Les 6: bacteriën

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo
• Leerjaar 1

Les 6: bacteriën

Leerdoelen

• Je kunt kenmerken noemen van bacteriën.
• Je kunt uitleggen dat bacteriën zowel nuttig als schadelijk kunnen zijn, en hiervan voorbeelden noemen.

Inhoud

- herhalingsopgave

- lesstof

- opgave bacteriën

- filmpje

Ontstaan in een paddenstoel sporen?

1. ja
2. nee

Kies de juiste woorden.
Gisten zijn eencellige/veelcellige schimmels en planten zich voort door sporen/deling.

1. eencellige + sporen
2. eencellige + deling
3. veelcellige + sporen
4. veelcellige + deling

Paddenstoelen hebben een functie bij de voortplanting van eencellige schimmels.

1. juist
2. onjuist

In de afbeelding zie je een paddenstoel. Sommige delen zijn genummerd.

Vul de namen in bij de bijbehorende nummers.

Zijn meercellige schimmels opgebouwd uit schimmeldraden?

1. ja
2. nee

Tinea pedis
Aandoening waarbij de huid tussen de tenen ontstoken is. Meestal begint de aandoening tussen de vierde en vijfde teen met jeuk, roodheid, schilfering en soms kloven. Als allergische reactie kunnen in bijzondere gevallen plotseling blaasjes aan de handpalmen en vingers optreden.

De aandoening die in het artikel is beschreven, wordt veroorzaakt door een schimmelinfectie.

1. juist
2. onjuist

Is de volgende bewering juist of onjuist?

Een schimmel kan ons beter, maar ook ziek maken.

1. juist
2. onjuist

Bacteriën

Zonder microscoop zie je ze niet, maar ze zijn overal: bacteriën. Ook je eigen lijf zit er vol mee. Alleen al in je mond leven ongeveer 25× zo veel bacteriën als er mensen leven op aarde.

Bouw

Bacteriën zijn prokaryoten: eencellige organismen zonder celkern. Prokaryoten zijn erg klein. Zelfs zo klein dat je ze onder een lichtmicroscoop alleen ziet als puntjes of streepjes (zie afbeelding 1). Om bacteriën goed te bestuderen is een elektronenmicroscoop nodig (zie afbeelding 2). Deze microscoop kan een paar honderdduizend keer vergroten.

Voortplanting

Bacteriën planten zich voort door celdeling. Er ontstaan dan twee kleinere cellen (zie afbeelding). Deze groeien tot ze even groot zijn als de oorspronkelijke cel. Bacteriën kunnen zich erg snel voortplanten. Onder gunstige omstandigheden kunnen sommige bacteriën zich elke twintig minuten delen.

Nut en schade

Bacteriën komen overal voor. Op en in je lichaam leven miljarden bacteriën. Vooral je darmen zitten er vol mee. Deze bacteriën helpen je lichaam bij het verteren van je voedsel, zodat je darmen de voedingsstoffen kunnen opnemen. Een laagje bacteriën op je huid beschermt je tegen ziekteverwekkers.

De meeste soorten bacteriën voeden zich met dode resten van organismen. In de bodem ruimen bacteriën de resten van dode organismen op. Hierbij komen voedingsstoffen vrij die planten kunnen opnemen. Ons voedsel bestaat vaak uit resten van organismen, zoals fruit, groenten en vlees. Hierop kunnen bacteriën goed leven. Daardoor kan het voedsel bederven.

Schadelijke bacteriën

Naast veel nuttige soorten bacteriën kunnen ook schadelijke bacteriën in je lichaam terechtkomen en daar ziekten veroorzaken. Voorbeelden van bacteriële infectieziekten zijn cholera, longontsteking, oorontsteking, tuberculose en blaasontsteking. Bacteriële infectieziekten kunnen worden bestreden met antibiotica, bijvoorbeeld penicilline.

Biotechnologie

Net als schimmels worden ook bacteriën gebruikt bij het maken van voedingsmiddelen, bijvoorbeeld yoghurt en zuurkool (zie afbeelding). Yoghurt wordt gemaakt van melk waaraan bacteriën worden toegevoegd. De bacteriën zetten een deel van de melk om in melkzuur. Daardoor krijg je zure yoghurt. Zuurkool wordt gemaakt van witte kool. De bacteriën maken de harde kool zacht en een beetje zuur.

Kies het juiste antwoord.

Het beeld van foto 1 zie je met een elektronenmicroscoop/lichtmicroscoop.

Het beeld van foto 2 zie je met een elektronenmicroscoop/lichtmicroscoop.

1. foto 1 lichtmicroscoop / foto 2 elektronenmicroscoop
2. foto 1 elektronenmicroscoop / foto 2 lichtmicroscoop

Een bacterie bestaat uit een cel/een orgaan/meerdere cellen.

