Hoofdstuk 3 - De samenleving en bindingen | VWO

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Hoofdstuk 3

De samenleving en bindingen

'Ik voel me verbonden met mijn klasgenoten.'

'Ik voel me verbonden met mijn klasgenoten' 

Eens

Oneens

Deze stelling zet leerlingen aan om na te denken over groepsvorming en bindingen. 

Wat leerde ik vorig hoofdstuk?

• ik weet wat sociale ongelijkheid is
• ik kan macht en dwang onderscheiden en relateren
• ik snap het begrip gezag
• ik begrijp de tegenpolen samenwerking en conflict
• ik ken de gevolgen van democratisering en globalisering

Vorig hoofdstuk...

Wat leer ik dit hoofdstuk?

• ik ken verschillende soorten bindingen en groepen
• ik weet wat sociale cohesie is en hoe het ontstaat
• ik weet wat sociale instituties zijn
• ik ken de cultuurdimensies van Hofstede
• ik begrijp de invloed van institutionalisering en globalisering op de bindingen van mensen

Leerdoelen

§3.1 Groepsvorming

Pagina 55

Affectieve binding

Emotionele binding. Affectieve bindingen verwijzen naar gevoelens om ergens bij te horen, zoals familie, vrienden of een land.

Met wie heb jij een affectieve binding?

Met wie heb jij een affectieve binding?

Cognitieve binding

Bindingen en afhankelijkheden die te maken hebben met kennisvorming en  kennisoverdracht 

Economische binding

Binding die te maken heeft met werk, met goederen die nodig zijn voor het bestaan.

Noem een voorbeeld van een economische binding.

Noem een voorbeeld van een economische 

binding.

Voorbeelden zijn: werkgever-werknemer, verkoper-koper (zoals caissière en klant) en bouwvakker-opdrachtgever.

Politieke binding

Binding die te maken heeft met zaken die geregeld moeten worden op het gebied van bijvoorbeeld onderwijs, zorg, verkeer en veiligheid.

'Bij je vriendengroep heb je vaak het gevoel dat je er wel bij hoort.'
Om welk soort binding gaat het hier?

'Bij je vriendengroep heb je vaak het gevoel dat je er wel bij hoort.'

Om welk soort binding gaat het hier?

1. Affectieve binding
2. Cognitieve binding
3. Economische binding
4. Politieke binding

Om welk(e) soort(en) binding gaat het in de afbeelding?

Om welk(e) soort(en) binding gaat het in de afbeelding?

1. Affectieve binding
2. Cognitieve binding
3. Economische binding
4. Politieke binding

Bij een rijles is er zowel sprake van een cognitieve binding (kennisoverdracht) en een economische binding (de leerling betaalt de rij-instructeur).

Dit voorbeeld laat zien dat bindingen elkaar niet uitsluiten, maar soms ook hand in hand gaan.

Groepsvorming

Bindingen tussen meer dan twee mensen die tot stand komen doordat ze elkaar beïnvloeden en gemeenschappelijke waarden en normen ontwikkelen.

Van welke groep of groepen en ben jij onderdeel?

Van welke groep of groepen en ben jij 

onderdeel?

Fasen van groepsvorming

1. Oriëntatiefase: onzekerheid overheerst

2. Conflictfase: verschillen in opvattingen worden duidelijk

3. Integratiefase: ontstaan van evenwicht

4. Uitvoeringsfase: samenwerking

5. Ordefase: institutionalisering van groepssamenwerking

Ingroup

De groep mensen die bij de groep horen

Outgroup

De groep mensen die niet bij de 

groep horen

Sociale controle

Wanneer mensen anderen ertoe bewegen (of dwingen) om zich te houden aan de normen van de groep.

(In)formele sociale controle

• Informele sociale controle:  wanneer groepsleden elkaar wijzen op de waarden en normen van de groep. 
• Formele sociale controle: wanneer iemand vanuit zijn beroep of functie iemand op de regels wijst.

Om welke vorm van sociale controle gaat het hier?

Om welke vorm van sociale controle gaat het op de afbeelding?

Informele sociale controle

Formele sociale controle

Welke vrouw luister het liefste naar rockmuziek?

Welke vrouw luistert er het liefst naar rockmuziek?

1. 
2. 
3. 
4. 

Het antwoord van de leerlingen is waarschijnlijk gebaseerd op een vooroordeel: mensen met tattoos zijn stoer en luisteren naar rockmuziek

Stereotypen en vooroordelen

Cultureel aangeleerde beelden, gegeneraliseerde en veronderstellingen, bijvoorbeeld over bepaalde groepen mensen. 

