P3.4: Voor het vaderland 2021

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

De Sovjet-Unie

3.4 Voor het vaderland

Stalin

Leerdoelen

• Aan het einde van deze les kan ik 1)herkennen en uitleggen hoe het dagelijks leven in de totalitaire Sovjetstaat was, 2)wat er gebeurde in de tijd van de Grote Terreur en 3)welke rol de Sovjet-Unie speelde in de Tweede Wereldoorlog. 

• Visie Marxisme:
• De communistische revolutie wordt door de arbeidersklasse geleid.

• Visie Leninisme:
• De communistische revolutie wordt door de partij geleid.

• Visie Stalinisme:
• Communisme met één man als leider (Stalin zelf).

Stalinisme 

• Snelle industrialisatie en collectivisatie van landbouw
• Geheime politie
• Verzet collectivisatie leidde naar strafkampen
• Censuur en propaganda
• Totalitaire staat

Grote Terreur

• Stalin wantrouwde de ´oude bolsjewieken'
• Grote Terreur (1934-1938)
• Iedereen die Stalin's macht mogelijk bedreigde werd vervolgd
• Kinderen werden aangespoord hun ouders aan te geven
• 384 stafkampen
• Als het tegen hem gaat werken: 
• 1939 "Grote Zuivering voltooid"

Verbannen naar Siberië

De Russische Tsaren stuurden al mensen naar Siberië die zij hinderlijk of staatsgevaarlijk vonden. Mensen die het niet eens waren met het systeem moesten naar deze uithoek van Rusland. Ook echte criminelen werden naar Siberië gestuurd. Dit gebied werd een verbanningsoord voor ‘ongewenste’ individuen. Ze moesten gedwongen werken als houthakker of mijnwerker. Zo ontstonden de eerste Siberische werk- en strafkampen.

De Opvoedingskampen van Lenin

Na de Oktoberrevolutie in 1917 kwam de communist Lenin aan de macht. Hij zag de kampen als heropvoedingsplek voor veroordeelde Sovjetburgers en tegenstanders. Hij wilde hen door werk heropvoeden tot deugdelijke, communistische burgers.

Van Tsaar tot Stalin

Industriële revolutie van Stalin

Na de dood van Lenin in 1924 kwam Jozef Stalin aan de macht. Hij wilde van het agrarische oude Rusland een Industriële grootmacht maken. Boeren mochten niet meer op hun land werken maar moesten in fabrieken aan de slag om de economie van de Sovjet-Unie groot te maken. Stalin wilde prestigeprojecten realiseren : spoorwegen en kanalen door barre gebieden, een hypermodern metrostelsel en enorme gebouwen.

Van Tsaar tot Stalin

De Goelag

Stalin richtte in 1930 een speciale overheidsdienst op: de Goelag. Deze dienst had de taak om de economie van de Sovjet-Unie in snel tempo te laten groeien. Dat was nodig om de industriële grootmacht te worden die Stalin voor ogen had. Hiervoor liet hij speciale strafkampen bouwen, ver van de bewoonde wereld. Binnen een paar jaar werden tientallen nieuwe kampcomplexen gebouwd. Vaak waren ze groot genoeg voor wel 50.000 gevangenen, ook wel Zeks genoemd. Veel van deze Goelagkampen lagen in Siberië, vanwege de grondstoffen zoals goud, nikkel en koper en hout. De gevangenen moesten onmenselijk hard werken. zaten vast in de Goelagkampen.

Naast het delven van grondstoffen bouwden ze grote prestigeprojecten om de infrastructuur te verbeteren.

Van Tsaar tot Stalin

 Stalin zag de gevangenen als werkmachines die de Sovjet-Unie rijk en groot moesten maken. Minstens 18 miljoen mensen zaten vast in de Goelagkampen.

Van Tsaar tot Stalin

De strafkampen veranderden van karakter door de jaren heen. In de tijd van de Russische Tsaren waren de kampen een verbanningsplek voor ongewenste mensen. Lenin maakte er heropvoedingskampen van, om de gevangenen door werk te leren om goede communisten te worden. Stalin zette de Goelag strafkampen in om zijn droom na te streven: de Sovjet-Unie als rijkste, industriële grootmacht ter wereld.

Wat betekent de naam Goelag?

Goelag is een samenvoeging (acroniem) van de Russische woorden Glavnoje oepravlenieje ispravitelno-troedovych lagerej. Dit betekent: Hoofddirectoraat voor opvoedings- en werkkampen. 

Met de term Goelag wordt zowel de overheidsdienst als de strafkampen zelf bedoeld

Van Tsaar tot Stalin

De strafkampen hadden een andere functie onder Lenin dan onder Stalin. Wat wilde Lenin bereiken met de kampen?

Van Tsaar tot Stalin

Van Tsaar tot Stalin

Wat wilde Stalin bereiken met de kampen?

Van Tsaar tot Stalin

Waar staat de naam Goelag voor?

