Examentrainer Bevolking en ruimte hoofdstuk 5

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 4

Welkom bij de examentraining Aardrijkskunde! 

Lesplanning 

Aanwezigheid

Mededelingen: Examen aardrijkskunde vrijdag 16 mei 2025 13:30 - 15:30

Uitleg: herhaling hoofdstuk 5 Bevolking en ruimte in Nederland

Maak: vraag 31 t/m 35 uit het examen van 2022

Klassikaal bespreken: paar examenvragen

Lesafsluiter: specifieke vragen over het onderwerp

De klas splitsen
Welk hoofdstuk wil je volgen?

Wat weet je nog over
Bevolking en ruimte in Nederland?

Bevolkingsgroei in Nederland

 De bevolking in Nederland is gegroeid van:

• 1950: 10 miljoen
• nu: ±18 miljoen

Oorzaken:

1. Natuurlijke bevolkingsgroei: 

     geboorteoverschot = geboortecijfer > sterftecijfer 

2. Sociale bevolkingsgroei:

     vestigingsoverschot = immigratie > emigratie

> = groter dan!

Bevolkingsgroei = 

natuurlijke bevolkingsgroei + sociale bevolkingsgroei

Leeftijdsdiagram

• De verdeling van mannen en vrouwen
• De verdeling van jongeren en ouderen

Hoe lees je deze grafiek af?

1. links = mannen, rechts = vrouwen

2. midden = leeftijdsgroepen

3. onder = aantal mensen x 1000 of miljoen

3 vormen leeftijdsdiagram: 

piramide, toren en urn

1. Piramide
2. Toren
3. Urn

Piramide 

Herken je aan:

• brede onderkant = veel jonge mensen
• smalle bovenkant = weinig ouderen

Dit is vaak een arm land

Toren 

herken je aan:

• rechte vorm omhoog
• bijna geen groei/stabiel
• laag geboortencijfer + laag sterftecijfer

Urn 

herken je aan:

• smalle onderkant = weinig jongeren
• veel ouderen = vergrijzing
• afname bevolking door hoog sterftecijfer

bv. Nederland en Duitsland

Migratie(1)

Jaren ‘50 / ‘60: vertrekoverschot

Daarna: Nederland = immigratieland 

4 groepen immigranten:

1. gastarbeiders:

Vanaf 1965, Marokkanen en Turken

2. inwoners van de voormalige koloniën: 

Surinamers, Indonesiërs, Antillianen  voor studie of werk

Migratie(2)

 3. Politieke vluchtelingen:

Zij zijn niet veilig in hun eigen land        Irakezen, Syriërs 

 

Soms zijn het ook economische vluchtelingen.

 4. Inwoners andere EU-lidstaten:

• vooral uit Oost-Europa
• voor studie of werk
• seizoensmigratie

Toekomst

Het aantal immigranten wordt:

• groter door gezinshereniging
• kleiner door remigratie

Waarom blijft Nederland groeien tot 2060? 

• geboorteoverschot tot 2037. 
• komst van nieuwe immigranten = vestigingsoverschot

Na 2037 ontstaat een sterfteoverschot:

Maar de bevolking blijft naar verwachting toch groeien door het grotere vestigingsoverschot.

Populaire steden

Binnen Nederland zijn grote verschillen in bevolkingsgroei.
De 4 grote steden en de meeste middelgrote steden blijven groeien.

Oorzaken: veel werk, studies, veel voorzieningen.

Gebieden waar de bevolking groeit noem je: groeigebieden.

Amsterdam

Rotterdam

Utrecht

Den Haag

Voor- en nadelen

 groeigebieden

Voordelen

• Gemeenten krijgen meer belastinginkomsten.
• Bedrijven kunnen meer goed opgeleide werknemers krijgen.
• Voorzieningen krijgen meer bezoekers en klanten.

Nadelen

• Tekort aan woningen.
• Druk op wegen.
• Wachtlijst voor voorzieningen.

Herinrichting 

bij bevolkingsgroei

De groeigebieden moeten blijven bouwen om de bevolkingsgroei aan te kunnen.

