstaat

vb. honger en dorst

Inwendige prikkels worden motivatie genoemd.

Uitwendige prikkel = prikkel die je met je zintuigen waarneemt

vb. zien van voedsel, dingen ruiken

Motivatie = bereidheid voor het verrichten van bepaald gedrag. 

Een inwendige prikkel (bijv. honger) wordt vaak de motivatie genoemd. 

Sleutelprikkels

Sleutelprikkel = prikkel die een bepalende rol speelt bij het veroorzaken van een bepaald gedrag.

Supranormale prikkel

Supranormale prikkel = prikkel die sterker respons veroorzaakt dan de normale sleutelprikkel

Bij mensen

Sleutelprikkel	Supranormaleprikkel
Kleur van lippen	Rode lippen
Lange benen	Op hakken lopen
Brede schouders	Gespierde mannen

Supranormale prikkels

Supranormale prikkels: versterkte sleutelprikkel 

Leidt tot een sterkere respons

Overdreven eigenschappen = gebruik maken van supranormale prikkels

Sleutelprikkels 

Supranormale prikkels

Prikkels die verzorgend gedrag (schattig!)

oproepen:

- Rond gezicht

- Bolle wangen

-Hoogvoorhoofd

- Grote ogen

- Wipneus

- Kleine mond

- Groot hoofd

- Mollig lichaam

Consumentengedrag

Consumentengedrag = gedrag van mensen die producten kopen

Reclames gebruiken sleutelprikkels en supranormale prikkels om mensen over te halen product te kopen

Eens kijken wat je al weet!

Sem beweert dat een balts van een stekelbaars een handeling is. Is dit juist? Leg uit.

1. Ja, een balts is een enkele handeling
2. Nee, een balts zijn meerdere handelingen (gedragsketen)

Hoe heet de studie van gedrag

1. Ecologie
2. Ethologie
3. Gedragsonderzoek
4. Ethiek

Wat is belangrijk bij gedrag bestuderen?

1. Objectief blijven
2. Gedrag interpreteren
3. Je mening geven over gedrag

Is dit een ethogram
en/of een protocol?

1. Zowel een ethogram als een protocol
2. Ethogram
3. Protocol
4. Geen van beiden

Wat schrijf je niet in een ethogram

1. Handeling
2. Afkorting
3. Duur van een handeling
4. Beschrijving

Wat is een gedragsketen?

1. Serie handelingen in vaste volgorde
2. Gedrag dat altijd gebeurt

Inwendige prikkel

Uitwendige prikkel

angst

honger

geur

geluid

dorst

kou

verliefdheid

licht

woede

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Waar zie je hier een voorbeeld van?

1. Inwendige prikkel
2. Uitwendige prikkel
3. Sleutelprikkel
4. Supranormale prikkel

Gedrag is het resultaat van ...

1. handeling en protocol
2. motivatie en handeling
3. prikkel en motivatie
4. ethogram en prikkel

Een inwendige of uitwendig prikkel?

geur van gebakken pizza

1. inwendig
2. uitwendig

Een inwendige of uitwendig prikkel?

honger!

1. inwendig
2. uitwendig

sleutelprikkel of supranormale prikkel?

Vogels voeren hun jongen wanneer
ze sperren (bek open doen)

1. Sleutelprikkel
2. Supranormaal

sleutelprikkel of supranormale prikkel?

Rode lippen in make-up reclame

1. Sleutelprikkel
2. Supranormaal

Interpretatie of observatie van gedrag?

De buurvrouw rent

1. interpretatie
2. observatie

Interpretatie of observatie van gedrag?

Het paard heeft honger

1. interpretatie
2. observatie

Interpretatie of observatie van gedrag?

Je klasgenoot is boos

1. interpretatie
2. observatie

Interpretatie of observatie van gedrag?

De hond blaft

1. interpretatie
2. observatie

Aan de slag!

Thema 8, basisstof 1 en 2

- b1: opdracht 1-6

- b2: opdracht 1-7

Klaar?

- Alles nagekeken?

Praktische opdracht

Open de lesson-up op je tablet en gebruik de afbeeldingen van een ethogram en protocol als voorbeeld. 

Neem de schema's (nog niet ingevuld) over in je schrift.