Fijnstof - Gezondheid

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3,4

Biologie & Fijnstof 

Leerdoel: 

Wat zijn de effecten van fijnstof op de gezondheid 

van de mens?

Achtergrond: "File:Bronzen longen Bert Kiewiet Fonteinstraat UMCG.jpg" by Gouwenaar is marked with CC0 1.0

Wist jij al dat je ziek kan worden van het fijnstof in de lucht?

Ja, dat wist ik al

Nee, dat wist ik nog niet

Enkele feitjes op een rij

Acuut & lange termijn

Iedere leeftijd

Geen veilige drempelwaarde: elke concentratie heeft al een effect

Maar hoe groot is dit probleem nou eigenlijk echt?

Soort problemen: 

- zowel acute als ook lange termijn effecten

- effecten kunnen plaatsvinden op iedere leeftijd, 

- er is geen veilige drempelwaarde: elke concentratie heeft effect. Dit houdt in dat er geen concentratiewaarde is aan te geven waar beneden epidemiologische studies geen gezondheidseffecten vinden. Daarom zullen ook beneden de huidige grenswaarden voor fijn stof in de buitenlucht gezondheidseffecten kunnen optreden.

Maar hoe groot is dit probleem nou eigenlijk echt? 

Afbeelding: "Inauguración del Hospital Municipal de Chiconcuac" by Presidencia de la República Mexicana is licensed under CC BY 2.0

Luchtvervuiling heeft een even groot negatief effect op de gezondheid als ...

1. Overgewicht
2. Alcoholgebruik
3. Weinig beweging
4. Cholestol

Het goede antwoord is overgewicht, dat geeft namelijk een ziektelast van 3,7%, versus 3,5% voor het "buitenmilieu" (dus voornamelijk luchtvervuiling). Zie slide 7 voor meer uitleg. 

In het filmpje op de volgende dia legt Fred Woudenberg van GGD Amsterdam meer uit over de ziektelast van fijnstof. 

Fred

131419 over de ziektelast in NL, dat het milieu daar 4% aan bijdraagt. en gemiddel 9 maanden korter leven! 

Ongeveer 50 sec

Filmpje over de ziektelast in NL, dat het milieu daar 4% aan bijdraagt. en gemiddeld 1 jaar korter leven!

Ongeveer 50 sec

Het valt op dat het effect van het buitenmilieu op de ziektelast niet onderdoet voor het effect van onze eigen gedragingen. Daarbij heeft het zelfs meer effect op de ziektelast dan weinig beweging en alcoholgebruik.

• De ziektelast wordt uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY) en is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren (door vroegtijdige sterfte), en het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld een ziekte), gewogen voor de ernst hiervan (ziektejaarequivalenten).
• Milieu veroorzaakt 4% van ziektelast: Ongunstige milieu-omstandigheden zijn verantwoordelijk voor 4,0% van de totale ziektelast in Nederland. Het grootste deel hiervan (3,5% van totale ziektelast) is toe te schrijven aan het buitenmilieu (luchtverontreiniging (fijn stof, stikstofdioxide), UV-straling en geluid). Een klein deel is toe te schrijven aan het binnenmilieu (meeroken, vocht, blootstelling aan radon, thoron en koolmonoxide).

Bron: Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018 https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/ziektelast-dalys-0/bijdrage-risicofactoren#!node-ziektelast-naar-risicofactor

Welke gezondheids-
problemen worden (mede)
veroorzaakt door fijnstof?

Vooral aandoeningen aan de longen en hart- en vaatziektes. 

Specifieke voorbeelden:

- Verminderde longfunctie

- Irritatie van de longen, droge hoest 

- Allergische reacties

- Longkanker 

- Lager geboortegewicht, vroeggeboorte

- Vroegtijdige sterfte

De allerkleinste vorm van fijnstof (ultrafijnstof) kan via de bloedbaan eigenlijk overal in het lichaam terechtkomen en problemen veroorzaken. Dus er zijn nog veel meer aandoeningen aan gerelateerd. 

