5.5 Milieu of genotype? 4V 2122

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

5.5 Milieu of genotype?

Oogkleur komt tot stand door polygene overerving. Eén gen is eycl3 en ligt op chromosoom 15. Het dominante allel B van dit gen levert bruin op, het allel b blauw. Een tweede gen is eycl1. Dit ligt op chromosoom 19. Het dominante allel G leidt bij mensen die homozygoot recessief zijn voor eycl3 (bb) tot groene ogen, het recessieve allel g tot blauwe.

Wat is de correcte weergave van het genotype van mensen met blauwe ogen?

Kunnen twee ouders die beiden heterozygoot zijn voor de allelen van eycl1 en eycl3 een kind verwachten met groene ogen? Leg uit.

Kunnen twee ouders die beiden heterozygoot zijn voor de allelen van eycl1 en eycl3 een kind verwachten met groene ogen? Leg uit.

Doel 5.5 

Je leert hoe onderzocht wordt welke eigenschappen genetisch worden bepaald en welke door het milieu. 

Je leert welke methoden er worden gebruikt om de genetische eigenschappen aan te passen.

Je leert hoe stoffen buiten het DNA de genetische eigenschappen kunnen beinvloeden

Nature/ nurture

Men is in de biologie, psychologie en neurowetenschappen nieuwsgierig naar de oorzaak van eigenschappen:

nature (genotype)

of

nurture (milieu/ opvoeding).

Tweelingenonderzoek

In hoeverre eigenschappen erfelijk zijn of (deels) bepaald worden door het milieu blijkt vaak uit tweelingonderzoeken.

Eeneiïge tweelingen hebben hetzelfde DNA maar niet altijd hetzelfde milieu. Welke eigenschappen verschillen?

Genen beïnvloeden

Klassieke veredeling:

Planten/ dieren die een gunstige combinatie van allelen hebben met elkaar kruisen (bij dieren heet dat fokken)

Genetische modificatie:

een stukje DNA van een ander organisme inbrengen in het DNA van een organisme: transgene organismen.

GMO's

GMO's (Genetically Modified Organisms) zijn genetische gemodificeerde organismen. Bijvoorbeeld mais/ soja.

Ze zijn gemaakt omdat ze betere eigenschappen hebben dan het origineel.

Veel discussie over: wat mag wel en wat mag niet.

Ethische kwesties.

Gentherapie

Voor gentherapie worden cellen genetisch aangepast om een ziekte met een genetische oorzaak te genezen.

Gentherapie

Oude methode: 

Gebruik maken van virussen (vector) om nieuwe stukken DNA in de celkern te brengen van stamcellen.

Stamcellen worden weer teruggeplaatst en zijn de bron van gezonde cellen.

Is niet erg precies. Kan dus fout gaan.

Epigenetica

Het verschil in eigenschappen heeft niet alleen te maken met de aanwezigheid van genen maar ook of deze genen aan of uit staan in een organisme.

Aan het DNA vast zitten allerlei stoffen die de activiteit van genen beinvloeden.

Epigenetica

De wetenschap die zich hiermee bezig houdt heet epigenetica.

Hoe kunnen genetische eigenschappen veranderen zonder dat de genetische code is gewijzigd?

Epigenetica

Bijvoorbeeld: het binden van methylgroepen (-CH3 groepen) aan het DNA zorgt voor uitschakeling van een gen.

De hoeveelheid methylgroepen kan worden beinvloed door omgeving (bijvoorbeeld voedsel).

Deze epigenetische code is ook overerfbaar. Daardoor kan de omgeving van je ouders/ grootouders jouw eigenschappen bepalen.

Doel 5.5 

Je hebt geleerd hoe onderzocht wordt welke eigenschappen genetisch worden bepaald en welke door het milieu. 

Je hebt geleerd welke methoden er worden gebruikt om de genetische eigenschappen aan te passen.

Je hebt geleerd hoe stoffen buiten het DNA de genetische eigenschappen kunnen beinvloeden

Begrippen 5.5 

nature, nurture, tweelingonderzoek, klassieke veredeling, genetische modificatie, transgene organismen, vector, gentherapie, epigenetica, methylgroep, epigenetische code

Huiswerk

Maak oefenblad Gemengde

opgaven

In de online methode.

Kies een leerweg (default B).

Maak 5.5: 4 t/m 6