D1Bth8 Gedrag lln Ethogram/Protocol 2019

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 1

D1BTh8

Gedrag - Ethogram en protocol

Gedrag

1. Je leert van alles over 'gedrag'.

2. In de dierentuin neem je deel aan: "Escape the Zoo"

    In 2020 vervalt de excursie naar de dierentuin

Wat doe je als je het gedrag van dieren wilt bestuderen?

Je leert

Wat ethologie is

Hoe je een ethogram maakt

Hoe je een protocol maakt

Welke conclusies je kunt trekken vanuit het ethogram en protocol

Bekijk het filmpje (10 min)

Beantwoord straks de volgende vragen:

Wat is ethologie?

Wat is een ethogram?

Wat is een protocol?

Waarom wordt gedrag bestudeerd? 

Gedragonderzoekers bestuderen gedrag om iets te weten te komen over een dier.

Ethologie = Het bestuderen van gedrag

Wat onderzoekers waarnemen zetten ze in een ethogram.

In de dierentuin maken dierenverzorgers ethogrammen om dieren goed te leren kennen.

Dieren zijn niet altijd even actief en doen niet altijd hetzelfde. Door te lezen of op internet te zoeken naar informatie over een dier weet je al welk gedrag een dier kan laten zien.  Je weet dan welk gedrag je misschien zult waarnemen. Maar of je alles zult zien, staat niet vast en bovendien kan een dier ook onverwacht ander gedrag laten zien. 

Als je naar een natuurfilm kijkt, zie je in korte tijd veel verschillende gedragingen. Voor een film heeft men lang opnames gemaakt en daarvan de meest interessante en/of leuke stukjes achter elkaar gemonteerd. 

Wat is ethologie?

1. Het bestuderen van gedrag
2. Het beïnvloeden van gedrag
3. Het gedrag van dieren veranderen
4. Het gedrag van mensen veranderen

Ethogram

Een ethogram is een lijst 

met beschrijvingen van gedrag.

Je noteert de handeling.

Je bedenkt een afkorting 

voor de handeling.

Je omschrijft de handeling nauwkeurig. 

 

                                         Ethogram

 Afkorting     Handeling      Omschrijving gedragshandeling

  st                     staan             2 poten raken de grond / zonder

                                                 beweging 

  ..                     ...............           ...............................................................

  ..                     ...............           ...............................................................

  ..                     ...............           ...............................................................

                              

1. Maak het schema zoals hierboven in je schrift

2. Bekijk het filmpje over de giraf (1 min).

    Bekijk heel nauwkeurig wat de giraf doet!  

    Zet het filmpje een paar x stil

3. Maak een lijst van ongeveer 4 gedragsomschrijvingen. 

    

Gedragsonderzoek:

Het ethogram

Gedrag bestaat uit een reeks handelingen.

In het filmpje over de giraf zag je bijvoorbeeld dat de giraf:

1.  Staat bij het water

2. Buigt de kop naar voren / beneden 

3. Brengt het lichaam lager bij de grond 

4. Drinkt het water. 

5.  Komt van voorover gebogen naar staan

Deze gedragshandelingen heb jij misschien beschreven in jouw ethogram.

Giraf: Het ethogram

Afkorting   Handeling     Omschr. gedragshandeling

          

Jij hebt dit nu gemaakt / ingevuld

Op de volgende pagina zie je een voorbeeld 

van een ethogram van de giraf.

                                   

Gedragsonderzoek:

Voorbeeld van het ethogram van de giraf

Misschien heb jij nog een andere gedragshandeling gezien en genoteerd, prima!

Misschien heb je een andere omschrijving, dat kan ook. 

Je mag niet noteren: De giraf heeft dorst of de giraf kijkt lief  (dat is iets dat jij denkt!, je ziet dat niet)

Afkorting                 Handeling                         Omschrijving gedragshandeling

St                                  Staan                                      Met alleen de 4 poten op de grond, geen beweging

Kb                                 Kop naar beneden             Buigt in nek naar voren, kop richting de grond

Spr                                Spreiden voorpoten           Zet li poot naar links en re poot naar rechts

Dr                                  Drinken                                 Opent bek, water in bek, bek dicht, slikt

Ove                                Overeind komen                Zet met de gespreide li en re poot af en brengt die poten bij elkaar

Sz                                   Staart zwiept                      Staart beweegt naar li en re en terug

Wat weet je van een ethogram?

Wat is ...............waar?

NIET

1. Je schrijft op wat een dier doet
2. Een gedragshandeling wordt omschreven
3. Je schrijft bijv. op dat een hond agressief is
4. Het is een lijst met beschrijvingen van gedrag

Geef een voorbeeld van
een gedragselement = gedragshandeling
die jij wel eens uitvoert

Ethogram van de hond: 

Noteer minimaal 15 gedragshandelingen 

Gebruik opnieuw:              Afkorting                Handeling                   Gedragsomschrijving

Bekijk het filmpje over de hond (8.53 min). 