Eventueel is ook het hele filmpje te bekijken, hier wordt dieper ingegaan op het ontstaan van vooroordelen en stereotypes en dat het kan leiden tot discriminatie.

https://www.youtube.com/watch?v=E7UvnPaCkbY

Met welke vooroordelen heb jij weleens te maken gehad?

Met welke vooroordelen heb jij weleens te maken gehad?

Dit filmpje laat pijnlijk zien wat de vooroordelen van kinderen op de basisschool zijn, maar ook dat vooroordelen twee kanten op werken. 

Groepsvorming

Een groep houdt niet altijd stand. Het kan zijn dat leden van de groep  niet meer tot de groep te willen, mogen of kunnen behoren. 

(In)formele groepen

Formele groepen

Informele groepen

• Er is sprake van een hiërarchie
• Alle leden van de groep hebben een rol
• Regels zijn vastgelegd op papier
• Er zijn doelen en normen voor de groep
• Bijvoorbeeld: bedrijfsafdeling

• Mensen kennen elkaar goed en  voelen zich emotioneel met elkaar verbonden.
• Geen officiële of vastliggende afspraken
• Rollenstructuur is flexibel
• Bijvoorbeeld: vriendengroep

Primaire en secundaire groepen

Primaire groepen

Secundaire groepen

• Een groep met persoonlijke en emotionele banden, die elkaar steun biedt en loyaal is aan elkaar
• Deze groepen zijn erg belangrijk bij socialisatie
• Bijvoorbeeld: familie of vriendengroepen

• Een groep die doelgericht, onpersoonlijk en functioneel is.
•  Bijvoorbeeld: collega's bij een kantoor

Om welke soort groep gaat het bij het Kabinet?

Om welk soort groep gaat het bij het Kabinet?

1. Informele groep
2. Formele groep
3. Primaire groep
4. Secundaire groep

Bij het kabinet is er zowel sprake van een formele als van een secundaire groep.

§3.2 Sociale cohesie

Pagina 60

Waardoor voel jij je verbonden met degene die naast je zit?

Waardoor voel jij je verbonden
met degene die naast je zit?

Samenhang in een samenleving

Samenhang in de samenleving ontstaat door: 

- Gedeelde normen en waarden

- Wederzijdse afhankelijkheid

- Dwang

Samenhang en afhankelijkheid zorgt voor zorgzaamheid, bijvoorbeeld door hulp te bieden.

Benadruk bij wederzijdse afhankelijkheid dat dit te maken heeft met eigenbelang

Ontgroeningen zorgen tot samenhang van leden van een studentenvereniging. Waar is deze samenhang volgens de video op gebaseerd?

Ontgroeningen zorgen tot samenhang van leden van een studentenvereniging. Waar is deze samenhang volgens de video op gebaseerd? 

1. Gedeelde normen en waarden
2. Wederzijdse afhankelijkheid
3. Dwang

Het juiste antwoord is dwang, want zoals uit het filmpje blijkt worden studenten gedwongen om bijvoorbeeld in de gracht te springen. Door met zijn allen zoiets mee te maken ontstaat er binding onder de leden van de studentenvereniging.

Hoe kan eigenbelang zorgen voor binding tussen mensen? Leg uit aan de hand van een voorbeeld.

Hoe kan eigenbelang zorgen voor binding tussen mensen? Leg uit aan de hand van een voorbeeld.

Soms kan het streven naar voordelen leiden tot het deelnemen aan een groep om door samen te werken die voordelen te bereiken of nadelen te beperken. Denk aan collectieve inkoop van zonnepanelen, elektriciteit of andere zaken.

Sociale cohesie

Sociale cohesie is het aantal en de kwaliteit van de bindingen die mensen in een ruimer sociaal kader met elkaar hebben, het gevoel een groep te zijn, lid te zijn van een gemeenschap, de mate van verantwoordelijkheid voor elkaars welzijn en de mate waarin anderen daar ook een beroep op kunnen doen.

§3.3 Sociale institutie

Pagina 62

Sociale institutie

Sociale institutie is een complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties reguleren. Bijvoorbeeld: het huwelijk.

Geformaliseerde regels

Welke min of meer geformaliseerde regels van het huwelijk herken je in het volgende filmpje?

Welke geformaliseerde regels van het huwelijk zag je in het filmpje?

Welke geformaliseerde regels van
het huwelijk zag je in het filmpje?

