5.1 Renaissance en humanisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Tijdvak 5  - Ontdekkers en hervormers 

Kenmerkende Aspecten 

De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid

&

Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

leerdoelen 5.1

1 Je kunt uitleggen wat de renaissance inhoudt en waardoor die juist in Italië ontstond.

2 Je kunt uitleggen wat het veranderende mens- en wereldbeeld in de renaissance te maken heeft met de heroriëntatie op de klassieke Oudheid.

3 Je kent de ideeën van enkele humanisten en renaissancekunstenaars en hun bijdrage aan een nieuw mens- en wereldbeeld.

1450 Het wereldbeeld van de Europeanen is aan het veranderen, omdat:

• kruistochten in TV 4 - kennis uit Azië en van Arabieren komt naar Europa
• reconquista: Zuid Spanje wordt heroverd op de Moslims, maar veel wetenschappelijke kennis van de Moslims blijft in Europa 
• Ontdekkingsreizen van Spanjaarden en Portugezen (mogelijk na reconquista en kruistochten) brengen kennis over de wereld/ volkeren/ culturen/ geografie mee
• 1350 ontstaan boekdrukkunst: wetenschappelijke teksten en kaarten worden gemakkelijkere verspreid over Europa 
• Val van Constantinopel: kennis van Orthodoxe christenen uit Tijdvak 2 komt naar Europa (niet door alle historici  ondersteund)
• welvaart bloeit --> meer geld voor ontdekkingsreizen en wetenschaps

Periode van de Renaissance: 1450 - 1600

Wedergeboorte van Kunst en Cultuur van de Klassieke Oudheid 

ontstaat in de 15e eeuw in de Noord-Italiaanse stadstaten

• Politieke oorzaak: Italiaanse stadstaten werden onafhankelijk van Heilige Roomsche Rijk 
• Economische oorzaak: gunstige ligging tussen het Midden-Oosten en Vlaamse steden en daardoor bloeiende handel

Wat ook hielp: de val van Constantinopel (hoofdstad van het Oost Romeinse Rijk) , waardoor handelaren en geleerden naar Italië vluchtten en allerlei klassiek Romeinse geschriften meenamen (niet door alle historici ondersteund)

Vanaf 1000 bloeide Europa op. Er was (1) meer veiligheid, (2) een toename van de handel en (3) werd een christelijke eenheid onder gezag van de paus.

Wat zien we daar onder anderen van? Kruistochten (behalve naar het Heilige Land ook naar het oosten om de slavische volkeren te bekeren. daarnaast ook de bevrijding van het Iberisch schiereiland op de moslims). Opkomst handelssteden (Vlaanderen, Hanze en Noord-Italië). Kortom Europa was niet meer naar binnen gericht maar had haar blik ook op de rest van de wereld gericht.

De verschillende handelsroutes vanuit Azië

De verschillende handelsroutes

Renaissance

• Er ontstaat een rijke bovenlaag van handelaren en bankiers met een nieuw levensgevoel
• memento mori wordt carpe diem
•  Hernieuwde belangstelling voor de klassieke oudheid
• Humanisten spelen een grote rol, zij bestuderen op kritische wijze de klassieke teksten 
• boekdrukkunst speelt belangrijke rol in verspreiding kennis

Humanisme als basis

• Voor de gegoede burgerij wordt de kritische denkhouding de basis (niet zomaar de regels van de paus volgen)
• Hieruit ontstaat: de uomo universalis 

een breed geschoolde kunstenaar/wetenschapper die al zijn talenten gebruikt.

• Leonardo Da Vinci!

uit een sollicitatiebrief van Da Vinci voor de hertog van Milaan

Ik weet hoe u, als een stad is overwonnen, het water uit de loopgraven kunt halen en eindeloze varianten van bruggen en overdekte wegen kunt aanleggen en hoe u met ladders en andere machines zulke expedities kunt ondernemen.

uit een sollicitatiebrief van Da Vinci 

Als het omdat de muren te hoog zijn, onmogelijk lijkt om een stad te overwinnen, heb ik plannen ontwikkeld om met bombardementen iedere steen van een fort te vernietigen, zelfs als het op de rotsen is gebouwd.

uit een sollicitatiebrief van Da Vinci 

In vredestijd kan ik u laten genieten van bijzondere architectuur en de bouw van publieke en privé gebouwen; en in het leiden van water van de ene plaats naar de andere.

Ik kan beelden voor u maken uit marmer, brons of klei, en ik kan wat u ook maar nodig vindt, voor u schilderen, zo goed als ieder ander, wie dat dan ook mag zijn.

Renaissance

• Dankzij boekdrukkunst verspreiding over Noord-West Europa, vooral via handelscontacten
• De kritische denkhouding van de humanisten  is de basis voor de nieuwe wetenschappelijke belangstelling

Zelf verder werken

Lees de Oriëntatie (blz 95 in boek),

Lees §5.1 Renaissance en humanisme, maak opdr. 2, 3 en 5 

vaardigheden:

• representativiteit 
• betrouwbaarheid
• Leerdoelen 5.1 maken 

Hoe  betrouwbaar is de bron? Waar let je op?

• Persoon: Wie heeft de bron gemaakt?
• Tijd: Wanneer is de bron gemaakt?
• Plaats: Waar is de bron gemaakt?
• Bedoeling: Wat is het doel van de maker?
• Informatie: Hoe kwam de maker aan de informatie? 

Is de bron representatief?

• Geldt de bron voor 1 geval/persoon: niet representatief.
• Geldt de bron voor een grote groep/meer gevallen: wel representatief

Planning van de les 

• controle huiswerk
• 'gereedschapskist' bijwerken
• opdr. nakijken
• aantekeningen
• huiswerk maken

Tijdvak 5  - Ontdekkers en hervormers 

De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid

&

Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

Renaissance 

• middeleeuwen - geloof centraal, relatie tussen God en de mens is het allerbelangrijkste
  
• renaissance - het individu (en niet zijn relatie met God) is het belangrijkste

Er ontstaat dus een ander mensbeeld!
In de renaissance is iedereen nog steeds christelijk, maar de  elite vult het geloof meer op haar eigen manier in.

Renaissance 

 Geloof is niet meer allesbepalend, de elite is ook niet alleen maar bezig met het leven na de dood.

Hierdoor meer interesse in het leven op aarde en (de werking van) de natuur, er ontstaat een ander wereldbeeld

Renaissance 

Bij de klassieken stond het individu ook al centraal

Het klassieke erfgoed wordt een voorbeeld voor de elite en voor kunstenaars

Renaissance, architectuur 

toepassing van zuilen 

toepassing van een koepel

symmetrie 

Bramante - Tempietto 

Alberti - Santa Maria Novella 

Renaissance, beeldende kunst 

• naast christelijke onderwerpen ook mythologische onderwerpen
  
• realisme door toepassing van perspectief, aanbrengen van details, anatomisch correcte weergave, correcte weergave van stoffen en uitdrukking van emoties 
  

Da Vinci - Dame met hermelijn

Michelangelo -  plafond Sixtijnse Kapel

Michelangelo - David