1. een cel
2. een orgaan
3. meerdere cellen

Een bacterie kun je met het blote oog wel/niet zien.

1. wel
2. niet

Bacteriën planten zich voort door ...

1. zaden
2. deling
3. sporen

Bacteriën kunnen zich langzamer/sneller voortplanten dan dieren.

1. langzamer
2. sneller

In de bodem ruimen bacteriën de resten van dode organismen op.
Leg uit dat dit goed is voor planten.

Geef twee voorbeelden van nuttige bacteriën in en op je lichaam.

In de natuur kunnen bacteriën zich voeden met een dode vis in het water. Bacteriën kunnen zich ook voeden met dode vis in een supermarkt.
Leg uit waardoor dat laatste schadelijk is voor mensen.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit waarschuwt bij warm weer voor het bederven van voedsel en voedselinfecties.
Voedingsmiddelen die in de koelkast horen, mogen bij warm weer alleen zo kort mogelijk buiten de koelkast liggen.
Leg dat uit.

Lees de tekst ‘Bacteriën kweken’ op slide 26.
Als je je vinger net op de voedingsbodem hebt gedrukt, zie je nog niks op de voedingsbodem.

Waardoor kun je de bacteriën op je vinger niet zien?

Lees de tekst ‘Bacteriën kweken’ op slide 26.
Na enkele dagen in de broedstoof zie je gekleurde plekjes ontstaan in het petrischaaltje.

Hoe komt dat?

Lees de tekst ‘Bacteriën kweken’ op slide 26.
De voedingsbodem in het petrischaaltje bevat veel voedsel.

Waar is dit voedsel voor nodig?

Lees de tekst ‘Bacteriën kweken’ op slide 26.
Vera zet een petrischaaltje met vingerafdruk in een broedstoof bij 37 °C. Milou zet het schaaltje met vingerafdruk op de vensterbank. Daar is het 20 °C.

Bij wie zijn het eerst bacteriekolonies te zien? Leg je antwoord uit.

Bepaalde bacteriën kunnen zich elk halfuur delen. Uit één bacterie zijn na een halfuur dan twee bacteriën ontstaan. In de afbeelding is deze deling getekend.

Hoeveel bacteriën zijn er na 1,5 uur? En hoeveel na 3,5 uur?

Elk halfuur verdubbelt het aantal bacteriën. In het laatste uur komen er dus veel meer bacteriën bij dan in het eerste uur.

Schat hoeveel bacteriën er zijn na tien uur.

1. ongeveer 2000 bacteriën
2. ongeveer 16 000 bacteriën
3. ongeveer 1 000 000 bacteriën

Lees de tekst ‘Ieder mens zit vol bacteriën’ op slide 33.

In welk orgaanstelsel leven de meeste bacteriën?

1. in het ademhalingsstellsel
2. in het bloedvatenstelsel
3. in het verteringsstelsel
4. op de huid

Lees de tekst ‘Ieder mens zit vol bacteriën’ op slide 33.

Na een behandeling met antibiotica kun je last krijgen van ziekmakende bacteriën die diarree veroorzaken.

Leg dat uit.

Lees de tekst ‘Ieder mens zit vol bacteriën’ op slide 33.

De ontlasting (poep) van een mens bestaat voor ongeveer de helft van het gewicht uit bacteriën. Bacteriën in je lichaam moeten zich dan ook snel voortplanten om nieuwe goede darmbacteriën te maken. De manier van voortplanten van bacteriën is hiervoor erg geschikt.

Leg uit dat bacteriën zich sneller kunnen voortplanten dan schimmels.

Als de omstandigheden goed zijn, kan één bacterie na twaalf uur al 68 miljard nakomelingen hebben (zie afbeelding). Na enkele dagen zou de aarde bedekt zijn met die bacterie.

Leg uit dat een bacterie zich in de werkelijkheid niet zo snel voortplant als in deze grafiek.

Lees de tekst ‘Medisch-microbiologisch analist’ op slide 38.

Hoe kan een medisch-microbiologisch analist ziekteverwekkende bacteriën in urine voor het blote oog zichtbaar maken?

Lees de tekst ‘Medisch-microbiologisch analist’ op slide 38.

Bacteriën gaan dood bij 100 °C (het kookpunt van water).

Leg dat uit.

Lees de tekst ‘Medisch-microbiologisch analist’ op slide 38.
Er zijn verschillende typen antibiotica: breedspectrum en smalspectrum. Een breedspectrum-antibioticum werkt tegen meerdere soorten bacteriën tegelijk. Smalspectrum-antibiotica werken alleen tegen één bacteriesoort.
Wat is het nadeel van een breedspectrum-antibioticum?

Lees de tekst ‘Medisch-microbiologisch analist’ op slide 38.

Leg uit waarom het belangrijk is dat Noa uitzoekt welke bacteriesoort de infectie heeft veroorzaakt.