evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

evolutie

Thema 4

Evolutie

bst 2 bacteriën virussen en schimmels

leerdoelen: kenmerken van bacteriën, virussen en schimmels (en archea en bacteriofagen) kunnen noemen 

Bacteriën, Virussen en Schimmels

B2

Je kunt de kenmerken van bacteriën, virussen en schimmels noemen

Domeinen

Bacteriecel

1. Celwand: stevige laag om de bacteriecel
2. Celmembraan: Een dun vlies om het cytoplasma. Bepaald wat er in en uit de cel gaat.
3. Cytoplasma: Water met opgeloste stoffen.

Geen celkern: één groot cirkelvormig chromosoom ligt los in het cytoplasma

Bacteriën zijn prokaryoot

Nuttige bacteriën

In je darmen en op je huid leven veel nuttige bacteriën!

Productie van levensmiddelen en medicijnen

Schadelijke bacteriën         

Voedselbederf

Nuttige en schadelijke bacteriën

Schadelijke bacteriën

Ze kunnen ons besmetten en ziek maken. 

Als je er ziek van bent krijg je van de dokter  antibiotica 

Bouw virus

Het Coronavirus is een virus.

Een virus bestaat uit DNA of RNA, verpakt in een laagje eiwit.

BINAS 77 A/B

Hiv/aids

Hiv is het virus

Aids is de ziekte

Wel het virus, niet ziek: seropositief

In Nederland goed te behandelen met Aidsremmers

Viruswerking

1. Virussen injecteren hun RNA of DNA in een cel
2. Cellen kunnen het RNA omzetten in DNA 
3. Het virus DNA kan worden ingebouwd in het DNA van de cel 
4. Als het virus DNA tot expressie komt worden er viruseiwitten gemaakt
5. De viruseiwitten maken nieuwe virusdeeltjes die de cel kunnen verlaten

Verschil bacterie virus

• Bacterie is een cel en een virus niet (leeft niet)
• Bacterie kan zichzelf delen en een virus niet
• Bacterie is veel groter dan een virus

Bacteriofaag

• Virus dat bacteriën als gastheer gebruikt
• Erfelijk materiaal bacteriofaag dringt bacterie binnen
• Erfelijk materiaal ondergaat replicatie
• Nieuwe bacteriofagen geproduceerd, bacterie valt uiteen

Schimmels

Schimmel

Celkenmerken

Schimmels hebben een celkern. 

Ze hebben ook een celwand. 

Ze hebben geen bladgroenkorrels. 

Ze zijn heterotroof.

Ze zijn belangrijk voor de afbraak van organische stoffen in de natuur.

Schimmels

Meestal ongeslachtelijk voortplanting d.m.v. sporen en vermeerdering cellen van Mycelium --> schimmeldraden.

Verteren voedsel extracellulair (buiten de cel), en nemen voedingsstoffen op.

Nuttige schimmels

Speciale soorten schimmels spelen een rol bij het maken van voedingsmiddelen.

Champignons en cantharellen zijn schimmels die we kunnen eten.

Schimmelkaas

1

Gist is een eencellige schimmel.

Gebruikt voor het rijzen van deeg

2

Schimmel speelt een rol bij maken van bier / wijn

3

cantharellen en champignons

4

Gisten (eencellige schimmels)

Anaerobe dissimilatie Alcoholgisting

• Gist wordt gebruikt voor de
  productie van brood, wijn,
  en bier. Door alcoholgisting
  ontstaan alcohol en CO2

Basisstof 3

- Je kunt uitleggen wat de neodarwinistische evolutietheorie inhoudt

Meerdere theoriën

• Generatio spontanea
• Creationisme
• Lamarck
• Darwin

Neodarwinistische evolutietheorie

• Genetische variatie
• Mutaties
• Selectiedruk
• Natuurlijke selectie / survival of the fittest
• Fitness

Basisstof 5

- Je kent enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap

- Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten

- Je kunt een stamboom en een cladogram aflezen en construeren

Vergelijkende anatomie

• Homoloog: dezelfde grondvorm, andere functie
• Analoog: verschillende vorm, dezelfde functie
• Rudimentaire organen

Homoloog

Analoog

Embryologie

Cladogram

Biochemie / microbiologie

• Celdeling
• DNA
• Overeenkomsten DNA - cladistiek

Basisstof 7

- Je kent manieren van reproductieve isolatie

bst 4 evolutie in populaties

leerdoel: je kunt uitleggen of organismen tot de zelfde soort behoren of niet.

