Herhaling tijdvak 4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Herhaling tijdvak 4

Tijd van Steden en Staten
1000-1500 (Late Middeleeuwen)

Lesdoelen

Ik ken de kenmerkende aspecten van tijdvak 4

Ik kan de kenmerkende aspecten gebruiken om mijn kennis te ordenen

Kenmerkende aspecten

1. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
2.  De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
3. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.
4. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten.
5. Het begin van staatsvorming en centralisatie.
   

1. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

Agrarisch-Urbane samenleving

• Vanaf 11de eeuw vernieuwingen in de landbouw:

        Drieslagstelsel, nieuwe ploeg

Gevolgen:

• Landbouwproductie nam toe --> voedseloverschotten
• Bevolkingsgroei
• Ontstaan specialisatie en nijverheid/ambacht
• Toename handel en ontstaan markten
  
• Terugkeer van steden
  

Tijdvak 3

• Agrarische samenleving
• Zelfvoorzienende domeinen
• Lokale ruilhandel
• Horigheid

Tijdvak 4

• Argrarisch-urbane samenleving
• Steeds meer steden
• Handel over lange afstanden
• Meer zelfstandigheid
  

Agrarisch-urbane samenleving

• Toename handel vraagt om betere organisatie:
• Ambachtslieden verenigen zich in gilden
• Handelaren sluiten handelsverbonden --> De Hanze
• Geldeconomie keert terug: nieuwe munten en wisselbrieven
• Vorsten stimuleren de handel: versterken economische en politieke positie
  

2. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

Opkomst stedelijke burgerij en zelfstandigheid van steden

• Steden worden door handel steeds rijker:
• willen meer rechten en zelfstandigheid
• Adel wil meedoen aan opkomende geldeconomie maar hebben vooral land
• Adel verkoopt stadsrechten (macht) in ruil voor geld (belasting)

Gevolgen:
Afname macht van de adel
Toename zelfstandigheid van de steden

3. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.

Conflict tussen de wereldlijke en de geestelijke macht

Wereldlijke macht: politieke macht (koningen/keizers)

Geestelijke macht: macht over de kerk (paus/bisschoppen)

Primaat: hoogste macht

Conflict tussen de wereldlijke en de geestelijke macht

• Investituur = benoemen van bisschoppen
• Recht van investituur was eigenlijk religieus
• Maar Duitse keizer benoemde ook bisschoppen
  
• Waren ook zijn leenmannen
• Investituurstrijd tussen paus en Duitse keizer

Conflict tussen de wereldlijke en de geestelijke macht

• Concordaat van Worms 1122: einde investituurstrijd
• Paus benoemt bisschop en geeft geestelijke macht
• Keizer geeft bisschop wereldlijke macht
• Eigenlijk winst voor de paus
  

4. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten.

De expansie van de christelijke wereld

• Motieven oproep tot kruistocht:
• Hulpvraag Byzantijnse keizer
• Jeruzalem bevrijden van de Seldjoeken
• Uitbreiding christendom

De expansie van de christelijke wereld

• 1096-1099 Eerste Kruistocht: verovering Jeruzalem en stichting kruisvaardersstaten
• Maar in de eeuwen daarna veroverden moslims de gebieden weer terug
  
  

De expansie van de christelijke wereld

• Gevolgen kruistochten
• Korte termijn:
  Toename christelijk religieus geweld
  Toename handel
• Lange termijn:
  kennismaking Arabische/klassieke wetenschap
  spanningen tussen christenen en moslims
  
  

5. Het begin van staatsvorming en centralisatie

Het begin van staatsvorming en centralisatie

Staatsvorming = het streven van vorsten naar een aaneengesloten stuk grondgebied

 met een stevig bestuur

Centralisatie = het streven naar vorsten hun hele gebied zo direct mogelijk te besturen vanuit een hoofdstad

Het begin van staatsvorming en centralisatie

• Vroege middeleeuwen: leenstelsel op basis van trouw
• Maar leenmannen gaan grond als eigendom zien
• --> leenheer/vorst minder machtig
• Late middeleeuwen: ambtenaren en huursoldaten
  
• --> macht blijft bij de vorst
• Wel geld nodig voor salaris van ambtenaren en soldaten

Het begin van staatsvorming en centralisatie

• Engeland: mislukte centralisatie
  --> Magna Carta
• Frankrijk: succesvolle centralisatie
  --> Lodewijk XI steeds meer macht
• Bourgondië: wisselend succesvol
  --> gebied wordt uitgebreid maar macht ligt deels ook bij Staten-Generaal 
  (wel gecentraliseerd overleg)
  
  
• Verzet tegen centralisatie = particularisme

Voor de centralisatie zochten vorsten steun bij de opkomende handelssteden.

1. Juist
2. Onjuist

Met de Magna Carta van 1215 werd de macht van de Engelse koning beperkt.

1. Juist
2. Onjuist

Het weer opkomen van steden in tijdvak 4 was een oorzaak van betere technieken in de landbouw.

1. Juist
2. Onjuist

Welk land centraliseerde méér?

1. Duitsland
2. Engeland

Welk kenmerkend aspect past bij deze afbeelding?

1. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
2. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.
3. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.
4. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

Welk kenmerkend aspect past bij deze afbeelding?

1. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
2. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.
3. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.
4. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

Welk kenmerkend aspect past bij deze afbeelding?

1. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
2. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.
3. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.
4. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

Leg uit dat het verlenen van stadsrechten voordeel had voor zowel de stad als voor de landsheer.