Van Gogh's Way to Go - VO (2)

• Muziek
• Kunst
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3,4

Introduction

Dit jaar speelt rietkwintet Calefax 'Van Gogh’s Way to Go', een muzikale voorstelling over Vincent van Gogh en het volgen van je hart. I.s.m. Calefax en het Van Gogh Museum maakte Muziekgebouw aan ’t IJ het lesmateriaal bij deze voorstelling. Deel 2.

Instructions

Stel: je wil gaan werken, maar je weet niet goed wat je leuk vindt. De verwachtingen zijn hoog, je probeert van alles uit, maar geen enkel beroep maakt je tevreden. Het overkwam de wereldberoemde kunstenaar Vincent van Gogh. Totdat hij zijn droombaan vond. Van Gogh’s Way to Go, een voorstelling van rietkwintet Calefax, gaat over kiezen voor je passie.

Het lesmateriaal bij Van Gogh's Way to Go werd ontwikkeld en geschreven door Muziekgebouw aan 't IJ. De handleiding bij deze les is als pdf te downloaden.

Video’s Calefax

Regie en concept: Annechien Koerselman

Camera: Bowie Verschuuren

Instructions

VO_Handleiding_voor_de_leerkracht_deel_2.pdf

Van Gogh's

Way to Go

Beeldende muzikale reis over het volgen van je hart

Deel 2

De schilder op de weg naar Tarascon, 1888

Dit schilderij bestaat helaas niet meer: het is in de Tweede Wereldoorlog bij een bombardement verloren gegaan.

Wat maakte Vincent zo'n bijzondere kunstenaar?

In deel 1 las je al dat Vincent in 1885 De aardappeleters schilderde. Hij zag dit schilderij als het begin van zijn pad als échte kunstenaar.

Het echte leven

Vincent wilde het échte leven schilderen: het leven zoals hij het om zich heen zag. Zijn schilderijen waren in deze periode nogal donker. Hij maakte veel gebruik van schaduw, en schilderde met maar weinig kleur.

Kop van een vrouw

Een 'kop' is een studie, geen echt portret. Toch weten we wie deze vrouw was: Gordina de Groot. Zij staat ook op De aardappeleters.

Kop van een vrouw (Gordina de Groot), 1885

Parijs

In 1886 vertrekt Vincent naar Parijs, de stad waar al veel kunstenaars bezig zijn met vernieuwen en ontdekken. Zij gaan anders om met licht en kleur dan Vincent gewend is uit Nederland. Hij gaat experimenteren: zijn werk krijgt steeds meer kleur en hij begint te schilderen met stippels en strepen.

Zuid-Frankrijk

In 1888 zegt Vincent Parijs gedag. Hij vertrekt naar Zuid-Frankrijk. De natuur van het zuiden vraagt om een nieuwe manier van schilderen, met veel kleuren.

De oogst

Dit schilderij maakt Vincent in 1888, in de velden bij het stadje Arles.

De oogst, 1888

Opdracht 4:

klank verbeelden

Nu draaien we de opdracht om.

Luister eerst naar vijf verschillende geluidsfragmenten,

gespeeld door Calefax. Doe je ogen dicht. Wat zie je?

Krijg jij een bepaald gevoel bij een fragment?

Komen er bepaalde associaties naar boven?

Schrijf deze voor jezelf op.

2

1

3

4

5

Opdracht 4:

klank verbeelden

Opdracht

Je krijgt een werkblad. Teken in de vakjes bij elk geluidsfragment hoe jij de muziek voor je ziet. Dat kan met kleur, patronen, vormen, enzovoorts. Laat je inspireren door de bijzondere schilderstijl van Vincent en de verschillende technieken die hij gebruikte.

2

1

3

4

5

Jelte Althuis is basklarinettist én arrangeur bij Calefax. Maar wat is dat eigenlijk, arrangeren?

Arrangeren

Arrangeren is het bewerken van een bestaand stuk muziek: om het bijvoorbeeld in een andere stijl te kunnen spelen, of met andere instrumenten. Een bewerkt muziekstuk noem je een arrangement.

Arrangeur

Een arrangeur kan spelen met hoe hard of zacht een stukje muziek is (dynamiek) of hoe snel of langzaam de muzikanten spelen (tempo). Ook kan een arrangeur 'puntjes' en 'boogjes' toevoegen. Die zorgen ervoor dat sommige noten meer opvallen dan andere.

In de volgende slide...

