Toen mijn vader een struik werd

• Nederlands burgerschap
• Basisschool
• Groep 7,8

Introduction

Hoe voelt het om in een oorlogsgebied te wonen en te moeten vluchten? In deze licht-absurdistische verfilming van het gelijknamige kinderboek van Joke van Leeuwen staat de tienjarige Toda er opeens alleen voor als de oorlog uitbreekt en haar bakkersvader als soldaat naar het front moet. Toda begint aan een spannende reis naar haar moeder, die in een ander land woont. Onderweg leert ze voor zichzelf op te komen, moet ze dealen met vreemde situaties en vindt ze eigenaardige volwassenen en een nieuw vriendje op haar pad. Bekroond met de ECFA Award voor Beste Europese Film. In deze les komen de verhaalstructuur en filmische elementen uit deze jeugdfilm aan bod. Ook leert de leerling benoemen wat het van de keuzes van de maker vindt.

Instructions

Leerdoelen: 
- De leerling kan het verschil tussen boek en film benoemen.

- De leerling kan enkele bewuste keuzes van de maker in gebruik van thema en beeld benoemen.

- De leerling kan benoemen welk effect de keuzes van de maker hebben op de eigen beleving.

Werkwijze:

- Je bekijkt de eerste 15 minuten van de film Toen mijn vader een struik werd (2016, 84 min, Nicole van Kilsdonk). Je geeft vooraf geen informatie, en laat de leerlingen onbevangen naar de film kijken.

- Na de film stellen we vragen over het narratief (op welke manier de inhoud verteld wordt), de filmische vormgeving en de context.

- De les kan uitgebreid worden met een 'maak'-les om de opgedane kennis te verwerken. Hier worden tips voor gegeven.

Na afloop van de les kun je de gehele film bekijken op SchoolTV https://schooltv.nl/video/zappbios-toen-mijn-vader-een-struik-werd/

Benodigdheden
Je kunt de notities (verantwoording van de vragen en antwoorden) bij deze les uitprinten. Notities die tijdens de les worden aangezet, zijn zichtbaar voor de leerlingen.

Als bron is gebruik gemaakt van het lesmateriaal van het Vlaamse educatieplatform JEF, en van het lesmateriaal van Eye.

NB: Deze les bevat een (of meerdere) slide(s) met (een deel/delen van) de film Toen mijn vader een struik werd (2017).

Regie: Nicole van Kilsdonk / Productie: Lemming Film (coproductie: Nukleus Film, Minds Meet, A Private View) / Omroep: Evangelische Omroep (EO) / Distributie: Beta Cinema.

Het is niet toegestaan om de film of delen daarvan buiten de context van de les te vervaardigen of te distribueren.

Toen mijn vader een struik werd

Regie: Nicole van Kilsdonk / Productie: Lemming Film (coproductie: Nukleus Film, Minds Meet, A Private View) / Omroep: Evangelische Omroep (EO) / Distributie: Beta Cinema.

Toen mijn vader een struik werd (internationale titel: The Day My Father Became a Bush) is een Nederlands-Belgisch-Kroatische familiefilm uit 2016, geregisseerd door Nicole van Kilsdonk en gebaseerd op het gelijknamige boek van Joke van Leeuwen.

Vraag 

Luister

Opdracht

Tip

Kijk

Vragen en opdrachten

• Er zijn geen goed-fout opdrachten, wel kijkvragen, klassengesprekken en reflectievragen.
• Je kunt kiezen voor verschillende werkvormen: individueel, in groepjes of klassikaal.
• Het onderwerp van deze film is oorlog, verlies en hoop. Hierdoor kunnen er emoties loskomen. Zorg dus voor een veilige omgeving.
• N.B. Ons advies is om bij deze les niet te werken met 'devices in de klas'. Je kunt dit uitzetten door het vinkje onderin het scherm van de lespresentatie te deactiveren.

Je gaat nu kijken naar het eerste kwartier van de film 

Toen mijn vader een struik werd  ►

Instructie voorafgaand aan het kijken

Er zijn geen vragen vooraf. Het is de bedoeling dat de leerlingen onbevangen naar het fragment gaan kijken.

Leerlingen mogen aantekeningen maken tijdens het kijken, maar dat hoeft niet.

Na het kijken van de film gaan de leerlingen onderzoeken welke keuzes een filmmaker maakt, wat een scenario is en hoe je van woorden naar beelden komt. 

Toen mijn vader een struik werd (internationale titel: The Day My Father Became a Bush) is een Nederlands-Belgisch-Kroatische familiefilm uit 2016, geregisseerd door Nicole van Kilsdonk en gebaseerd op het gelijknamige boek van Joke van Leeuwen.