Daders en slachtoffers

In de Goelagkampen heerste een strikte rangorde. Het maakte veel uit waar je vandaan kwam en wat je precies gedaan had. Het machtigst waren de zware beroepscriminelen: zij maakten de dienst uit en mishandelden hun medegevangenen. De kampleiding deed er niks aan, soms stimuleerden ze het zelfs. Daaronder stonden de ‘kruimeldieven’ die voor een kleine misdaad waren veroordeeld. De grootste groep bestond uit politieke gevangenen. Die werden gezien als de vijanden van de staat. Daar was niet veel voor nodig: soms werd je al veroordeeld als je een grapje over Stalin maakte.

Nederlanders in de Goelag

Naast Russen zaten er ook duizenden Nederlanders gevangen in de Goelag strafkampen. Veel van hen vertrokken vóór de Tweede Wereldoorlog vol idealen naar de Sovjet-

Unie om mee te werken aan de opbouw van de communistische heilstaat. Sommigen hadden kritiek op Stalin of werden voor spion aangezien. Vaak was niet duidelijk wat ze misdaan hadden. Tijdens de oorlog kwamen daar veel Nederlanders bij die gevangen waren genomen als soldaat van het Duitse leger.

Johan Wigmans uit Aarle-Rixtel wilde als Duitse oorlogsvlieger naar Engeland vluchten. Helaas werd hij naar Rusland gestuurd waar hij in de Sovjet-Unie terecht kwam, waar ze hem als Engelse spion zagen. De Russen stuurden hem van strafkamp naar strafkamp waar hij kennis maakte met alle verschrikkingen daar. Hij kwam vrij in 1952.

Dirk Schermerhorn kwam uit een boerengezin in Noord-Holland. Hij wilde als ingenieur meebouwen aan een grote communistische staat in de Sovjet-Unie. Toen hij bekendmaakte dat sommige bouwwerken technisch niet in orde waren, werd hij ten onrechte beschuldigd van sabotage werd hij ter dood veroordeeld. Zijn vrouw kwam in een kamp terecht en zijn kinderen in tehuizen.

Waarom kwamen deze Nederlanders in de Goelag terecht?

Dagelijks leven

Arrestatie en transport

“De arrestatie gebeurde ’s nachts. Een speciaal commando stormde mijn huis binnen. Ze zeiden dat ik had meegeluisterd naar een grap over Stalin. Ik werd afgevoerd in een bestelwagen, De Zwarte Raaf. Het duurde eindeloos voordat we in het kamp aankwamen. Ik was totaal uitgeput. Bij aankomst werden onze spullen ingenomen. Ik had geen naam meer, ik was gevangene nummer 194021.”

Op appèl

“Er lag sneeuw in het kamp toen ik aankwam en het vroor dat het kraakte. Ik werd eerst op de foto gezet, daarna meteen op appèl. Daarna werd ik in de badruimte gedesinfecteerd, kaalgeschoren en lichamelijk onderzocht. Alsof ik een beest was. Vervolgens moest ik kampkleding aantrekken.”

Dagelijks leven

Leven in het kamp

“Het was zo smerig in het kamp. Iedereen zat onder de luizen, er waren geen toiletten. Je kreeg maar 1 keer per jaar een nieuwe handdoek, 1 keer per twee jaar nieuwe lakens. We sliepen op een rij, onder een dunne deken. Een kampdag begon om 5.00 uur. De wacht sloeg dan met een ijzeren staaf op een stuk treinrails. Als ontbijt kregen we waterige pap en brood. Na het appèl marcheerden we naar het werk van die dag.”

Zwaar werk

“We moesten onmenselijk hard werken. Stalin wilde een spoorlijn dwars door de Siberische toendra. Het was een waanzinnig en kansloos project.”

“Ik heb mee gegraven aan het Witte Zeekanaal. We hadden geen graafmachines. Met 300.000 zeks groeven we met onze pikhouwelen het kanaal uit. Het was dertig graden onder nul.”

Overleven

“Ondanks alle ellende gebeurden er ook leuke dingen in de Goelag strafkampen. Door af en toe iets te organiseren, konden we overleven. We schreven brieven naar huis, al kwamen die meestal niet aan.

Dagelijks leven

 En we organiseerden dansavonden of we maakten muziek. Ik genoot erg van de voorstelling van een vrouw die poppenspeler was.”

Waarom werd de man uit het eerste citaat naar het kamp gestuurd?

Dagelijks leven

Wat voor soort werk moesten de gevangenen doen?

Dagelijks leven

Bekijk de overzichtskaart. In wat voor soort gebieden lagen deze Goelagkampen? 

Waren ze dicht bij de bewoonde wereld of juist niet? Waarom juist daar?

Dagelijks leven

Na de dood van Stalin in 1953 werden de Goelag strafkampen langzaam afgebouwd. Grote groepen gevangenen werden vrijgelaten. Er werd nog steeds niet of nauwelijks over deze strafkampen gesproken. De gevangenen werd verteld dat ze niet mochten vertellen wat ze hadden meegemaakt.