... legt Jelte uit wat arrangeren is, en wat het zo leuk en spannend maakt. Hij speelt een fragment uit het arrangement van het stuk

No 1 Le Sommeil de Psyche, van César Franck. Zo kan hij het stuk in zijn eentje spelen op zijn basklarinet!

Voor De aardappeleters was Vincent óók lang bezig met 'arrangeren'. Hij bleef voortdurend sleutelen, en maakte veel 'studies’: schetsen waarin hij op onderdelen van het schilderij oefende. Vincent wilde alles perfect hebben. Net zoals Jelte heen en weer schuift met noten, bleef Vincent schuiven met kleur en vorm, om zo tot het perfecte werk te komen.

Een schilderij van een boerenfamilie aan tafel was in de tijd van De aardappeleters (1885) niet nieuw. Neem bijvoorbeeld het schilderij hiernaast, gemaakt door Josef Israëls in 1882. Vincent vond zo'n boerenmaaltijd ook een mooi onderwerp, maar wilde er wel graag zijn eigen interpretatie van maken.

• De aardappeleters, 1885
• Jozef Israëls, Vier personen aan de maaltijd, 1882

Op de volgende slide zie je hoe Vincent oefende met de handen en hoofden van de mensen in het schilderij.

• Kop van een jongeman, 1885
• Kop van een vrouw (Gordina de Groot), 1885
• Kop van een man, 1885
• Hand met een kom, en een kat, 1885
• Hand met ketel, knop van een stoel en een homp brood, 1885

Opdracht 5:

wanneer ben je

een arrangeur?

Jelte...

... arrangeerde in de video niet alleen muziek, maar zelfs zijn eigen instrument. Hij schroefde alles los, bekeek de onderdelen los van elkaar, en maakte er weer één geheel van.

Vincent...

... schetste de figuren op De aardappeleters eerst in verschillende poses en op verschillende manieren. Hij maakte studies van handen en gezichten en bleef sleutelen aan de compositie. Uiteindelijk maakte hij dat alles tot één geheel. Ook dat is een soort arrangeren.

Violist van voren gezien, 1887

Opdracht 5: wanneer ben je een arrangeur?

Wat kan er nog méér gearrangeerd worden, naast muziek en beeld?

Zijn er voorbeelden uit jouw dagelijks leven waarin jij de rol van arrangeur hebt?

Is het maken en plaatsen van een video op TikTok of Instagram ook een vorm van arrangeren?

Sleutel jij net zo lang totdat je het perfecte plaatje hebt?

Bespreek dit in groepjes, en presenteer het vervolgens aan de anderen.

Een arrangement van bloemen. Dit stilleven, Irissen, schilderde Vincent in 1890.

Wat arrangeer JIJ graag?

Bart de Kater is klarinettist bij Calefax. Hij vertelt straks meer over het begrip inspiratie, dat voor een kunstenaar enorm van belang is. Want is een kunstenaar zonder inspiratie wel in staat om kunst te maken?

Vincent...

... zocht zijn inspiratie in de natuur en zijn omgeving, maar ook in muziek, boeken en het werk van andere beeldende kunstenaars. De prenten van de Japanse kunstenaar Hiroshige waren voor hem bijvoorbeeld een belangrijke inspiratiebron.

In de volgende slide...

... ga je 15 seconden lang twee kunstwerken bekijken. Kan jij raden welke van de twee gemaakt is door Vincent?

Welk kunstwerk is gemaakt door Vincent?

1. De linker afbeelding
2. De rechter afbeelding

Het schilderij hiernaast heet

Bloeiende pruimenboomgaard (naar Hiroshige). 

Vincent maakte het in Parijs, in 1887. Het schilderij is een kopie van een Japanse prent. Vincent vulde de afbeelding aan met oranje randen en Japanse tekens. Die nam hij over van een andere Japanse prent. Vincent had daar een hele verzameling van.

Vincents inspiratiebron...

... is de Japanse prent De residentie met de pruimenbomen in Kameido, gemaakt door Utagawa Hiroshige in 1857.

Opdracht 6:

inspiratie vs. interpretatie

Je gaat nu twee muziekfragmenten beluisteren:

een inspiratiebron en een interpretatie. Oftewel:

het originele muziekstuk én een nieuw arrangement.

Heb jij een voorkeur voor één van de twee fragmenten?

Hoe verschillen ze van elkaar? Waarin zijn ze gelijk?

Bespreek het met de klas.

