Thema 2 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 2 gedrag 

bst 3 tm 7

boek 5A

Bas 3 Gedrag beschrijven

Leerdoelen:

• je kunt toelichting wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld
• je kunt omschrijven hoe gedrag bestudeerd wordt
• de invloed van onderzoek op de maatschappij uitleggen

Ethologie

De studie van het gedrag van dieren.
Gedrag: alle waarneembare activiteiten van een dier of mens.

Doel: handhaven of verbeteren van de fysiologische toestand van het dier.

Effectieve reacties zorgen voor betere overlevingskansen

van prikkel naar respons

Gedragsonderzoek

ethogram: lijst van alle mogelijke handelingen

protocol: welke handelingen zijn waargenomen

gedragsketens ontdekt mbv gedragsonderzoek: vaste volgorde: effect van ene handeling roept volgende handeling op.

ethogram

protocol

Gedrag

Gedragselement/handeling

= Handeling: staan, zitten, lopen, luisteren, slapen, etc.

Gedragssysteem

= Handelingen met gemeenschappelijk doel: voedingsgedrag, voortplantingsgedrag, etc.

Gedragsketen

= Effect van ene handeling leidt tot andere handeling: balts

Gedrag indelen

Binnen een gedragssysteem kunnen handelingen worden onderverdeeld in subsystemen.

Welke handelingen (=gedragselementen) zie je in het volgende filmpje?

Bas 4 Het ontstaan van gedrag

Leerdoelen:

• uitleggen dat gedrag gedeeltelijk erfelijk bepaald is
• factoren beschrijven waardoor gedrag soms wel en soms niet vertoond wordt
• de invloed van omgeving op gedrag uitleggen

invloed motivatie op gedrag

Bas 5 Aangepast gedrag

Leerdoelen:

• verschillende leerprocessen herkennen
• functie van leren kunnen uitleggen

Aangeboren gedrag wordt via genen van ouders op kind doorgegeven. Dit gedrag levert een grotere overlevingskans voor dit individu op bij interne en externe prikkels.

Door leerprocessen wordt dit aangeboren gedrag aangepast aan veranderende omstandigheden.

Leren:

• inprenting: leren van een vaardigheid gebeurt alleen in een bepaalde, gevoelige periode.
• gewenning: het afleren van reacties op bepaalde, ongevaarlijke gebeurtenissen in de omgeving.

• proefondervindelijk: door ervaringen die opgedaan worden, wordt bepaald gedrag niet meer vertoond, ander gedrag juist vaker (trial and error).
• inzicht: in een onbekende situatie wordt de oplossing van een probleem gevonden door verschillende vroeger opgedane ervaringen te combineren.

• Imitatie: nadoen van soortgenoten
• conditionering: voor het beïnvloeden van gedragsverandering. Hierbij zijn twee vormen: klassiek conditioneren en operant conditioneren. Het bekendste voorbeeld van klassiek conditioneren zijn de honden van Pavlov. Dit heet ook wel geconditioneerde reflex.

Operante conditionering is bekend geworden door Skinner met zijn muizen. Door beloning leren muizen snel een weg in een doolhof of een hefboompje indrukken.

Wat is ethologie?

1. Het bestuderen van gedrag
2. Het beïnvloeden van gedrag
3. Het gedrag van dieren veranderen
4. Het gedrag van mensen veranderen

Wat is gedrag?

1. Alles wat een mens of dier doet
2. lopen, iets pakken, lachen
3. spieren die werken
4. planten die water opnemen

Een prikkel die leidt tot een reactie heet:

1. Gedrag
2. Handeling
3. Prikkel
4. Signaal

In je bed lezen, is gedrag

1. Goed
2. Fout

Maxime en Zolikha kiezen één bepaalde chinchilla uit en noteren vijf minuten lang, elke vijf seconden, welk gedrag dit dier vertoont. Hun resultaten staan in tabel 2.

Hoe wordt tabel 2 genoemd?

1. ethogram
2. practicum
3. protocol

Gedrag bij mensen kan

1. zijn aangeleerd
2. worden bepaald door erfelijke factoren

1. 1 . Waar 2. Niet waar
2. 1 . Niet waar 2. Waar
3. Beide niet waar
4. Beide waar

Wat is inprenting

1. leren door straffen en belonen
2. leren in een gevoelige periode
3. leren van soortgenoten
4. leren door trial and error

door gewenning (meerdere antwoorden mogelijk)

1. ga je minder reageren op prikkels
2. leer je door fouten te maken
3. leer je in een gevoelige periode
4. schrik je niet meer van je docent

proefondervindelijk leren heet ook wel

1. gewenning
2. imitatie
3. trial and error

conditioneren kent de volgende twee vormen

1. klassiek
2. imitatie
3. gewenning
4. operant

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht. Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.

Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. honger
2. het bewegen van het nest
3. het ruiken van de worm
4. het zien van de ouder

Inprenting

gewenning

proefondervinderlijk leren

inzicht

imitatie

conditioneren

leren in een gevoelige periode

oplossingen combineren

nadoen

trial and error

niet meer reageren

gedrag verandering

Bas 6 Sociaal gedrag

Leerdoelen:

• de functie en vormen van sociaal gedrag kunnen uitleggen
• het verband tussen sociaal gedrag en overlevingskansen uitleggen

Sociaal gedrag is gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.

Hierbij is een handeling van het ene individu de prikkel voor een handeling van een soortgenoot.

Handelingen bij sociaal gedrag zijn signalen, denk aan de zigzagdans bij de stekelbaars.

Baltsgedrag: doel: voortplanten met eigen soort, ze zijn soortspecifiek. Door balts neemt motivatie voor paring toe, agressie tussen partners verminderd. Dit agressiegedrag is terug te zien in balts door afwisselend aanvallen en vluchten bij bijvoorbeeld de zigzagdans. Ook verzorgingsgedrag bij balts zichtbaar: eten geven aan partner bijvoorbeeld.

Overspronggedrag

Het wordt veroorzaakt door een intern conflict tussen twee gedragsystemen. Voor beide systemen bestaat evenveel motivatie.

Bas 7 Gedrag bij de mens

Leerdoel:

• overeenkomsten en verschillen tussen menselijk en dierlijk gedrag kunnen uitleggen

Het gedrag bij de mens lijkt op gedrag bij dieren: gedrag vertoont aangeboren elementen en aangeleerde elementen. Bij de mens is het aangeleerde deel belangrijker dan bij dieren.

Het sociale deel van het gedrag wordt onbewust aangeleerd, hiervoor geldt dat er een bepaalde periode is dat dit aangeleerd kan worden (inprenting dus).

Gezichtsuitdrukkingen zijn aangeboren, ook blinde kinderen vertonen dezelfde uitdrukkingen bij boosheid, blijdschap.

Doordat leren bij mensen belangrijker is, is het hersenvolume enorm toegenomen.

Het vergrote hersenvolume is voordelig voor het leren, maar is nadelig voor de ontwikkeling van het kind, volwassen worden duurt langer.

Leervermogen is ook toegenomen, dus het vermogen om gedrag effectief te veranderen. Dit is aangeboren, maar is ook gedeeltelijk aan te leren. Ook normen en waarden worden aangeleerd door omgeving.

Omgeving en cultuur

• Je leert van je directe omgeving: familie of school. 

• Maar je leert ook alle regels en gebruiken van maatschappij waartoe je hoort

• Je gaat je gedragen naar deze cultuur

Cultuur

Alle normen, waarden en gewoonten 

die mensen samen in een bepaalde groep 

of samenleving met elkaar delen.