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: dragen van corsages, boeket, trouwjurk, ceremonie, ringen, groepsfoto's, bruidsmeisjes en bruidsjonkers, trouwgelofte, speeches, taart, openingsdans 

5 kenmerken van sociale instituties

1. Ze bestaan buiten het individu om

2. Ze hebben vaak een lange traditie

3. Ze zijn vrij stabiel, maar wel veranderlijk door de samenleving

4.Ze berusten vaak op moreel gezag

5. Ze zijn dwingend

Pagina 63

Welk(e) kenmerk(en) passen bij dodenherdenking op 4 mei?

Welk(e) kenmerk(en) passen bij dodenherdenking op 4 mei? 

1. Dwingend
2. Moreel gezag
3. Stabiel en een lange traditie
4. Buiten individu

Dit voorbeeld kan dienen om alle kenmerken langs te gaan, want de 4 mei herdenking past binnen elk kenmerk. 

Welke andere voorbeelden van sociale instituties kun je bedenken?

Welke andere voorbeelden van sociale instituties kun je bedenken? 

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: het onderwijssysteem, het gezin, het rechtssysteem, de wetenschap, de media, rituelen rondom rouw, religie, taal etc.

§3.4 Cultuurdimensies

Pagina 65

Microniveau

Mesoniveau

Macroniveau

Gezin, families, individueel

School, werk, instellingen

Politiek, religie, instituties

Cultuurniveaus

Culturen zijn te verdelen in verschillende niveaus:

Om welk cultuurniveau gaat het in het onderzoek van Joris Luyendijk?

Om welk cultuurniveau gaat het in het onderzoek van Joris Luyendijk?

1. Microniveau
2. Mesoniveau
3. Macroniveau

Het onderzoek naar de bankenwereld in Londen van Luyendijk zit een beetje tussen meso- en macroniveau in. Het gaat om werk, maar niet om 1 instelling en valt daarom te beargumenteren als macroniveau. 

Geert Hofstede (1928-2020)

Dimensies van Hofstede

Een indeling op basis van 6 verschillende dimensies om culturen te kunnen onderscheiden en vergelijken. Hierbij wordt een score tussen 0 (laag) en 100 (hoog) gegeven. 

Let op! Het filmpje onderscheidt maar 5 dimensies van hofstede. In de methode worden er 6 genoemd. 

1. Kleine versus grote machtsafstand

De mate waarin de minder machtige leden in een cultuur verwachten en accepteren dat de macht ongelijk verdeeld is.

2.  Individualistisch versus collectivistisch

De manier waarop culturen omgaan met vrijheid voor het individu ten opzichte van de groep waar dat individu bij hoort.

2.  Individualistisch versus collectivistisch

Het individuele belang gaat voor het belang van de groep.

Individualistisch

Collectivistisch

De enkeling schikt zich naar de groep.

Is Noord-Korea eerder een individualistische of een collectivistische samenleving denk je?

Is Noord-Korea eerder een individualistische of een collectivistische samenleving denk je?

Individualistisch

Collectivistisch

Is Nederland een individualistisch of een collectivistisch land? Bedenk voor beide een argument

Is Nederland een individualistisch of een collectivistisch land? Bedenk voor beide een argument. 

3. Masculien versus feminien

De vraag of binnen een cultuur verwacht en geaccepteerd wordt dat genderrollen gescheiden zijn (masculien) of juist overlappen (feminien).

3. Masculien versus feminien

Masuclien

- Genderrollen zijn gescheiden
- M: Buitenshuis presteren               V:  Zorgtaken
- M: Ambitieus, zakelijk.                     V: Relaties onderhouden
- Beide: assertief gedrag en zorgen dat je de sterkte of de beste bent

Feminiem

- Genderrollen overlappen

- Mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig

- Beide: samenwerken en hulpvaardigheid

- Doen wat je leuk vindt

- Ruimte voor seksuele diversiteit

Doorpraten over het onderwerp gender? De documentaire Genderbende van Sophie Dros vertelt het verhaal van vijf jonge mensen die zich geen man en geen vrouw voelen, maar iets daartussenin. Deze film viert het individu en kan het opening van een gesprek zijn over seksuele diversiteit: https://www.youtube.com/watch?v=z9L50imu0mg

Past de gendercompensatie school eerder bij een feminiene of een masculiene samenleving?

Past de gendercompensatie school eerder bij een feminiene of een masculiene samenleving?

Masculiene samenleving

Feminiene samenleving

Op een schaal van 1 tot 10, vind je Nederland eerder feminien (1) of masculien (10)? Leg uit.

Op een schaal van 1 tot 10, vind je Nederland eerder feminien (1) of masculien (10)? Leg uit.

4. Zwakke versus sterke onzekerheidsvermijding

Hoe culturen omgaan met onzekere of onbekende situaties. Daarbij gaat het om de mate waarin mensen zich bedreigd voelen door onzekere of onbekende situaties. 