Er zijn zelfs aanwijzingen voor een link met diabetes, Parkinson en dementie.

Hoeveel % van de gezondheidsproblemen door luchtvervuiling komt door fijnstof?

1. 20%
2. 41,5%
3. 55%
4. 75%

Het goede antwoord is 75%. 

De rest komt bijvoorbeeld door gassen als stikstofdioxide en ozon. 

Wat bepaalt het uiteindelijke gezondheidsprobleem?

Twee voorbeelden:

1. De leeftijd van de mens
2. Het type deeltje

Er zijn heel veel verschillende ziektes en aandoeningen die (mede) worden veroorzaakt door fijnstof. Maar wat bepaalt nou welke ziekte een bepaald individu krijgt? 

De gezondheidseffecten van fijnstof zijn bijv. afhankelijk van de eigenschappen van het individu, zoals geslacht of bestaande aandoeningen. 

Twee belangrijke factoren waar we nu verder op ingaan zijn de leeftijd van het individu en het type deeltje.

Per leeftijd zijn er verschillende effecten als gevolgen van blootstelling aan fijnstof die overheersen. De afbeelding geeft een globaal beeld van welke aandoeningen op welke leeftijden het meest voorkomen. Het kan dus nog steeds dat een volwassene astma krijgt bijvoorbeeld. 

Bron: presentatie Fred Woudenberg van de GGD

In deze tabel staan verschillende gezondheidseffecten van blootstelling aan fijnstof op een rijtje. Twee effecten specifiek voor kinderen zijn benadrukt, omlijnd met rode lijnen. 

Bron: Volksgezondheid en Zorg → Maas et al. 2015 https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/fysieke-omgeving/cijfers-context/luchtverontreiniging#!node-gezondheidseffecten-van-fijn-stof 

Jongeren krijgen meer last van ... door fijnstof dan volwassenen

1. Hartziektes
2. Vaatziektes
3. Luchtwegklachten
4. Hoofdpijn

Het goede antwoord is C. 

In het filmpje hierna, vertelt Lex Burdorf van het medisch centrum in Amsterdam meer over wat er gebeurt als je een deeltje inademt. 

In deze afbeelding is te zien hoe diep de verschillende groottes deeltjes het menselijk lichaam kunnen indringen. 

• De effecten van fijnstof op de gezondheid zijn onder andere afhankelijk van de grootte van de deeltjes.
• Hoe kleiner de deeltjes, hoe verder ze in het lichaam binnendringen. 
• De allerkleinste deeltjes (ultrafijnstof) kunnen zelfs via de bloedbaan ontsnappen naar andere organen en daar problemen veroorzaken. 

Bron: Kernadvies Gezondheidswinst door schonere lucht (Gezondheidsraad, 2018) https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2018/01/23/gezondheidswinst-door-schonere-lucht 

Welke eigenschappen van fijnstof beïnvloeden nog meer de gezondheidseffecten? 

Plakkerigheid

Oppervlakte

Samenstelling

Vorm

Kleur

Transparantie

Behalve de grootte van de deeltjes, welke eigenschappen hebben nog meer invloed op het uiteindelijke effect op de gezondheid? 

Fijnstofdeeltjes kunnen verschillen in alle genoemde eigenschappen, maar kleur en transparantie hebben geen invloed op het uiteindelijke gezondheidseffect. 

De andere eigenschappen hebben wel invloed. Vorm, plakkerigheid en oppervlak kunnen allemaal invloed hebben op hoe goed het deeltje wordt opgenomen. Samenstelling kan ook van invloed zijn, er kunnen bijvoorbeeld kankerverwekkende stoffen in zitten (denk bijvoorbeeld aan roet). 

Verdiepingsopdracht

Er kan nu gekozen worden voor één van de verdiepingsopdrachten:

- Practicum longfunctie meten

- Werkblad 1: Fijnstof en volksgezondheid

- Werkblad 2: Fijnstof in je lijf