2.1 Het zintuigstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Waarneming en gedrag

2.1 Het zintuigstelsel

Wat is een prikkel en welke 2 typen prikkels hebben we?

Prikkels

Invloed op (zintuig)receptoren

• Externe prikkels: extern milieu, zoals geluid en geur
• Interne prikkels: intern milieu, zoals osmoreceptoren en pH-receptoren of proprioceptoren (spanning spier en stand lichaam)

Zouden alle prikkels door dezelfde soort receptor worden ontvangen? Zo ja, waarom dan. Zo nee, wat zijn dan de verschillende soorten receptoren.

Adequate prikkels 

Zintuigencellen hebben een adequate (= specifieke) prikkel waarop ze reageren.

Ze kunnen ook niet adequate prikkels waarnemen maar de drempelwaarde is dan hoger.

Als je met een zaklamp in je neus schijnt, ruik je dan licht?

Soorten receptoren

Mechanische receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Celmembraan buigt of strekt 
• Bijv: aanraking, druk, beweging, geluid

Soorten receptoren

Chemische receptoren: 

• Prikkel = moleculen
• Bijv: smaak en reuk

Soorten receptoren

 Proprioreceptoren = receptoren die gevoelig zijn voor de toestand van een bepaald orgaan, bijv.: 

• Spanning: spierspoeltjes en peesspoeltjes
• Stand: evenwichtszintuig in het oor

Soorten receptoren

Lichtreceptoren (foto): 

• Prikkel = zichtbaar licht
• Bij mens in oog

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
• Reageren op contrasten in donker en licht (staafjes)
  
• Reageren op kleuren (kegeltjes)

Soorten receptoren

Gehoor/evenwichts receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Vloeistof laat haartjes bewegen

Gehoorreceptor

Werking:  

1. Als de stijgbeugel tegen het venster tikt dan komt de vloeistof in beweging.
2. De trilharen die in het slakkenhuis op de cel zitten, worden in beweging gebracht.
3. Deze veroorzaken een impuls door de cel.
4. De zintuigcel geeft neurotransmitter af aan de gevoelszenuwcel.

Hoe sterker de prikkel, hoe meer impulsen ontstaan.

Soorten receptoren

in de huid

Tast/druk receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Tast: vlak onder opperhuid
• Druk: dieper in de huid

Temperatuurreceptoren:

• Prikkel = warmte en kou boven of onder normwaarde

Pijnreceptoren:

• Prikkel = extreme druk, extreme temperaturen of door stoffen die vrijkomen bij beschadiging of ontsteking weefsel
• In het hele lichaam

Receptoren in de huid

Tast- en drukreceptoren: adequate prikkel = vormverandering

Temperatuurreceptoren registeren of het voorwerp/ de lucht, warmer of kouder is dan je huid (verschillen waarnemen)

Pijnreceptoren = vrije zenuwuiteinden die een pijnwaarwording geven bij lichte of dreigende schade, bij echte beschadiging hevige pijn (pijn waarschuwt tegen gevaar)

Wat gebeurt er nadat er een prikkel wordt geregistreerd?

Prikkel

Zintuigcel

Impuls via gevoelszenuwcel

Ruggenmerg (schakelcellen)

Hersenstam

Grote hersenen

Ruggenmerg (schakelcellen)

Impuls via bewegingszenuwcel

Spier of klier = reactie

Zal iedere prikkel leiden tot een impuls of is daar iets voor nodig?

Prikkeldrempel

Adaptatie/gewenning: de aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkel

In een hete, vochtige sauna bestaat eerder risico op oververhitting dan in een hete, droge saunaruimte.

Verklaar dit.

In een hete, vochtige sauna bestaat eerder risico op oververhitting dan in een hete, droge saunaruimte.
Verklaar dit.

In een hete, vochtige sauna bestaat eerder risico op oververhitting dan in een hete, droge saunaruimte.

Verklaar dit.

Bij te hoge lichaamstemperatuur gaan mensen zweten. Verdampend zweet onttrekt warmte aan het lichaam. Bij te hoge luchtvochtigheid kan het zweet niet verdampen wat sneller tot oververhitting kan leiden.

Aan de slag

Maak de opdrachten van basisstof 1  (1 t/m 10)