5. Lange versus korte termijngerichtheid

De verschillende manieren waarop culturen bezig zijn met het heden, verleden en de toekomst.

5. Lange versus korte termijngerichtheid

Langetermijngerichtheid

Kortetermijngerichtheid

Streven naar een toekomstige beloning door middel van volharding en spaarzaamheid. 

Mensen hechten waarde aan deugden zoals respect voor traditie, het voorkomen van gezichtsverlies en het voldoen aan sociale verplichtingen.  

Sleep de afbeeldingen naar het juiste begrip.

Kortetermijngerichtheid

Langetermijngerichtheid

6. Hedonisme versus soberheid

Hierbij gaat het over de vraag in hoeverre genieten van het leven en plezier maken in een samenleving centraal staat

Sleep de uitspraken naar het juiste begrip

Soberheid

Hedonisme

Pluk de dag!

We leven om te werken

We werken om te leven

Doe maar normaal dan doe je al gek genoeg!

Welke kritiek heb je op de dimensies van Hofstede?

Welke kritiek heb je op de dimensies van Hofstede?

Mogelijke antwoorden:

- De dimensies gaan alleen over de dominante cultuur in een land

- De dimensies zetten aan tot zwart-wit denken, terwijl de werkelijkheid vaak veel genuanceerder is. 

§3.5 Binding in een veranderende samenleving

Pagina 70

'Boeren in het openbaar is onbeleefd.'
Eens of oneens?

 'Boeren in het openbaar is onbeleefd.'

Eens of oneens?

Eens

Oneens

Boeren is een voorbeeld van de manier waarop culturen relatief zijn. In het Westen is het laten van een boer over het algemeen ongepast, terwijl dat in China juist beleefd is en je laat zien dat het eten gesmaakt heeft.

Een ander voorbeeld: volgens antropoloog Franz Boas hebben de Inuit wel 60 verschillende woorden om (verschillende soorten) sneeuw aan te duiden, terwijl wij er veel minder kennen. Dit heeft dus te maken met je referentiekader.

Relativiteit

Culturen zijn relatief. Wat in de ene cultuur normaal is, hoeft dat in de andere cultuur niet te zijn. Wat 'normaal' is, heeft te maken met je referentiekader.

Institutionalisering

Het proces waarbij een complex van waarden en min of meer geformaliseerde regels vastgelegd worden in standaard gedragspatronen.

Voorbeelden van institutionalisering

- Voor de jaren '60: kostwinnersgezin en bevelshuishouding

- Verzuiling

- Verandering van wetten, zoals de wetswijziging in 1956 die ervoor zorgde dat vrouwen niet langer als handelingsonbekwaam werden gezien.

Is institutionalisering volgens jou een positieve of een negatieve ontwikkeling? Leg uit.

Is institutionalisering volgens jou een positieve of een negatieve ontwikkeling? Leg uit.

Mogelijke antwoorden:

- De dimensies gaan alleen over de dominante cultuur in een land

- De dimensies zetten aan tot zwart-wit denken, terwijl de werkelijkheid vaak veel genuanceerder is. 

Institutionalisering

Voordelen

Nadelen

- Het gedrag van mensen wordt voorspelbaar, wat leidt tot meer vrijheid. 

- Het kan zin geven aan het handelen van mensen. 

- Institutionalisering leidt tot het ontstaan van bindingen, bijvoorbeeld in organisaties.

- Er wordt vaak gehandeld vanuit regels, in plaats vanuit de mens.

Globalisering

Globalisering kan zowel leiden tot meer binding (bijvoorbeeld: social media) als tot ontbinding (bijvoorbeeld: internationale criminaliteit). 

00:15

Waar bestaat sociale cohesie uit volgens jou?

Waar bestaat sociale cohesie
uit volgens jou?

00:30

Zat je in de buurt met jouw antwoord?

Zat je in de buurt met jouw antwoord?

1. Ja
2. Nee

01:28

Wat zouden negatieve kanten van sociale cohesie kunnen zijn?

Wat zouden negatieve kanten van
sociale cohesie kunnen zijn?

Negatieve kanten:

- uitsluiten van anderen

maatschappij-wetenschappen.nl

maatschappij-wetenschappen.nl

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?

Volgende les: onderzoeksvaardigheden

Leerdoelen

• ik ken verschillende soorten bindingen en groepen
• ik weet wat sociale cohesie is en hoe het ontstaat
• ik weet wat sociale instituties zijn
• ik ken de cultuurdimensies van Hofstede
• ik begrijp de invloed van institutionalisering en globalisering op de bindingen van mensen

Einde van hoofdstuk 3

De samenleving en bindingen