Ontdekkers en hervormers - De Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Tijdvak 5: Ontdekkers en hervormers / Renaissancetijd

1500 - 1600

De Nederlandse Opstand

Kenmerkend aspecten: 

nr. 21 De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke Kerk in West-Europa tot gevolg had.

nr. 22 Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

De zeventien verenigde Nederlanden

Het huidige Nederland bestaat niet! - Het gebied bestaat uit 17 semi-onafhankelijke gewesten. (soort provincies)

- eigen bestuur (de Staten) door lage adel, bisschoppen en/of burgers (stedelingen)

- eigen wetten

- eigen belasting

- eigen cultuur (humanistisch/protestants)

- samenwerking verloopt via de Staten Generaal

Karel V - geboren in 1500

Keizer als hij 15 jaar oud is.

Filips II (zoon en opvolger 1555 van 

Karel V)

Habsburgse bezittingen in Europa

(alle 17 gewesten vanaf 1543)

Habsburgse bezittingen in de wereld

Centralisatiepolitiek van de Habsburgers

(Centralisatie gaat altijd ten koste van zelfstandigheid - in casu de gewesten en de edelen - zij neigen naar particularisme = nastreven eigen belang)

1. Karel V installeert een landsvoogd in Brussel om in zijn naam de Nederlandse gewesten de besturen.

2. Karel V benoemt voor meerdere gewesten ook stadhouders om de landvoogd te helpen bij het bestuur. (zoals Willem van Oranje - stadhouder van drie belangrijke gewesten: Holland, Utrecht en Zeeland)

3. Karel V benoemt ambtenaren, die vanwege hun salaris trouw zijn aan hun vorst.

4. Karel V bestrijdt het protestantse geloof met de Inquisitie (kerkelijke rechtbanken) en wetgeving

5. Karel V heft belastingen voor zijn vele oorlogen.

In de praktijk

1. De Geheime Raad - wetten en regels (juristen - ambtenaren in dienst van Karel V)

2. Raad van Financiën - doel een eenduidig belastingstelsel (juristen en edelen)

3. Raad van State - politieke adviezen (juristen en edelen)

4. Staten Generaal - vertegenwoordigers van de gewesten (Gewestelijke Staten) komen bijeen om belastingafdracht te bespreken.

KERN: De Nederlandse adel wordt in toenemende mate buitenspel gezet.

1550 - Bloedplakkaat - Alles wat neigt naar protestantisme = majesteitsschennis = doodstraf.

Smeekschrift der edelen

1566

De Nederlandse edelen vragen (landvoogdes) Margareta van Parma om de vervolging van protestanten te matigen.

Het betreft de lagere adel - door de hovelingen van Margareta neerbuigend geuzen (zwervers) genoemd - dit wordt later hun strijdnaam.

Hagepreken

Omdat eigen kerken voor protestanten zeker verboden waren werden de diensten in de openlucht (in weilanden tussen heggen - hagen) gehouden

Beeldenstorm 1566

De hertog van Alva

(de IJzeren Hertog)

Filips is woedend! Hij stuurt Alva

de hertog van Alva (Raad van Beroerten)

- vermoordt Nederlandse ook hoge edelen (stadhouders: Horne en Van Egmond)

- vermoordt protestanten

- verhoogt de belastingen nog verder (de Tienden Penning)

Protestanten vluchten - sommigen het water op - (Watergeuzen). Willem van Oranje vlucht naar Duitsland. 

Willem van Oranje sprokkelt (vanuit Duitsland) een leger bij elkaar. Hij probeert terug te vechten. Als hij met een leger binnenvalt begint de Opstand (1568). Hij kan niet veel uitrichten. 

De watergeuzen veroveren Den Briel (1572) in naam van Oranje - eerste succesje - Nederlandse steden (Haarlem, Leiden, Alkmaar) verklaren zich met hen te zijn.

Doordat Spanjaarden over het algemeen opstandige steden ook na overgave uitroeien houden alle steden tot het einde toe stand.

De Spaanse furie (1576)

Het geld van Filips was op door de vele oorlogen (vooral ook die tegen de Ottomanen en de Fransen)

Spaanse soldaten kwamen in opstand (muiten) en vermoordden talloze Antwerpenaren.

