H6 en H7 Muziek in de hoge en late middeleeuwen

H6 en H7 Muziek 


In de hoge en late middeleeuwen
1 / 38
next
Slide 1: Slide
KuaMiddelbare schoolhavoLeerjaar 4

This lesson contains 38 slides, with interactive quizzes, text slides and 3 videos.

time-iconLesson duration is: 101 min

Items in this lesson

H6 en H7 Muziek 


In de hoge en late middeleeuwen

Slide 1 - Slide

This item has no instructions


 Middeleeuwse muziek
Muziekdeskundigen verdelen het tijdperk over het algemeen in vroege (500–1150), hoge (1150–1300) en late (1300–1400) middeleeuwse muziek.
Middeleeuwse muziek is te verdelen in heilige muziek die voor de kerk werd gebruikt (kerkmuziek) en de wereldlijke muziek ofwel niet-religieuze muziek. 

Slide 2 - Slide

This item has no instructions

Vroege middeleeuwen
500-1000
Hoge middeleeuwen
1000-1250
Late middeleeuwen
1250-1500
Renaissance
500-1000
Vroege middeleeuwen
1150-1320
ars antiqua
1320-1420
ars nova
Renaissance
Indeling in muziekstijlen in de middeleeuwen 
Historische indeling van de middeleeuwen

Slide 3 - Slide

This item has no instructions

Functie muziek
Muziek was een essentieel en groot onderdeel van het kloosterleven. Het zingen van muziek werd namelijk gezien als een manier om God te eren. Zo werd in kloosters elke dag een mis gehouden en op acht momenten per dag werden er psalmen gezongen. Elk van de 150 psalmen kwam minimaal één keer per week voorbij. 
De muziek was niet bedoeld om van te genieten, maar om je mee te kunnen concentreren op de tekst. Het zingen van deze muziek vereiste namelijk een enorme discipline, zodat de hele geest op dat moment gewijd kon zijn aan God.

Slide 4 - Slide

This item has no instructions

Een dag in een klooster

Slide 5 - Slide

This item has no instructions

Gregoriaans

Slide 6 - Slide

This item has no instructions

Gregorius I  
540-604
vroege middeleeuwen
De legende wil dat paus Gregorius de melodieën heeft opgeschreven, nadat ze hem waren gedicteerd door de Heilige Geest in de vorm van een duif.
Gregoriaans
Het oudst overgeleverde muziekrepertoire van de Westerse muziek ontleent haar naam aan Paus Gregorius. Lang heeft men gedacht dat hij de componist van deze muziek is geweest, maar tegenwoordig benadrukt men vooral zijn rol als organisator van de liturgie en muziek voor de eredienst. Hij was een van de stichters van een Schola Cantorum. De muziek werd aanvankelijk auditief overgeleverd.
Karel de Grote (ca. 800) speelt een belangrijke rol bij de uniformering van de Romeinse Liturgie in de westerse kerk. Hij is degene die de idealen van Gregorius de Grote (in de hele wereldkerk één taal en één vorm van liturgie) zal verwezenlijken.

Slide 7 - Slide

This item has no instructions

Kenmerken gregoriaans
  • gezongen gebeden
  • in het Latijn
  • a capella (vox humana)
  • 3 vormen: psalmodie (solo/voorzanger)- responsoriaal (koor dat antwoordt) - antifonaal (wisselzang tussen 2 koren)
  • zangwijze: syllabisch (een toon per lettergreep) / melismatisch (versieren toon bij lettergreep) / neumatisch (afwisseling tussen syllabisch en melismatisch)

Slide 8 - Slide

This item has no instructions

Neumen
Ca. 800 begint men in de kloosters (de enige centra waar men leerde lezen en schrijven) met pogingen om naast de teksten van de gezangen ook de melodie te noteren met een stelsel van neumen. Dit zijn grafische tekens waarmee het stijgen en dalen van een  gregoriaanse melodie op schrift werd aangegeven.

