Wat vertelt de achterkant van een schilderij?

• Handvaardigheid
• Tekenen
• Basisschool
• Groep 7,8

Introduction

In het museum zie je natuurlijk alleen de voorkant. Maar wat kun je eigenlijk leren van een schilderij als je het hebt omgedraaid? Een korte info-les over de achterkant van Vincents schilderijen.

Instructions

Algemene leerdoelen

- Leerlingen weten hoe een schilderij in elkaar zit.

- Leerlingen ontdekken dat onderzoekers in het museum veel informatie over Vincent en zijn schilderijen kunnen halen uit hoe de achterkant van zijn werk er uit ziet.  

- Leerlingen worden zich er van bewust dat schilderijen objecten zijn waar in de loop der tijden van alles mee gebeurt.

Kerndoelen

56

Benodigde materialen

Indien mogelijk: een aantal materialen waar kunstenaars op werken, zoals hout, doek, karton en papier.  Een opgespannen doek is een grote toevoeging aan de les.

Achtergrondinformatie

In het Van Gogh Museum wordt veel onderzoek gedaan naar de schilderijen van Van Gogh. De achterkant van een schilderij kan daarbij veel verschillende soorten informatie opleveren. Deze les geeft een beknopte blik achter de schermen bij het schilderijenonderzoek: het toont een kant van schilderijen die niet veel mensen te zien krijgen.

Vertel: Niet veel mensen kennen de achterkant van één van de beroemdste schilderijen ter wereld: Zonnebloemen van Vincent van Gogh. Maar van de achterkant van een schilderij kun je veel leren. Om meer over Vincent en zijn schilderijen te weten te komen gaan we een aantal achterkanten van zijn werk bekijken.

Zonnebloemen, 1889

Vraag: Zien je hoe het schilderij in elkaar zit? Herken je de onderdelen?

> Zie de uitleg op volgende slide

Vertel: Het 'raam' van een schilderij is opgebouwd uit spielatten. Als het een groot schilderij is, zit er vaak nog een tussenlat tussen, maar dat hoeft niet per se. In Vincents tijd werd het doek om het raam heen gevouwen en vastgezet met spijkers. Tegenwoordig gebeurt dat met nietjes.

Vertel: In de hoeken van een schilderij zitten 'spietjes'. Door daar met een hamer op te tikken, kun je de houten spielatten iets verder uit elkaar duwen. Op die manier kun je meer, of juist minder spanning op het doek zetten.

Vertel: Dit lijkt een rare vraag... maar op de achterkant van dit schilderij kun je daar toch een antwoord op vinden.

Zelfportret, 1886

Vertel: Vincents vingers hadden natuurlijk gewoon een huidskleur, maar op verschillende plekken op de achterkant van dit schilderij zie je zijn vingerafdrukken, in zwarte verf. Het schilderij is gemaakt in Parijs, toen Vincent bij zijn broer woonde. De vieze vingers op deze achterkant laten zien dat hij het spieraam tijdens het schilderen zelf heeft vastgepakt.Er zijn er drie omcirkeld. Zie je er nog meer?

Vraag: Wat valt meteen op aan deze achterkant?

> De vorm (ovaal - het is het deksel van een Japans kistje)

> Het materiaal (hout)

> Japanse tekens

> Stickers

Drie romans, 1887

Vertel: Op de achterkant van een schilderij kun je soms zien wat is er met een schilderij is gebeurd voordat het in het museum kwam. Op deze stickers zien we een naam: meneer Van Gogh, of ir (ingenieur) Van Gogh. Hij was de zoon van Vincents broer Theo. Toen Vincent dood ging, kreeg Theo alle schilderijen van Vincent. Toen ook Theo stierf gingen ze naar diens vrouw Jo, en daarna naar hun zoon Vincent Willem van Gogh. Hij leende de schilderijen vaak uit, en daarom staat zijn naam achterop.

Vertel: Hier is te zien dat het schilderij in een museum terecht kwam. Eerst hingen Vincents schilderijen een tijd lang in het Stedelijk Museum, daarna werd er in Amsterdam een speciaal museum voor gebouwd: 'Rijksmuseum Vincent van Gogh'. Dat heet nu Van Gogh Museum, en je kunt er de hele verzameling nog steeds bekijken. In musea hebben alle kunstwerken een eigen nummer. Dit schilderij kreeg in het Van Gogh Museum het nummer  S181: 'schilderij 181'.

Vertel: Benieuwd naar wat daar staat in het Japans? Het is de naam van de Japanse leverancier van het kistje. Vincent was dol was op kunst uit Japan.

Vertel: Ook dit schilderij is op een andere ondergrond geschilderd dan schildersdoek. Kun je zien wat dat materiaal is?

Flesje met pioenrozen en blauwe ridderspoor, 1886

Vertel: Het schilderij is geschilderd op karton. Vincent kocht het bij de winkel 'Pignel Dupont' aan de Rue Lepic in Parijs. Dat was vlakbij huis, want zelf woonde hij in die tijd ook in de Rue Lepic, bij zijn broer Theo.

Vertel: Vincent gebruikte het stuk karton waarschijnlijk eerst om op straat mee te schetsen. Zie je wat hij hier getekend heeft? Het is een bak van een reuzenrad, met mensen erin. Nadat hij op het stuk karton getekend had, maakte hij op de andere kant een schilderij, een bloemstilleven.

Vertel: Nu zouden we het nooit meer doen, een sticker over een tekening van Vincent plakken. Maar in 1892,  toen deze sticker geplakt werd, was Vincent nog niet beroemd. Hij was net twee jaar dood en zijn werk werd voor het eerst tentoongesteld in Nederland. Onder andere in de kunsthandel Buffa en zonen, in Amsterdam. Zij plakten deze sticker op de achterkant, over de schets heen.

Bij het bestuderen van de achterkant van dít schilderij vonden de onderzoekers van het Van Gogh Museum wel iets heel geks...

De tuin van Daubigny, 1890

...het schilderij is geschilderd op een theedoek! Vincent kreeg van zijn broer Theo elke maand geld en ook vaak schilderspullen opgestuurd. Maar soms had hij tekort. Waarschijnlijk heeft hij daarom een theedoek gepakt, want dat leek wel een beetje op schildersdoek. Aan de voorkant zie je er niets van, maar op de achterkant zijn de rode strepen van de theedoek wél goed te zien.

Wat kan de achterkant van een schilderij vertellen?

Kijk samen nog even terug op de beelden die voorbij zijn gekomen. Vraag de leerlingen kort te benoemen wat ze allemaal geleerd hebben van de achterkanten van schilderijen van Vincent.

Internetverbinding? Bekijk dan via de volgende slide ten slotte een doek van Vincent dat hij aan twee kanten gebruikte.

Bekijk deze schilderijen op de website van het Van Gogh Museum.

Als Vincent even geen doek voorhanden had, schilderde hij soms op de achterkant van schilderijen die hij al eerder had gemaakt. Op de achterkant van een voorstudie ('oefenschilderij') voor het beroemde schilderij De aardappeleters uit 1885 schilderde hij twee jaar later een zelfportret. Je kunt daar goed aan zien dat zijn schilderstijl toen al flink veranderd was!