Je hebt Toda een beetje leren kennen. 

Hoe denk jij dat het verder gaat met Toda?

Wat vond je van dit begin van dit filmfragment?

Vraag 1

Filmbeleving
Er is geen goed of fout. Laat de leerlingen steeds iets gedetailleerder benoemen wat ze van de film vonden of welk gevoel de film hen gaf.

Doorvragen kan hier handig zijn: 

Wat dan precies? Waarom? Hoe komt dat? Leg eens uit. Is het herkenbaar? 

Vraag 2

Context
Denk hierbij aan vragen als:

• Wie heeft de hele film al gezien? 
• Hoe denk je dat het verhaal verder zal gaan?

Ook hier kan doorvragen handig zijn: 

Wat dan precies? Waarom? Hoe komt dat? Leg eens uit. Is het herkenbaar? 

Voordat dit een film was, was het een boek. 

Vergelijk de kaft met de filmposter.

Wat valt je op?

Klassengesprek over boekverfilmingen

• Wie heeft het boek Toen mijn vader een struik werd gelezen?
• Wat vond je leuker: het boek of de film? Leg je keuze uit.
• Wie kent er andere verfilmde boeken? 
• Weet je van elke film die je kijkt of het een boekverfilming is of niet? Hoe komt dat?

Je hebt het begin van de film gezien. 
Nu ga je naar het begin van het boek luisteren. 

Welke verschillen zijn er tussen het begin van het filmfragment en het boekfragment?

Instructie voorafgaand aan het luisteren

Laat de leerlingen kort herhalen hoe de film begon. 

Samenvatting van de eerste twee minuten van de film:

Beeld: straatbeeld, gefluit van vogels en klokgelui. Er wordt ingezoomd op een een huis waar trompetgeschal uit klinkt. Toda wordt wakker getetterd door haar vader.

Tekst: Ik ben een vaderskind. Alles wat ik van mijn vader heb geleerd, heb ik onthouden. Voordat de gevechten begonnen, woonde ik met hem boven de bakkerij. Ik weet nog precies hoe lekker het er rook.

Beeld: vader en dochter die brood en koekjes bakken en veel plezier hebben.

Tekst: Vroeger wist ik wel dat er oorlog bestond, ik dacht er alleen nooit aan dat-ie ook bij ons kon komen.

Beeld: Toda draait aan een muziekdoosje en noemt alle namen van de koekjes op.

Luisterfragment
Het fragment wordt voorgelezen door de schrijfster, Joke van Leeuwen, zelf. 

Om van een boek een film te maken, is er een tussenstap nodig: het scenario. 

Een scenario is een samenvatting van het verhaal, maar ook een vertaling van woord naar beeld. Er staat dus niet alleen wat de acteurs zeggen, maar ook waar ze staan, hoe ze kijken, welke kleren ze aan hebben, hoe de omgeving eruit ziet, welke geluiden er te horen zijn, etc. Door het scenario krijgen de regisseur, de acteurs en de cameraman een idee hoe de film er straks uit komt te zien. 

Een scenario is een samenvatting van het verhaal, maar ook een vertaling van woord naar beeld. Er staat dus niet alleen wat de acteurs zeggen, maar ook waar ze staan, hoe ze kijken, welke kleren ze aan hebben, hoe de omgeving eruit ziet, welke geluiden er te horen zijn, etc. Door het scenario krijgen de regisseur, de acteurs en de cameraman een idee hoe de film er straks uit komt te zien. 

Lees dit scenario.

Welke aanwijzingen worden er in dit scenario gegeven voor Toda's kamer?

Een scenario is een samenvatting van het verhaal, maar ook een vertaling van woord naar beeld. Er staat dus niet alleen wat de acteurs zeggen, maar ook waar ze staan, hoe ze kijken, welke kleren ze aan hebben, hoe de omgeving eruit ziet, welke geluiden er te horen zijn, etc. Door het scenario krijgen de regisseur, de acteurs en de cameraman een idee hoe de film er straks uit komt te zien. 

Wat ligt er op het nachtkastje?

Opdracht

In deze opdracht wordt er ingezoomd op de ruimte en de spullen die op het nachtkastje van Toda staan.

In de slide hierna wordt hier dieper op ingegaan.

Er ligt een muziekdoosje op het nachtkastje. Dit muziekdoosje heeft Toda van haar moeder gekregen. Haar moeder woont in het buitenland. Ze is hier gaan wonen, omdat zij heimwee had naar haar vaderland.

In het boek komt geen muziekdoosje voor. Het is dus voor de film bedacht door de scenarioschrijver.

Waarom denk je dat de scenarioschrijver het muziekdoosje heeft toegevoegd? 