Welk van de twee is de inspiratiebron, volgens jou?

1

2

Welk van de twee fragmenten is het
originele muziekstuk?

1. Fragment 1
2. Fragment 2

Verdieping:

Claude Debussy

In het filmpje speelde Bart een stukje uit Pagodes van componist Claude Debussy, uit 1903.

Net als Vincent liet Debussy zich voor dit stuk inspireren door Aziatische kunst.

In zijn muziek verwerkte hij onderdelen uit de traditionele gamelanmuziek uit Indonesië.

Luister hieronder naar een stukje gamelanmuziek. Herken je iets uit het stukje dat Bart speelde?

Welke samenwerkingen ga je aan als kunstenaar?

Het eerste duwtje naar het kunstenaarschap kreeg Vincent van zijn broer Theo. En er volgden er nog veel meer... Zonder hulp en vriendschap van de mensen om hem heen, had het pad van Vincent er heel anders uitgezien.

De muzikanten van Calefax spelen natuurlijk met elkaar samen. Maar ook buiten het kwintet gaan ze samenwerkingen aan.

Welke samenwerkingen komen er als kunstenaar op je pad? Welke heb je nodig en waarom is samenwerken zo belangrijk?

We vragen het aan Alban Wesly, fagottist bij Calefax.

In het filmpje op de volgende slide speelt Alban een fragment uit het begin van de Tännhauser Ouverture, van Richard Wagner. Een stuk waar normaalgesproken veel musici bij moeten samenwerken!

Dit is het allerlaatste schilderij van Vincent: Boomwortels, uit 1890. Hij heeft het nooit helemaal af kunnen maken. Toen Vincent aan dit schilderij werkte, ging het niet goed met zijn mentale gezondheid. Gelukkig waren er mensen zoals Theo, zijn broer, die hem tot het eind bleven steunen.

Vincent wordt nu als een grootse kunstenaar gezien. In zijn eigen tijd was dat heel anders. Gelukkig had hij tijdens zijn leven ook contact met kunstenaars en andere mensen. Zonder deze contacten en samenwerkingen had Vincents pad er heel anders uit gezien. Want weet je nog dat het Theo was, die hem aanspoorde het kunstenaarschap op te pakken?

Welk pad jij ook volgt of nog gaat volgen: samenwerkingen met anderen zijn altijd heel belangrijk.

Tijdens de lessen heb je veel geleerd over het werk van een muzikant en van een kunstschilder. Componeren, arrangeren, inspireren en geïnspireerd worden, en natuurlijk ook samenwerken met anderen: belangrijke vaardigheden voor kunstenaars met allerlei achtergronden.

Opdracht 7

In deze laatste opdracht laat jij je inspireren door De aardappeleters. Dit schilderij was een belangrijke mijlpaal in het leven van Vincent. Zelf vond hij dat hij er nog niet klaar mee was. Hij wilde ooit een nieuwe versie van het schilderij maken, maar kwam daar helaas niet meer aan toe.

Verschillende kunstenaars uit onze tijd hebben zich al eens over dit schilderij gebogen en er nieuwe ‘arrangementen’ van gemaakt. Zo ook illustrator Floor Rieder, die de moderne interpretatie rechts maakte: De nieuwe aardappeleters.

Opdracht 7: Samenwerken

Vorm je eigen kwintet, net als de vijf rietblazers van Calefax en de vijf familieleden op De aardappeleters. Samen maak je een nieuwe versie van het beroemde schilderij, met jullie zelf in de hoofdrol. Laat je inspireren door Vincent, maar maak er jullie eigen interpretatie van.

Bespreek

Bespreek met elkaar: 

Wie zit waar, en in wat voor ruimte?

Gooien jullie de compositie helemaal om?

Welke personages zitten er met elkaar aan tafel?

En wat is de rolverdeling in jullie kwintet?

Medium

Het medium is open: is jullie nieuwe versie van De aardappeleters ook een schilderij? Of is het een filmpje, een (geschreven) verhaal of een (muzikale) performance?

Maak zoals Vincent eerst studies. Sleutel aan het werk totdat jullie het perfecte arrangement hebben. Laat je inspireren door het pad van Vincent én door de paden die jullie zelf willen volgen.

Einde lesmateriaal

Korenveld (detail), 1888

Dit lesmateriaal is ontwikkeld door Muziekgebouw aan ’t IJ, in samenwerking met Calefax en het Van Gogh Museum.