Schoolblocks
Schoolblocks creates future-proof educational materials for schools.
Visit the website
menu
Voortgezet onderwijs
Praktijkonderwijs
Primair onderwijs
Docenten
Search
About
lesson plan

Algemene docentenhandleiding Executieve functies

A lesson plan by Schoolblocks

Ready to use this lesson plan? Use the button below to save a copy of this lesson plan in your account. After doing so, you will be able to modify the lessons as you wish.

Executieve functies - algemeen - onderbouw

Overzicht executieve functies en hoofdstukken

In de lesmodule Executieve Functies van Schoolblocks worden elf executieve functies gehanteerd verdeeld over dertien hoofdstukken. Hier zie je een overzicht van de hoofdstukken met daarachter de naam van de executieve functie (EF) die het betreft. 
  1. Introductielessen executieve functies (Algemeen)
  2. Plannen (EF: Plannen)
  3. Tijd verdelen (EF: Timemanagement)
  4. Onthouden (EF: Werkgeheugen)
  5. Organiseren (EF: Organisatie)
  6. Ken jezelf (EF: Metacognitie 1)
  7. Leerstrategieën (EF: Metacognitie 2)
  8. Eerst denken, dan doen (EF: Responsinhibitie)
  9. Emoties controleren (EF: Emotieregulatie)
  10. Aandacht erbij (EF: Volgehouden aandacht)
  11. Starten (EF: Taakinitiatie)
  12. Doelen halen (EF: Doelgericht gedrag)
  13. Flexibel zijn (EF: Flexibiliteit)

MATERIALEN

De methode executieve functies bestaat uit twaalf hoofdstukken. In elk hoofdstuk wordt één functie behandeld. Je hoeft niet alle lessen uit te voeren. Een weloverwogen keuze kan worden gemaakt passend bij de visie van jou of de school. 

Open de link hiernaast om de hoofdstukken en executieve functies te bekijken. 
Opbouw hoofdstuk
  • Startles: Waarom is [ naam EF ] belangrijk? - In deze les leggen we uit waar de executieve functie over gaat, waarom de executieve functie belangrijk is om te ontwikkelen en kunnen leerlingen aangeven wat ze al beheersen en wat ze nog willen leren.
  • 2 to 6 reguliere lesjes - Elke onderwerp van executieve functies bestaat uit 2 tot 6 korte lesjes van +/- 20 minuten waarin we dieper ingaan op een onderwerp dat hoort bij de executieve functie.
  • Terugblik - Dit is geen reguliere les, maar een manier als je op een executieve functie wil terugblikken.
Optioneel de EF-vragenlijst 
Bij de start van de methode kun je gebruik maken van de EF-vragenlijst. De vragenlijst kan na een jaar nogmaals afgenomen worden om persoonlijke doelen te stellen en ontwikkeling te monitoren. 

Open de link hiernaast om de EF-vragenlijst met handleiding te bekijken. 
Document
Optioneel start-voortgangsformulier
Na een toetsperiode kun je het start-voortgangsformulier invullen. Zo krijgen leerlingen inzicht in hoe ze er op school voorstaan.

Klik op het bestand hiernaast om deze te openen. 
Document

voorbeeld Jaarplanning

Onderstaand zie je twee voorbeelden van jaarplanningen.
 
Hoe je het beste met de methode kan werken hangt af van de visie van de school, hoeveel tijd je hebt en waar je de nadruk op wilt leggen. Bij optie 1 worden in leerjaar 1 de denkvaardigheden behandeld en in leerjaar 2 de gedragsvaardigheden. Bij optie 2 wisselen de denk- en gedragsvaardigheden binnen het schooljaar af.

Ef verbinden aan de vakgebieden

Executieve funties moeten in context worden aangeboden en getraind. Open de link hiernaast voor een overzicht welke lessen passen bij welke vakken.

Overzicht leerdoelen

In dit overzicht vind je een overzicht van de leerdoelen per les.

ROL VAN DE DOCENT

Door condities te creëren die de ontwikkeling van executieve functies versterken kan de docent een belangrijke bijdrage leveren. De lessen ondersteunen deze condities.

Motivatie is voorwaardelijk en de drijfveer die nodig is voor het aansturen van executieve functies. De docent kan voldoen aan de drie psychologische basisbehoeften:
  • Autonomie
  • Competentie
  • Relatie
Dit kun je doen door:
  1. Inzetten op je relatie met de leerlingen
  2. Werken vanuit eeuwige positiviteit
  3. Uitgaan van het eigenaarschap van de leerlingen

Didactiek

Elke les is opgebouwd volgens een vast didactisch model.
  1. Opening
  2. Hoe doe je het nu?
  3. Theorie
  4. Aan de slag
  5. Afsluiting

Voor de les 

Er zijn een paar handelingen belangrijk voorafgaand aan de les.
  • Bekijk de les in de handleiding of de les in LessonUp.
  • Bepaal of je de les klassikaal, zelfstandig of een combinatie van beiden uitvoert. 
  • Zet de werkbladen klaar in de ELO of print uit. De werkbladen zijn in Google docs of Word te verwerken.
    De leerlingen kunnen ook zelf bij de werkbladen in de les. Let op: bij digitaal werken moeten de leerlingen de werkbladen zelf in de ELO plaatsen. Laat de leerlingen weten hoe ze moeten werken. 
Klassikaal
Je geeft de les live. 