Slide 9 - Slide

This item has no instructions

Slide 10 - Video

This item has no instructions

Guido van Arezzo
991-1033
vroege middeleeuwen

Slide 11 - Slide

Fragment
Ut queant laxis

Stof SE1 stopt hier! 
Begrippen/onderwerpen die je moet kennen en begrijpen:
- Functie van muziek in de kerk
- Gregoriaans
- muzieknotatie  : van neumen naar notenschrift, voordelen van notenschrift
 

Slide 12 - Slide

This item has no instructions

Vanaf hier pakken we de stof in later in het jaar weer op! 

Slide 13 - Slide

This item has no instructions


  • veel gebruikte instrumenten
Instrumentale muziek
Schalmei
Gamba
Blokfluit
Luit
Kromhoorn
Klavecimbel
Veel gebruikte instrumenten
Een ander teken van verhoogde belangstelling voor instrumenten bleek ook uit de uitgave in 1511 van het eerste beschrijvende boek over instrumenten, met belangrijk bijkomend aspect dat deze boeken meteen in de landstaal en niet in het Latijn verschenen; ze waren bedoeld voor muzikanten, niet voor theoretici.
Belangrijke instrumenten zijn:
de luit (voorloper van de gitaar), gamba (een kleine uitvoering van de cello), kromhoorn (een dubbelrietinstrument met speciaal mondstuk als bij de blokfluit), de blokfluit en clavecimbel.

Indeling van de instrumenten
In de middeleeuwen waren instrumenten ingedeeld naar hun geluidsterkte. Er waren twee groepen: 'haut' = hard en 'bas' = zacht. Tijdens de renaissance veranderde dit.
De 16e-eeuwse componisten van instrumentale muziek hadden een duidelijk klankideaal: de klankkleuren moesten van laag tot hoog gelijkmatig samenvloeien. Hiervoor was het noodzakelijk dat instrumenten in families gebouwd werden.
Een uitgebreide beschrijving hiervan is te vinden in het uit 1618 stammende Syntagma Musicum van Michael Praetorius. Uit deze beschrijving leren we dat in de renaissance, instrumenten in groepen of families werden gebouwd. Elke familie was verder onderverdeeld van laag tot hoog.
meer oog voor mogelijkheden van instrumenten
Voor 1500 werden instrumenten voornamelijk gebruikt om vocale partijen te begeleiden, te vervangen of te verdubbelen. In de 16e eeuw kregen componisten meer oor voor de klankmogelijkheden van de instrumenten én werden zij er zich ook bewust van dat instrumenten "dingen" kunnen spelen die met de zangstem niet mogelijk zijn: melodieën met zeer grote toonomvang, zeer lange tonen, zeer snelle herhalingen, grote intervalsprongen. Mede hierdoor won de zelfstandige instrumentale muziek snel aan betekenis.

Slide 14 - Slide

This item has no instructions

Eenstemmig
Parallel
organum
ars antiqua
Vrij
organum
Meerstemmig
Past bij soberheid van romaanse kunst en gregoriaanse muziek. De boodschap is het belangrijkste
Bij in de gotiek (hoge en late Middeleeuwen) draait alles meer om dramatiek, inleving en gevoel.

Slide 15 - Slide

This item has no instructions

Slide 16 - Link

This item has no instructions

Syllabisch/ melismatisch
Syllabische zang komt het meeste voor in het Gregoriaans, waar men met neumen werkte, in tegenstelling tot onze moderne muzieknotatie. Het tegengestelde van syllabische muziek is de zogenaamde melismatische zang, waarbij men meerdere noten per lettergreep zingt.

Slide 17 - Slide

This item has no instructions

Leoninus
Perotinus
ars antiqua
School van de Notre-Dame
  • Complexer organum (meerstemmigheid)
  • Vast ritmisch patroon

Slide 18 - Slide

Fragment:
Perotinus - Viderunt omnes
Philippe de Vitry
1291-1361
ars nova (1320-1420)
  • toenemende (vooral ritmische) complexiteit
  • cantus firmus: een traag verlopende onderstem
  • daarboven een of meerdere stemmen (hoge en lage contratenor) die in hoog tempo allerlei ritmische capriolen uithalen  
  • verschillende teksten door elkaar gezongen