Hoe?

• Aan de rand van steden komt uitbreiding.
• Herinrichting.
• Meer woningen, voorzieningen en werk. 
• Verbetering van infrastructuur.

Leegstaande gebouwen worden opnieuw ingericht. Dit was een leegstaand fabriek, nu veel restaurants.

Krimpgebieden(1)

Nederland heeft ook gebieden met waar de bevolking afneemt: bevolkingskrimp.

Deze gebieden noem je krimpgebieden

Vraag 1: Waar trekken mensen weg? 

Vraag 2: Waar gaan ze heen? 

Vraag 3: Wie trekt weg? 

Vraag 4: Wie blijven over?

 Krimpgebieden(2)

Oorzaak krimp:
Jongeren trekken weg omdat

• geen werk, 
• geen studiemogelijkheden,
• of voldoende voorzieningen zijn.

Gevolgen:

• Ouderen blijven over (vergrijzing).
• Voorzieningen verdwijnen.

Voorzieningen?

• sporten bij fysiotherapeut
• pinnen in een supermarkt
• buurthuis met activiteiten
• mobiele snackkar of viskar
• mobiele bieb

Herinrichting 

in krimpgebieden

De krimpgebieden moeten zich aanpassen voor de achtergebleven, vaak oudere, inwoners.

Hoe?

• woningen zonder trap
• meer werkplekken voor verzorgingspersoneel
• voorzieningen met een bezorgservice
• voorzieningen vaak bij elkaar geplaatst in hetzelfde multifunctionele gebouw (MFC)

Als er woningen en voorzieningen verdwijnen, ontstaat er ook meer ruimte voor natuur en of huizen met een grote tuin

MFC: Ons huis - St annaparochie

Voorzieningen(1)

Verzorgingsgebied = het gebied waar de klanten van een voorziening vandaan komen.

Drempelwaarde = het minimum aantal klanten dat een voorziening nodig heeft om te kunnen bestaan.

Reikwijdte = de maximale afstand die klanten willen afleggen. 

Reikwijdte neemt doe door autobezit!

Voorzieningen(2)

Verzorgingsgebied = het gebied waar de klanten vandaan komen

Drempelwaarde = minimumaantal klanten die nodig zijn

Reikwijdte = de maximale afstand die klanten willen afleggen

Bakker

Verzorgingsgebied = klein - dorp/wijk

Drempelwaarde = laag - weinig klanten nodig

Reikwijdte = klein - op loop- of fietsafstand

Ziekenhuis

Verzorgingsgebied = gemiddeld - proviciaal 

Drempelwaarde = hoog - heeft veel klanten nodig

Reikwijdte = groot - veel mensen zijn bereid om te reizen

Bibilotheek

Verzorgingsgebied = gemiddeld - stad of dorp

Drempelwaarde = hoog - veel klanten nodig

Reikwijdte = klein - mensen komen op de fiets of lopend

Voetbalclub

Verzorgingsgebied = groot - landelijk

Drempelwaarde = hoog - veel klanten nodig 

Reikwijdte = groot - landelijk

Naar de stad

In Nederland van 1870 tot 1960 (± 90 jaar)

veel urbanisatie / verstedelijking  = Stijging van

het percentage mensen dat in een stad woont. 

Oorzaak: 
Trek van platteland naar steden waardoor steden steeds groter worden door industrialisatie

Rotterdam:

• Sterke groei na 1870
• veel werk in de havens

Gevolgen:

• Klein en dicht op elkaar gebouwde woningen
• Veel herrie en stank 

De stad uit

Na 1960 tot 1980: suburbanisatie = de verstedelijking van het landelijk gebied door migratie vanuit de stad. 

2 factoren: toename welvaart en mobiliteit

Mensen kregen genoeg geld om een duurder huis + auto te kopen om naar het werk in de stad te blijven reizen. 

Redenen: 

• meer ruimte, 
• stilte,
• schone lucht, 
• veilig voor kinderen.