Je klikt tijdens de les op Geef les. 
Zelfstandig
Je zet de les klaar voor leerlingen. Zet de les voorafgaand klaar door op Deel met leerlingen te klikken. 
Een combinatie
Je maakt een selectie welke slides je klassikaal wilt en welke slides je zelfstandig wilt. Zet de slides klaar en deel de les voorafgaand door op Deel met leerlingen te klaar. 

Je klikt tijdens de les op Geef les.

Tijdens de les 

De lessen kunnen klassikaal, zelfstandig of een combinatie van beiden worden uitgevoerd. 
Klassikaal
Je behandelt de vragen klassikaal, gaat groepsdiscussies aan en laat de leerlingen in groepjes overleggen. 

Klik op Geef les. 
Zelfstandig
Je hebt de les klaargezet en de leerlingen doorlopen zelfstandig de vragen. 

De les staat al klaar voor de leerlingen. 
Een combinatie
Je hebt de les klaargezet voor leerlingen. Je start de les live en de leerlingen gaan zelfstandig verder.   

Klik op Geef les. De zelfstandige les staat al klaar voor de leerlingen. 

Na de les 

De antwoorden die leerlingen geven, kunnen interessant zijn voor de schoolse taken en persoonlijke ontwikkeling. De antwoorden kunnen ook besproken worden met de leerlingen. 

Verbind de lessen aan schoolse taken en andere contexten om daadwerkelijk vooruitgang te boeken. 
Denk aan het opgeven van leer- en maakwerk en het aanbieden van leerstrategieën tijdens het lesgeven. 

Informatie executieve functies 

We leggen hier kort de wetenschappelijke achtergrond van de methode over executieve functies uit. 

Executieve (uitvoerende) functies zijn vaardigheden die mensen nodig hebben om taken effectief uit te kunnen voeren en problemen op te kunnen lossen.

Kinderen worden niet geboren met kant en klare executieve functies. De omgeving zorgt voor prikkels en ervaringen die nodig zijn voor de ontwikkeling. executieve functies zijn veranderbaar en goed te trainen. De rol van een docent is cruciaal. De docent kan de leermotivatie en studieprestaties verhogen en een brede basis leggen voor de persoonlijke ontwikkeling. 
 
In deze methode gaan we uit van elf executieve functies. Dit uitgangspunt is gebaseerd op de verdeling die Dawson en Guare (2009; 2010; 2016) aanhouden. Grofweg kan onderscheid gemaakt worden in twee vaardigheidscategorieën. 
Denkvaardigheden
Vaardigheden waarmee we doelen kiezen en realiseren en oplossingen kunnen bedenken.
Gedragsregulerende vaardigheden
Vaardigheden waarmee we ons gedrag kunnen sturen of aanpassen om ons doel te kunnen bereiken binnen de gegeven omstandigheden.
PDF

Belang 
Executieve functies bepalen je gedrag en leerwaardigheid, dus het succes op school. 

Executieve functies zijn van belang om de volgende redenen:
  • Executieve functies zorgen ervoor dat jongeren andere vaardigheden kunnen ontwikkelen zoals samenwerken, beslissingen nemen en kritisch denken.
  • Door executieve functies worden jongeren zich bewust van hun eigen gevoelens en die van anderen.
  • Executieve functies zijn voorwaardelijk voor succesvol leren. Ze zorgen ervoor dat de meer schoolse vaardigheden zich ontwikkelen zoals het onthouden van simpele en complexe instructies en het doorzetten bij moeilijke taken.
  • Met het inzetten van executieve functies kunnen leerlingen zich concentreren en omgaan met afleidende prikkels.

Visie methode en succesfactoren

Executieve functies zijn contextgebonden, veranderbaar en erg goed te trainen. 

In deze methode worden de vaardigheden in losse lessen aangeboden. Dat is een begin, maar executieve functies zijn contextgebonden. Dat wil zeggen dat als de omstandigheden anders worden, de toepassing van de executieve functies achterblijven in de nieuwe context. 

Als je vooruitgang wil boeken in de schoolse taken moeten de executieve functies verbonden worden met de concrete leerinhouden van de vakken. 

We gaan in de methode uit van vier uitgangspunten;
  • Motivatie als voorwaarde: Voor het effectief aanleren van executieve functies is motivatie voorwaardelijk.
  • Trainen executieve functies tijdens vo-periode: Het trainen van executieve functies tijdens de middelbare schoolperiode is uiterst effectief.
  • De invloed van de omgeving: De omgeving is bepalend voor de ontwikkeling van executieve functies, de rol van de docent is cruciaal.
  • Executieve functies verbinden aan de vakgebieden: Executieve functies moeten in context worden aangeboden en getraind.

Werkbladen gebundeld

PDF

Einde