Definities

Soort = organismen die op natuurlijke wijze onderling vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen.  (bijv. honden)

Hoe zit het met de lijger?

Definities

• Populatie = Alle individuen van een soort die in een bepaald gebied leven en onderling voortpanten
  
  
• Genenpool is alle verschillende genen  die voorkomen in een populatie 
  
  
• Gene flow = (incidentele) uitwisseling van genen tussen populaties 
  
  

Stel dat....

- Populaties volledig gescheiden zijn 

- Ze groot genoeg zijn 

- Er geen evolutie optreedt
(allelen hebben dus geen specifiek voordeel) 

Dan blijkt dat de allelfrequenties
in populaties constant blijven 

(voorbeeld bij mensen is oogkleur of bloedgroep)

Reproductieve isolatie

Reproductieve isolatie

• Geografische isolatie
• Verschillen in gedrag
• Tijd

Eilandtheorie

• Groter eiland, groter gemiddeld aantal soorten
• Eiland verder van vasteland, gemiddeld aantal soorten kleiner
• Aantal soorten bepaald door immigratie en extinctie
• Hoeveelheid immigratie en extinctie afhankelijk van aantal soorten

Allopatrisch vs. sympatrisch

• Allopatrisch: soortvorming doordat twee populaties geografisch van elkaar gescheiden worden
• Sympatrisch: mutaties, gedrag, tijd, fout tijdens meiose (polyploïde)

Basisstof 6

- Je weet hoe allelen in een populatie overerven

Soort en populatie

• Soort: organismen kunnen onderling voortplanten en vruchtbare nakomelingen voortbrengen
• Populatie: individuen van dezelfde soort die in bepaald gebied leven en voortplanten
• Gene flow: uitwisseling van genen tussen populaties

Soort

• De grootste verameling van populaties waartussen gene flow kan plaatsvinden

Genenpool en allelfrequentie

• Genenpool: verzameling van alle genen in een populatie, alle allelen op ale loci van alle individuen
• Grote genenpool =  veel genetische variatie
• Allelfrequentie: hoe vaak een allel voor komt in een populatie (tussen 0 en 1)

Wet van Hardy-Weinberg

Allelfrequenties gegeven

Aantal/percentage individuen met genotype gegeven

Hardy-Weinberg

• Zonder selectiedruk worden allelen willekeurig doorgegeven
• Allelfrequenties blijven door generaties heen constant
• Dit komt bijna nooit voor

Genetic drift

• In een kleine populatie kunnen door toeval grote verschuivingen in de allelfrequentie optreden
• Flessenhalseffect en foundereffect

Flessenhalseffect

• Groot deel van populatie sterft uit door invloed uit milieu (natuurramp, ziekte)
• In overblijvende populatie is door toeval allelenfrequentie anders
• Deze allelen worden doorgegeven

Foundereffect

• Klein deel van populatie vestigt zich in nieuw gebied
• Allelenfrequentie van nieuwe populatie is anders dan die van de originele populatie

• Neodarwinisme, natuurlijke selectie, fitness, genetische variatie, mutaties
• Vergelijkende anatomie: homoloog en analoog, rudimentaire organen, embryologie, biochemie, cladistiek
• Reproductieve isolatie: geografische isolatie (allopatrisch), verschillen in gedrag (sympatrisch)
• Eilandtheorie
• Ontstaan leven, indeling in rijken, taxonomie, binaire naamgeving
• Prokaryoten: archaea, bacteriën, conjugatie, bacteriofagen
• Eukaryoten:
  - schimmels: eencellig knopvorming, meercellig hyfen en sporen
  - planten: sporenplanten en vaatplanten
  - dieren: symmetrie en skelet
• Gene flow, genetic drift (flessenhalseffect, foundereffect) 
• Hardy-Weinberg (rekenen, voorwaarden)