Kiefer

• Kunst
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Anselm Kiefer

Anselm Kiefer

vertel het met kunst

Anselm Kiefer

Anselm Kiefer is een hedendaagse kunstenaar. Hij maakt beelden, schilderijen, installaties, houtsneden, kunstenaarsboeken en werken op papier. 

In zijn werk speelt het thema 'herinnering' een centrale rol. Hij  verbeeldt zowel de schoonheid als de donkere kant van de menselijke geschiedenis. 

Anselm Kiefer, foto: Waltraud Forelli

Geschiedenis

Kiefer is op 8 maart 1945 geboren in de kelder van een ziekenhuis in Duitsland, tijdens bombardementen van de Tweede Wereldoorlog. 

Eind jaren 1960 is hij een van de eerste Duitse kunstenaars die het oorlogsverleden van zijn land onder de aandacht brengt. Het verwoeste Duitsland van zijn jeugd blijft steeds een belangrijk thema in zijn werk. 

Inspiratie

Door de jaren heen breidt hij zijn thematiek uit.

Kiefer haalt inspiratie uit geschiedenis, mythologie, alchemie, poëzie, beeldende kunst, literatuur en het landschap. Hij verwijst hier direct of indirect naar in zijn werk.

Kiefer maakte verschillende werken met Vincent van Gogh (1853-1890) in gedachten. Deze zonnebloemen bijvoorbeeld. Zonnebloemen komen vaker terug in het werk van Van Gogh en Kiefer. Voor hen staan deze bloemen symbool voor de cyclus van de natuur en het leven. ‘Allereerst zijn zonnebloemen verbonden met de sterren, want ze bewegen hun bloemen naar de zon toe. ’s Nachts sluiten ze zich. Als ze openbloeien zijn ze geel en fantastisch: dat is juist het punt waarop ze verwelken. Dus zonnebloemen zijn een symbool voor ons menselijke bestaan.’, zegt Kiefer.

Voyage au bout de la nuit

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Titel: Innenraum (Binnenruimte)

Jaar: 1981

Materiaal: Emulsie, olieverf, acrylverf, stro en schellak op doek met houtsnede, 287,5 x 311 cm
Collectie: Stedelijk Museum Amsterdam

Kunstenaar: Anselm Kiefer
Titel: Sol Invictus (Onoverwinnelijke zon), 1995
Materiaal: Emulsie, acrylverf, schellak en zonnebloemzaden op jute
Met dank aan de kunstenaar

Het interieur op dit schilderij laat verlatenheid en verval zien. Het werk verbeeldt de rijkskanselarij (gebouwd in opdracht van Hitler) in Berlijn dat verwoest werd in 1945. Kiefer baseerde zijn werk op foto’s en lijkt zich af te vragen: wat moeten we ons blijven herinneren?

Deze sculptuur van lood lijkt op een B-1 bommenwerper. Er is een duidelijk verband te zien tussen wat het werk uitbeeldt en het materiaal dat Kiefer heeft gebruikt. De titel verwijst naar de roman van Louis-Ferdinand Céline over oorlog en banaliteit van het leven. De boeken op de vleugels staan voor de geschiedenis en deze verstoppen de motoren en verzwaren de vleugels. De slang in de cockpit symboliseert hoop, die kan vervellen en daarmee wedergeboorte vertegenwoordigt.

Deze werken zijn voorbeelden van die inspiratie. In de hotspots is per werk extra achtergrond informatie te vinden.

Materiaal

De materialen die Kiefer gebruikt, zijn voor hem betekenisvol. Ze dragen bij aan de boodschap van zijn werk. Hij gebruikt onder andere stro, zand, verbrand hout en gedroogde bloemen. Deze materialen symboliseren verwoesting, verandering en wedergeboorte.

Lood keert vaak terug in zijn werk, omdat dit volgens hem het enige materiaal is dat zwaar genoeg is om het gewicht van de geschiedenis van de mensheid te dragen. 

Extra optie: Laat de leerlingen nadenken over een materiaal waarvan zij vinden dat het ergens voor staat.

Groot

Kiefer verwerkt de betekenisvolle materialen meestal in grote kunstwerken. 

Veel van zijn werk is zo groot dat hij een enorm terrein en een oude fabriek in Zuid Frankrijk in gebruik heeft om te werken en om zijn kunst te bewaren.

Aterlier van Kiefer

Extra optie: Laat de leerlingen nadenken over hoe het formaat van Kiefers werk bijdraagt aan de boodschap die hij met zijn materiaalkeuze wil overbrengen.

Korenveld met kraaien van Van Gogh heeft voor Kiefer een speciale betekenis. Hij roemde het vervreemdende perspectief en merkte op over het blauw dat het niet een aankondiging is van een opkomend onweer, maar opgevat kan worden als een ‘verpletterende val in de leegte van de hemel’. 