Slide 19 - Slide

Fragment:
In arboris/Tuba sacre fidei/Virgo sum - Philippe de Vitry

Guillaume de Machaut
1300-1377
ars nova

Slide 20 - Slide

Fragment:
Douce dame jolie la Morra - Guillaume de Machaut 


Troubadours
Trouvères 
Wereldlijke muziek

Slide 21 - Slide

Fragment:
Can vei la lauzeta mover - Bernart de Ventadorn
Wereldlijke muziek

  • Weinig bewaard gebleven
  • Meestal eenstemmig gezongen
  • In de volkstaal 
  • Syllabisch 
  • tekst moet goed verstaanbaar zijn
  • Ritmischer en dynamischer dan kerkmuziek
  • Begeleid door instrumenten: harp, luit, vedel, trommels, tamboerijn.

Slide 22 - Slide

This item has no instructions

straatartiesten
Trekken rond (laag aanzien)
optredens op markten of aan het hof
soms in opdracht van de kerk 
Wereldlijke muziek
jongleurs
beroepsspeellieden (muziek, voordracht, acrobatische acts)
vaganten
rondtrekkende studenten of lage geestelijken die in het latijn zingen over actuele gebeurtenissen (maatschappijkritisch)

Slide 23 - Slide

This item has no instructions

Slide 24 - Video

This item has no instructions

Kunstlied
Hoofse literatuur
Minnelied
Wereldlijke muziek
troubadours / Minnesangers
Troubadours (trouvères) 
-treden op aan hof
- vaak zelf van adel (hogere status)
- schreven hun liederen zelf
-couplet, refrein vorm
-volkstaal
-begeleid door instrumenten

Slide 25 - Slide

This item has no instructions

Volkslied
Wereldlijke muziek

Slide 26 - Slide

Fragment:
L’homme armé - anonieme componist 
Waar of niet waar?

Liturgische gezangen moesten in de volkstaal worden gezongen.
A
waar
B
niet waar

Slide 27 - Quiz

This item has no instructions

Noem op basis van het muziekfragment
vier kenmerken van Gregoriaanse muziek.

Slide 28 - Open question

This item has no instructions

Waarom is gregoriaanse muziek altijd a capella?
A
omdat er nog geen goede instrumenten waren
B
kloosters bezaten geen instrumenten
C
omdat de menselijke stem het beste instrument is want door god aan ons gegeven
D
instrumenten zouden de aandacht afleiden van de tekst

Slide 29 - Quiz

This item has no instructions

Beschrijf de voordelen van de muzieknotatie voor Gregoriaanse gezangen.

Slide 30 - Open question

This item has no instructions

1
2
3
4
Syllabisch
Melismatisch

Slide 31 - Drag question

This item has no instructions

Hoe wordt deze vorm van meerstemmigheid genoemd?
A
parallel
B
tweestemmig
C
organum
D
cantus firmus

Slide 32 - Quiz

This item has no instructions

Dit lied is geschreven door Hildegard von Bingen. Omschrijf twee muzikale kenmerken waarop deze muziek verschilt van het traditionele Gregoriaans.

Slide 33 - Open question

This item has no instructions

In fragment 2 hoor je een deel van de Gregoriaanse vespers. In fragment 3 hoor je het lied 'O Felix Anima', gecomponeerd door HIldegard von Bingen. Dit lied lijkt wel een beetje op het Gregoriaans, maar er zijn wel verschillen te horen. Zo is dit lied uitgevoerd door vrouwen en is ook het aantal stemmen is niet gelijk.
Noem nog twee verschillen tussen beide melodieën.
2
3

Slide 34 - Open question

This item has no instructions



Bij welke manier van zingen hoort dit fragment?
A
gregoriaans
B
parallel organum
C
vrij organum
D
eenstemmig

Slide 35 - Quiz

This item has no instructions



Bij welke manier van zingen hoort niet bij dit fragment?
A
eenstemmig
B
melismatisch
C
meerstemmig
D
gregoriaans

Slide 36 - Quiz

This item has no instructions

Slide 37 - Link

This item has no instructions

Slide 38 - Video

This item has no instructions