Alle gewesten spreken af samen te werken - Pacificatie van Gent (1576) Samen tegen Spaanse soldaten & geloofsvrijheid

Unie van Atrecht (nu Arras - Noord Frankrijk) - Zuidelijke gewesten vrezen de Calvinisten

Unie van Utrecht - De 7 Noordelijke gewesten 

Plakkaat van Verlatinge (1581)

(onafhankelijkheidsverklaring)

Wanneer Filips Willem van Oranje vogelvrij verklaart (iedereen wordt aangemoedigd hem straffeloos te doden) wordt Filips II niet meer erkend als vorst.

Filips weet nog de hertog van Parma te sturen die het zuiden verovert en hij bouwt nog een enorme vloot (de onoverwinnelijke Armada) om Engeland te veroveren. Maar voor de Nederlanden maakt het niet meer uit. Zij vormen een Republiek. (Staat zonder koning)

Zet de gebeurtenissen in de goede tijdsvolgorde, van vroeger naar later.
1. De inquisitie begint met de vervolging en berechting van ketters.
2. Maarten Luther schrijft een aanklacht tegen de misstanden in de kerk.
3. Mensen beginnen bezwaar te maken tegen het luxeleven van sommige monniken en nonnen.
4. In de Nederlanden komen protestanten in opstand tegen de zoon van Karel V.
5. Calvinisten richten een eigen kerkorganisatie op, los van de rooms-katholieke.

1. 3, 1, 2, 5, 4
2. 1, 3, 5, 2, 4
3. 4, 3, 1, 2, 5
4. 2, 5, 4, 3, 1

Wat is een voordeel van een centraal bestuur voor Filips II?
2 antwoorden zijn goed.

1. Ambtenaren waren dan niet meer nodig
2. De adel in de Nederlanden zou meer macht krijgen
3. Filips II zou makkelijker belasting op kunnen leggen
4. Overal zouden dezelfde regels gelden

Welke bewering over het bestuur van de zeventien Nederlanden is juist?

1. De zeventien Nederlanden zorgden voor algemene wetten die overal gelden.
2. De zeventien Nederlanden hadden de volledige steun van keizer Karel V, maar niet van Keizer Filips II.
3. De zeventien Nederlanden hadden nauwelijks een centraal bestuur.
4. De zeventien Nederlanden werden na de Opstand bestuurd door Willem van Oranje.

Wat is de juiste volgorde?

1. Smeekschrift der edelen - Hagenpreken - Beeldenstorm
2. Beeldenstorm - Hagenpreken - Smeekschrift der edelen
3. Smeekschrift der edelen - Beeldenstorm - Hagenpreken
4. Beeldenstorm - Smeekschrift der edelen - Hagenpreken

Hoe noemen we het verzoek van honderden edelen om de vervolgingen op protestanten te stoppen?

1. Een vriendelijk verzoek
2. Petitie
3. Plechtigheid
4. Het Smeekschrift

The Declaration of Independence (1776, V.S.) werd geïnspireerd door de "Nederlandse"

1. Pacificatie van Gent
2. Unie van Utrecht
3. Acte van Verlatinge
4. Smeekschrift der Edelen

Welke functie had Willem van Oranje?

1. Stadhouder van de Republiek
2. Stadhouder van de Spaanse koning
3. Landvoogd van de Republiek
4. Landvoogd van de Spaanse koning

Hoe heet de bijeenkomst van alle gewesten bij elkaar?

1. Gewestelijke Staten
2. Landvoogd
3. Stadhouder
4. Staten-Generaal

Gebruik de bron en de lees de vier uitspraken. Kies de juiste uitspraak.

1. De geuzen veroverden Den Briel min of meer toevallig.
2. De geuzen verwoestten de katholieke kerken in Den Briel.
3. Den Briel werd verdedigd door een groot Spaans leger.
4. De Spanjaarden verwoestten de protestantse kerken in Den Briel.

Waardoor begon de Spaanse Furie?

1. Willem van Oranje betaalde de Spaanse soldaten niet
2. Het was een Spaans vakantie eiland
3. Filips II betaalde het loon van de Spaanse soldaten
4. Er was geen geld om de Spaanse soldaten te betalen

Eensgezind bepaalde men dat de Spaanse troepen de Nederlanden moesten verlaten. De ondertekening vond enkele dagen na de Spaanse Furie plaats, waarbij Spaanse troepen een bloedbad hadden aangericht in de stad Antwerpen. Waar gaat het hier over?

1. De Beeldenstorm
2. Het edict van Nantes
3. Pacificatie van Gent
4. Vrede van Augsburg