De daders van de Goelag strafkampen zijn niet berecht. De Russische overheid heeft nooit excuses aangeboden. Pas eind jaren ’80 mochten de archieven over deze periode even open en kwam er meer naar buiten over de geschiedenis van de Goelag en haar slachtoffers. Met de komst van Poetin in het jaar 2000 kwam hier een einde aan en wordt er weer gezwegen over de verschrikkingen van de Goelag strafkampen.

Goelag en het Westen

Er bleven wel nog wel soortgelijke strafkampen bestaan. Toen Stalin aan de macht was werden ook onschuldige mensen veroordeeld tot de Goelag strafkampen. Nu ging de geheime dienst mensen vervolgen om échte misdaden. Al bleef kritiek op de regering ongewenst. Intellectuelen ‘Dissidenten’ die in opstand kwamen tegen het systeem kwamen toch nog in strafkampen terecht. Het grote verschil was dat de wereld nu meekeek. De Westerse media en mensenrechtenorganisaties volgden (en volgen nog steeds) de ontwikkelingen op de voet.

Aleksandr Solzjenitsyn was een Russische dissident. Hij kwam eind jaren ‘50 in opstand tegen het systeem van de Goelag. Dissidenten hadden kritiek op de communistische leiders – en dat was verboden. Solzjenitsyn en andere dissidenten schreven in het geheim over de Goelag en werden in het westen gezien als echte helden. Solzjenitsyn won voor zijn werk zelfs de Nobelprijs voor Literatuur voor zijn wereldberoemde werk ‘De Goelag Archipel’.

Waarom was er lang niks bekend over deze Goelag? Is dat nu anders?

Goelag en het Westen

Goelag en het Westen

Hoe noem je de mensen in de Sovjet-Unie die kritiek hadden op het systeem?

Goelag en het Westen

Solzjenitsyn noemde zijn boek De Goelag Archipel. Een archipel is een groep, een 'ketting', eilanden. Waarom zou hij voor deze titel hebben gekozen?

Goelag en het Westen

Hoe is het tegenwoordig gesteld met de vrijheid van meningsuiting in Rusland?

Goelag en het Westen

Zoek op internet naar actuele voorbeelden van onderdrukking in Rusland. Geef van twee voorbeelden een beknopte samenvatting.

Goelag en het Westen

Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen de Sovjet-Unie toen en Rusland in deze?

Goelag en het Westen

Waarom denk je dat met de komst van Poetin als leider van Rusland weer meer over de verschrikkingen over de Goelag wordt verzwegen?

00:00-00:03

Video 1

Interview voormalige Goelag-gevangene

00:00-00:03

Video 1

Interview Aleksandr Kozulin

De Tweede Wereldoorlog

- Stalin sloot aanvankelijk een niet-aanvalsverdrag met Hitler:

- Molotov-Rippentroppact. 

-redenen Stalin:

• oude grenzen herstellen
• tijd winnen om leger op te bouwen
  

- Duitsers verbreken het niet-aanvalsverdrag 

De Tweede Wereldoorlog 

- Grote verliezen voor de Sovjet-Unie

-Stalin kreeg steun van GB en de VS

- Keerpunt: Slag bij Stalingrad februari 1943

Kenmerken dictatuur Stalin:

• planeconomie
• dictatuur
• persoonsverheerlijking
• indoctrinatie
• terreur (o.a. showprocessen en strafkampen)

Komsomol: de jongerenorganisatie van de Sovjet-Unie

Al het goede kwam van vadertje Stalin!

Belangrijke begrippen en personen

• geheime politie
• strafkampen
• totalitaire staat
• Grote Terreur
• Molotov-Ribbentroppact
• Slag bij Stalingrad
• Stalin
  

Welke volgorde van Russische leiders van vroeger naar later is juist?

1. Tsaar - Stalin - Lenin
2. Lenin - Stalin - Tsaar
3. Tsaar - Lenin - Stalin
4. Stalin - Lenin - Tsaar

Welke kenmerken van het stalinisme zijn te herkennen op het plaatje?

1. censuur en collectivisatie
2. collectivisatie en persoonsverheerlijking
3. persoonsverheerlijking en terreur
4. terreur en censuur

Wat zijn Bolsjewieken?

1. De aanhangers van Karl Marx
2. De aanhangers van Lenin
3. Een ander woord voor adel
4. De achternaam van Lenin

De bedenker van communisme was?

1. Marx
2. Lenin
3. Stalin
4. Kautsky

Welke gebeurtenissen ontstonden door de februarirevolutie?

1. Er ontstond een economische crisis
2. De Bolsjewieken kregen alle macht in handen
3. De tsaar moest afstand doen van de troon
4. De Sovjet Unie werd een eenpartijstaat

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kan ik herkennen en uitleggen 

• hoe het dagelijks leven in de totalitaire Sovjetstaat was
• wat er gebeurde in de tijd van de Grote Terreur 
• welke rol de Sovjet-Unie speelde in de Tweede Wereldoorlog.