In een boek kun je de gedachten van de hoofdpersoon volgen. Je kruipt soms als het ware in zijn of haar hoofd. 

In een film moet je de gedachten van de hoofdpersoon visualiseren, duidelijk maken met beelden of symbolen. 

Het muziekdoosje staat voor Toda voor (de heimwee naar) haar moeder. 

Als ze haar muziekdoosje pakt, weet je als kijker dat ze aan haar moeder denkt. 

Zo staat de ketting die ze van haar vader gekregen heeft voor haar band met haar vader.

Ik durfde niet in mijn eigen bed te blijven. Buiten hoorde ik harde knallen en ik zag lichtflitsen over het behang schieten. Mijn oma zei dat de oorlog ook naar ons toe was gekomen en dat we beter beneden in de bakkerij konden liggen. We namen het dekbed en twee kussens mee. 

Lees het volgende fragment uit het boek Toen mijn vader een struik werd.

Hoe zou dit tekstfragment er als film uitzien? 

Schrijf een scenario.

Uitleg fragment

In dit fragment beschrijft Joke van Leeuwen het moment dat de oorlog in Toda's dorp uitbreekt. 

Uitleg opdracht

M.b.v. een scenario kunnen de leerlingen het tekstfragment omzetten naar een filmfragment. Bij een scenario is er aandacht voor de kleding en mimiek van de personages, de aankleding van de ruimtes en de geluiden die er te horen zijn.

Je gaat nu kijken naar het tekstfragment maar dan verfilmd.  

Uitleg fragment

In het fragment doet oma een ketting bij Toda om. Die ketting heeft Toda van haar vader gekregen. Steeds als Toda aan die ketting zit, denkt ze aan haar vader die aan het vechten is.

Samen met haar oma eet Toda de taartjes die haar vader gebakken heeft. 

's Nachts breken er bombardementen uit. Dit is een angstig moment. Toda kruipt onder de dekens en luistert naar haar muziekdoosje, zodat haar moeder op die manier bij haar is.

Wat duurde langer: het bombardement in het boek of in de film? 

Leg je antwoord uit.

Vergelijk jouw scenario met dit filmfragment. 

Wat zijn de overeenkomsten en wat zijn de verschillen?

Vraag 1: Klassengesprek

De leerlingen kunnen individueel of juist in groepjes aangeven wat de verschillen en overeenkomsten zijn tussen hun scenario en het filmfragment.

In een klassengesprek kan doorgevraagd worden naar de keuzes die de leerling in zijn/haar scenario heeft gemaakt en de keuzes die de filmmaker heeft gemaakt.

Vraag 2

In een boek kun je heel kort een gebeurtenis beschrijven.

Bij film gaat dit veel langzamer. Dan moet ook de sfeer en de situatie uitgebeeld worden. 

Ruimtes zijn belangrijk in een film. Deze worden in het scenario uitgebreid beschreven.

Is Toda een Nederlandse naam?

In welk land en in welke tijd speelt Toen mijn vader een struik werd zich volgens jou af?

Context

De film werd opgenomen in Kroatië, waardoor de school, het huis en de straten er net even iets anders uitzien dan in Nederland. Dit heeft ook invloed op de tijdsbeleving. Het verhaal zou zich nu kunnen afspelen, maar ook 30 jaar geleden.

Het verhaal vertelt een universeel verhaal over oorlog en vluchtelingen. Door het te vernederlandsen (Nederlandse hoofdpersonen) kunnen wij ons veel makkelijker inleven in het verhaal en meeleven met de hoofdpersonen.

Zou het verhaal ook in het echt kunnen gebeuren?

De film vertelt een verzonnen verhaal. 

Context

Het verhaal wordt op een naïeve, enigszins grappige manier verteld, maar heeft een zeer serieuze ondertoon. Het is niet duidelijk in welk land dit verhaal zich afspeelt, maar het is wel duidelijk wat oorlog met de bevolking kan doen. Doordat het verhaal in de ik-vorm is verteld, vanuit de ogen van het jonge meisje Toda, wordt duidelijk dat zij niet goed weet wat er precies aan de hand is. Door deze vertelstijl kunnen ook jonge kinderen zich goed inleven in de hoofdpersoon.

Doordat het verhaal over een oorlog gaat, maar niet gekoppeld is aan een specifiek land of een specifiek conflict, is het een film die te gebruiken is in allerlei lessituaties. Je kunt het koppelen aan bekende oorlogen zoals de Tweede Wereldoorlog, maar ook aan asielzoekers en actuele conflicten in bijvoorbeeld het Midden-Oosten.

Uitleg over vluchtelingen van vluchtelingenwerk

EINDE

Meer films in de klas? ►