Als je thuis een hond hebt, mag je ook over het gedrag van je eigen hond een ethogram maken. Let op: Je hond moet wel actief zijn anders lukt het jou niet om 15 gedragshandelingen te noteren. Geen 15 gedragshandelingen te zien: bekijk dan ook het filmpje en vul je ethogram aan.

Maak het ethogram over de hond!

Ziet jouw ethogram er ook ongeveer zo uit?

Prima!

ETHOGRAM van de hond

Een onderzoeker wil nog meer weten!

Hij wil bijvoorbeeld weten welke gedragshandelingen bij 1 dier voorkomen en hoevaak ze voorkomen. Dat zet de onderzoeker in een protocol.

Een protocol

Een protocol  is een lijst waarop je kunt zien welke gedragshandelingen voorkomen bij één dier.

Wat is een protocol?

1. Je schrijft op wat je van het gedrag vindt
2. Een lijst waarop je kunt zien welke gedragshandelingen voorkomen bij één dier
3. Je schrijft op wat het dier doet
4. Een lijst waarop je kunt zien hoe vaak een gedragshandeling voorkomt bij alle dieren van één soort

Uitleg protocol

Maak eerst een schema (of je krijgt een invulblad van school)

Tijd              Afkorting handeling

0.20            Lo            (voorbeeld)

0.40           .....................................

1 min         .....................................

1.20            .....................................

1.40            .....................................

2 min        .....................................

2.20           .....................................

2.40           ..................................... ga door tot 10 min

Dit heb je ook nog nodig:

1. De hond moet actief zijn.

2. Je maakt het protocol over 1 hond (kijk niet naar andere honden)

3. Je kijkt 10 min naar het gedrag van de hond

4. Om de 20 sec. noteer je wat de hond op dat moment doet

5. Wat de hond tussendoor doet, noteer je niet

6. Je hebt iemand nodig die de tijd bijhoudt. 

    Diegene gebruikt een stopwatch. 

    Diegene noemt de tijd en jij noteert dan de afkorting van het 

    gedrag dat je op dat moment ziet. 

Start de video en maak het protocol

Voorbeeld ingevuld protocol

Tijd              Afkorting handeling

0.20            Lo            

0.40            Spr

1 min          Lo

1.20            St

1.40            St

2 min         Lo

2.20           Kij

2.40           Dr     

3 min        Dr            Jij maakt een protocol tot 10 min

    

      Hiernaast zie je een voorbeeld.

      Je ziet dat de hond bepaald gedrag

      vaker doet dan ander gedrag.

Protocol gegevens bekijken en conclusies trekken

1. Welke gedragshandelingen komen het vaakst voor? Je noteert de top 3.

2. Zijn er gedragsketens te herkennen?  Een gedragsketen bestaat uit gedragshandelingen die elkaar steeds opvolgen. 

     Minimaal 3 gedragshandelingen vormen een keten.

Noteer:

Gedragshandeling               Aantal keren

1. .................................                 .... x

2. .................................                 .... x

3. .................................                 .... x

Gedragsketens

1. Gedragshandeling 1   ........................ daarna Gedragshandeling 2 .................................   daarna Gedragshandeling 3  .........................    2. Gedragshandeling 1 ........................  daarna Gedragshandeling 2 .................................  daarna Gedragshandeling 3 .........................             

De hond van Kaya: Beng

Je hebt al een ethogram over het gedrag van een hond.

Bekijk in het volgende filmpje het gedrag dat Beng laat zien in het parkje tegenover de school. 

Vul je ethogram aan als Beng iets doet wat jij nog niet in je ethogram hebt staan. 

Het filmpje over Beng duurt 1.30 min.

Protocol van de hond van Kaya

Het volgende filmpje over Beng duurt 10 minuten.

Maak het protocol (10 minuten). 

Vraag iemand jou te helpen.

Noteer om de 20 sec. welk gedrag je op dat moment ziet:

Noteer de afkortingen die je in het ethogram hebt genoteerd.

Protocol van de hond van Kaya

Conclusies 

1. Bekijk welke 3 gedragingen Beng het meest uitvoert. Maak de top 3.

2. Heb je een gedragsketen gezien? 

     Geef de gedragsketen een naam. 

     Noteer de (3) gedragshandelingen waaruit de keten bestaat.

Hier is om de 15 sec. genoteerd

Gedragsketen

Protocol

Ethogram

Wat heb je geleerd,
wat vind je nog lastig?

0