Terug naar de stad

Na 1980: Re-urbanisatie: Mensen gaan van platteland weer terug naar de stad.

Oorzaak: Steden worden weer populair, het werd weer leuk om in de stad te wonen.  

(jonge)mensen trekken weer naar de stad voor werk, studie, voorzieningen. 

Mogelijk gemaakt door: ruimtegebruik in de steden verbeterd. 

winkels, uitgaansgelegenheden, ruimere woningen

Rotterdam: bevolkingsgroei naar ruim 620.000 inwoners

De Kop van Zuid Rotterdam:

Wonen en werken vlak bij elkaar 

Tijdlijn verstedelijking Nederland

Urbanisatie

1870 tot 1960

Suburbanisatie

1960 tot 1985

Re-urbanisatie

1985 tot nu

Oorzaak: werk in de steden

Gevolg: steden groeien

Oorzaak: onprettig in de steden

Gevolg: ontstaan van buitenwijken

Oorzaak: steden weer populair

Gevolg: drukte in de stad

Gevolgen van suburbanisatie(1)

De suburbanisatie had grote gevolgen voor het platteland.

Gevolg 1: Het platteland rondom de steden verstedelijkte.

• Steden en dorpen groeiden aan elkaar vast = Agglomeraties
• Agglomeraties groeiden (bijna) aan elkaar vast = stedelijk gebied / stedelijke zone

Voorbeeld grootste stedelijke gebied van Nederland: De Randstad 

Gevolgen van suburbanisatie(2)

Gevolg 2: de grote steden liepen leeg

• Voorzieningen en werk trokken ook weg

Rotterdam: 

1964: 732.000 inwoners

1989: 554.000 inwoners

Gevolg 3: het aantal files nam toe

• Vroeger: mensen woonden op loopafstand van hun werk in de fabrieken
• Nu: door de suburbanisatie werken mensen verder van huis en pakken ze de auto

Groei van de Randstad

Steden groeiden vanaf 1870 door de groei van de industrie.

De groei van deze steden ging volgens het concentrisch groeimodel: 

De groei van een stad vanuit het centrum met de historische stadskern.

Elke keer wanneer de stad groeit, komt er een schil/wijk bij.

Concentrisch groeimodel

De groei vanuit het centrum van de stad.

Regel: Hoe verder van het centrum, hoe ruimer en hoe groener de wijk is opgezet.

Elke schil/wijk kun je herkennen!

Meerkernen groeimodel

 Na 1960 kwam de suburbanisatie op gang, hierdoor groeiden de Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht naar elkaar toe.

Dit fenomeen noem je een meerkernen groeimodel: De groei van een stedelijk gebied vanuit meerdere steden.

Het Groene Hart:

• Een groen gebied wat tussen de grote steden ligt 
• Geen bebouwing, zo veel mogelijk groen behouden.
• Er zijn strenge regels voor bebouwing in dit gebied. 

Aanpakken van leefbaarheid

De Randstad heeft 8 miljoen inwoners en groeit nog steeds!

De inwoners willen graag een prettige woonomgeving waar de leefbaarheid goed is.

Leefbaarheid: De mate waarin een woonwijk geschikt is om in te leven.

Elke stad heeft wijken waar de leefbaarheid niet goed is.

Bij leefbaarheid gaat het om de volgende punten:

• Veiligheid
• Onderhoud
• Voorzieningen

Bereikbaarheid

In de Randstad reizen veel mensen heen en weer tussen de plaats waar ze wonen en waar ze werken.

Dit zijn forensen: Mensen die heen en weer reizen tussen woon- en werkplek.

Gevolg van forensisme:

Congestie = files

Gevolg van congestie:

Afname bereikbaarheid

Aan het werk 

Wat?	Vraag 31 t/m 35 uit het examen van 2022
Hoe?	Zelfstandig in stilte
Hulp	Brein, Boek, Buur, Bureau
Tijd	Timer Daarna bespreken we een paar examenvragen
Klaar?	Lees hoofdstuk 6 door

Welke vragen heb jij
over hoofdstuk 3?