TH 6 BS 1 t/m 3

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 2

TH 6 Erfelijkheid & Evolutie

Noem het verschil tussen feno- en genotype

Leg uit wat chromosomen en genen te maken hebben met je uiterlijk

Geef een argument waarom we er allemaal anders uitzien, behalve een eeneiige tweeling

Wat weet je al

Genotype en fenotype

De opbouw van erfelijk materiaal

Welke van de volgende eigenschappen is niet erfelijk?

1. Oogkleur
2. De rode kleur van een roos
3. Moedervlek
4. Vachtkleur van een cavia

Bevat een cel van de lever de erfelijke informatie voor het maken van speeksel?

1. Ja
2. Nee

Wat zijn de eenheden van erfelijkheid?

1. Moleculen
2. Organen
3. Cellen
4. Genen

Erfelijk

niet-erfelijk

46 chromosomen

Wat wordt bepaald door genotype of fenotype? Sleep de eigenschappen A t/m H naar genotype of fenotype. 

Genotype

Fenotype

Een wipneus

Stijl haar vanaf de geboorte

Piercings 

Behaarde bladeren

Een litteken

Je kan goed piano spelen

Eelt op je handen door hard werken

Blauwe ogen

Zijn onderstaande voorbeelden van fenotypen erfelijk of niet-erfelijk?

erfelijk

niet erfelijk

navelpiercing

flaporen

stijl haar

blauwe plukken haar

Genotype

De erfelijke eigenschappen liggen in de DNA

Dit noemen we het genotype

Het genotype wordt bepaald bij de bevruchting en kan tijdens het leven niet meer veranderen!

Fenotype

• Alle eigenschappen van een organisme noem je het fenotype van dat organisme. 
• Je fenotype wordt bepaald door je genotype, maar ook door je leefstijl en je omgeving. 

Is deze eigenschap erfelijk of
niet-erfelijk?

1. erfelijk
2. niet-erfelijk

Wat is een erfelijke eigenschap?

1. Litteken
2. Piercing
3. Blauwe ogen

Wordt deze eigenschap bepaald door het  genotype / fenotype of door beiden?

GENOTYPE

FENOTYPE

Zowel fenotype als genotype

Iemands

lengte

Iemands

bloedgroep

Iemands bruine ogen

Iemands nieuwe haarkleur

Iemands hoge cholesterol-gehalte

(Voornamelijk) door genotype

Combinatie van genotype en milieufactoren

(Voornamelijk) door milieufactoren

De kans dat je een tumor (kanker) ontwikkeld in je leven

De lengte van je nagels

Je bloedgroep

Sleep de eigenschappen naar het juiste vak of ze erfelijk of niet erfelijk zijn.

Erfelijk

Niet erfelijk

Behaarde bladeren

Slaphangende bladeren

Bladeren met stekels

Blauwe ogen

Rimpels

Kort haar

Wipneus

chromosomen

In de celkern liggen chromosomen.

Chromosomen zijn opgebouwd uit  DNA en eiwit.

DNA bevat de informatie voor je erfelijke eigenschappen. 

chromosomen 

• Dit is een chromosomenportret
• Mensen hebben 23 paren chromosomen.
• Totaal 46 chromosomen.
• De paren zijn gelijk, behalve de geslachtschromosomen  (bij de man XY en vrouw XX)

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.
Allel = invulling van gen.

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

genen paren 

• genen paren kunnen uit 2 dezelfde genen bestaan 
• Of uit 2 verschillende genen 
• genen kunnen dominant, recessief, dan komt 1 eigenschap tot uiting 
• Genen kunnen ook intermediair zijn dan is de eigenschap een mix van de 2 genen. 

Genen

Menselijke cel

In een eicel zitten 23 chromosomen.

In een zaadcel zitten 23 chromosomen.

Eicel + zaadcel = een bevruchte cel met 46 chromosomen.

Die bevruchte cel deelt > alle lichaamscellen (behalve de geslachtscellen) hebben 46 chromosomen

Bevruchting

23 chromosomen moeder

23 chromosomen vader

46 chromosomen in de bevruchte eicel

(23 chromosomen paren)

Chromosoom

Chromosoom

Hoeveel genen heb je voor elke erfelijke eigenschap?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

op je DNA staat erfelijke informatie.
wat is niet erfelijk?

1. sproetjes
2. je lengte
3. je kleur haar
4. de kleur van je broek

Wat zijn allemaal erfelijke eigenschappen?

1. Kleurenblindheid, kort haar en lange vingers
2. Sproeten, blauwe ogen en piercings
3. Lange wimpers, kleurenblindheid en een wipneus
4. Karakter, sproeten en lange tenen

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

1. Eigenschappen die voortdurend veranderen
2. Je persoonlijke eigenschappen
3. Eigenschappen die je van je ouders erft

Waar bevinden zich de erfelijke eigenschappen?

1. Overal in het lichaam
2. In elke celkern
3. In elke geslachtscel
4. In elke cel

Alle eicellen van een vrouw bevatten dezelfde erfelijke informatie.

1. Juist
2. Onjuist

Erfelijkheid:
Bij sommige vormen van kanker speelt erfelijkheid een rol

1. Dit is juist
2. Dit is onjuist

Is de eigenschap erfelijk, is het aanleg of is  niet erfelijk? 

Erfelijk

Erfelijk

niet erfelijk

aanleg

Ik heb een wipneus..

In ons gezin is iedereen muzikaal. .

Mijn broer heeft een litteken onder zijn knie

Als ik in de zon ga liggen verbrand ik snel

Bij de celdeling van lichaamscellen verandert de informatie van erfelijke eigenschappen NIET

1. juist
2. onjuist

Exit ticket

Er komen 10 vragen.

Maak je ze goed? dan heb je de stof onder de knie!

Dit betekent dat je verder kan!

Heb je nog niet alles goed? Kom dan nog even voor uitleg

De informatie van je erfelijke eigenschappen liggen in je

1. DNA
2. chromosomen
3. fenotype
4. genotype

Erfelijk of niet?
Kort haar

1. erfelijk
2. niet erfelijk

Een plant heeft bladeren die slap hangen.
Erfelijk of niet erfelijk?

1. erfelijk
2. niet erfelijk

Wat is geen erfelijke eigenschap

1. Lichaamslengte
2. Huidskleur
3. Persoonlijkheid
4. Haarkleur

Waarom hebben identieke tweelingen dezelfde erfelijke informatie?

1. Omdat ze dezelfde ouders hebben
2. Omdat ze in dezelfde stad wonen
3. Omdat ze uit dezelfde bevruchte eicel komen
4. Omdat ze op dezelfde dag zijn geboren

Menno zegt: De celkern van een levercel bevat de complete informatie voor al je erfelijke eigenschappen.

Annie zegt: Een gen bevat de informatie voor meerdere erfelijke eigenschappen.

1. Beide waar
2. Beide nietwaar
3. Menno: waar Annie: nietwaar
4. Menno: nietwaar Annie: waar

Een gen is een deel van een chromosoom met de erfelijke informatie voor één erfelijke eigenschap.

1. juist
2. onjuist

fenotype

Genotype

Sleep het kruisje over het foute woord heen.

Het fenotype kan                    veranderen door invloeden uit de omgeving.

Steil haar laten krullen met een krultang is                     een verandering van het

genotype.

Het fenotype is                      altijd gelijk aan het genotype.

Een tatoeage is                      een verandering van het genotype

Het fenotype wordt                      bepaald door het genotype.

Niet

Wel

Niet

Niet

Niet

Wel

Wel

Milieu

(leefstijl/ leef-omgeving)

Milieu &

Genotype

Genotype