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Titel: Die Krähen (De kraaien)

Jaar: 2019

Materiaal: Emulsie, olieverf, acrylverf, stro en bladgoud op doek, 280 x 760 cm
Collectie: Collectie van de kunstenaar, courtesy White Cube
Foto: Georges Poncet

Stap 1: Kijk en vergelijk

Het werk van Vincent van Gogh is voor Kiefer een inspiratiebron. Noem tenminste vier overeenkomsten én verschillen tussen deze werken.

Zoals Kiefer zelf zegt, bouwt Van Gogh zijn schilderijen heel weloverwogen op en geeft hij het landschap zo een nieuwe context. ‘En toch, ondanks de eenvoudige compositie, worden we  ontroerd, overweldigd zelfs [...] we voelen dat onze onzekere benadering van de wereld wordt blootgelegd.’

Stap 2: Materiaal

Hoe draagt het materiaal waarmee de kunstenaars werken bij aan de betekenis van hun werken?

Leg uit: voor Kiefer zijn met name de composities van Van Gogh belangrijk: de opbouw in verschillende op elkaar gestapelde stroken, de nadruk op het platte vlak, en de heel lage of juist uiterst hoge horizon.

Een andere overeenkomst met Van Gogh is het belang van literatuur. Dit is niet direct te zien in deze werken.  ‘Boeken en werkelijkheid en kunst zijn voor mij soortgelijk’, schreef Van Gogh. Ook voor Kiefer is literatuur - met name poëzie - een onuitputtelijke bron van inspiratie. Zijn werk zit vol (tekst)verwijzingen naar mythologische verhalen en filosofische begrippen.

Match de titel

Een titel kan een grote invloed hebben op onze interpretatie van een kunstwerk. Extra interessant dus dat Kiefer soms dezelfde titel voor verschillende kunstwerken gebruikt. Welke werken en titels passen goed bij elkaar volgens jou?

Stijgend, Stijgend, zink neer

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Titel: Steigend, steigend, sinke nieder (Stijgend, stijgend, zink neer), Jaar: 2024

Materiaal: Fotoafdruk op papier, lood, staal, glas, as, gips, klei, terracotta, haar, veren, gedroogde planten, 540 × 1420 × 933 cm

Proefopstelling Atelier Anselm Kiefer, Croissy, 2024

Collectie: Collectie van de kunstenaar, courtesy White Cube

Stijgend, Stijgend, zink neer

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Titel: Steigend, steigend, sinke nieder (Stijgend, stijgend, zink neer), Anselm Kiefer

Jaar: 2016-2024

Materiaal: Glas, staal, lood, terracotta, gips en hars,

452 × 221 × 140 cm

Collectie: Collectie van de kunstenaar, courtesy White Cube

O halmen van de nacht

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Titel: O Halme der Nacht (O halmen van de nacht)

Jaar: 2019-2021

Materiaal: Emulsie, olieverf, acrylverf, schellak, bladgoud, stro, klei, doek, staal en gips op doek, 380 × 570 cm

Collectie: Collectie van de kunstenaar, courtesy White Cube

De sterrennacht

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Titel: De sterrennacht

Jaar: 2019

Collectie: Collectie van de kunstenaar, courtesy White Cube

Foto: Georges Poncet. 

We weten nu waardoor Kiefer zich laat inspireren en hoe hij materialen gebruikt om de boodschap van zijn werk te versterken. 

In welk werk komen het materiaal en de boodschap volgens jou duidelijk met elkaar samen?

Samenvatting

Stap 1: Wat willen jullie vertellen?

Welke boodschap vinden jullie belangrijk? 

Kiefer vindt onderwerpen als geschiedenis van de mensheid en zoals oorlog belangrijk. Wat speelt er nu in de wereld of om je heen waar je een boodschap over zou willen maken? 

Stap 2: Kies passend materiaal

Welk materiaal past bij jullie boodschap? Is het licht, zwaar, groot, klein, natuurlijk of synthetisch, kleurrijk of duister? Verzamel het en ga aan de slag. 

Probeer zonder tekst te werken, behalve op het tekstbordje.

En nu jij: vertel het met kunst

Stap 3: Realiseer je ontwerp

Werk je ontwerp uit en maak je werk. Maak een foto van het eindresultaat en lever het via de volgende slide in. 

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Titel: De sterrennacht

Jaar: 2019

Materiaal: Emulsie, olieverf, acrylverf, schellak, stro, bladgoud, hout, metaaldraad en bezinksel van een elektrolyse op doek, 470 x 840 cm
Collectie: Collectie van de kunstenaar, courtesy White Cube
Foto: Georges Poncet

De leerlingen doen de opdracht in groepjes van 2 of 3 personen. 

Opties voor differentiatie: 

Heb je weinig tijd? Laat leerlingen dan een ontwerp maken en op kleine schaal materiaal verzamelen of enkel benoemen welk materiaal ze willen gebruiken. 

Heb je veel tijd? Je kunt er ook een langlopend project van maken en gezamenlijk met de klas een groot kunstwerk of expositie maken. Laat de leerlingen hun eindwerk presenteren aan elkaar.  

Lever hier jullie werk in.